Reja: Uyg‘onish davrida pedagogik fikr taraqqiyoti Al-Xorazmiy

Sharq uyg‘onish davrida pedagogik fikr taraqqiyoti (Al-Xorazmiy, al-Forobiy,Abu Rayhon Beruniy, Abu Ali ibn Sinolaming ta’lim -tarbiyaga oid qarashlari.


Reja:

1. 
   Uyg‘onish davrida pedagogik fikr taraqqiyoti Al-Xorazmiy.
   
2. 
   Uyg‘onish davrida pedagogik fikr taraqqiyoti al-Forobiy.
   
3. 
   Uyg‘onish davrida pedagogik fikr taraqqiyoti Abu Rayhon Beruniy.
   
4. 
   Uyg‘onish davrida pedagogik fikr taraqqiyoti Abu Ali ibn Sinolarning ta’lim -tarbiyaga oid qarashlari.
   

1. Al-Xorazmiyning didaktik qarashlarining yahamiyati nimada
Jahon ilm-ma’riffatining buyuk nomoyondasi Muxammad ibn Muso alXorazmiy taxminan 783 yilda Xorazmiyda dunyoga kelib, 847-850 yillar oraligida Bogddodda vafot etgan. Xorazmiy tugilib voyaga yetayotgan davrda Mavarounnaxr yirik madaniy va savdo markazlaridan biri edi. Olimning tulik ismi Abu Abdullax Muxammad ibn Muso al-Xorazmiy AlMajusiydir, "Abu-Abdullox Muxammad" Islomga utganlarga beriladigan an’anaviy ism bulgan. Xorazmiyning avlodlari majmusiy koxinlaridan, ya’ni "Mugullar" islomni otasi kabul kilgan bulishi kerak. Ilmiy adabiyotlarida yozilishiga kura Xorazmiy boshlangich ma’lumotni uz uyida olgan, chunki uning otasi adimiy diniy xamda dunyoviy bilimlardan xabardor bulgan. Shu tufayli al-Xorazmiy bolaligidanok bu ilmiy manbalardan urganish imkoniyatiga ega bulgan. Muxammad Xorazmiy matematika bilan juda berilib shugullangan, bu soxaga oid barcha asarlarni kunt bilan urgangan, Arab, fors, xind, yunon tillarini xam urganib, bu tilda yaratilgana asarlarni xam ukiy oladigan buladi. Lekin Xorazmiyning vatanidan setda yashaganligini turlicha sharxlashadi. Chunonchi otasi madusiy koxinlardan bulganligi uchun xam arab mutassabbilari uni ta’kib kilganligi sababli u Xorazmiy tashlab ketishga majbur bulgan degan fikrlar xam mavjud. Xorazmiyshunos olim A.Axmedov xalifa Xorun ar-Rashidning ugli Ma’mun-ar Rashid Marvda xalifa noibi turganla sarayida juda kup olimlarni tuplagan, sung xalifa bulib kutarilgach ularni xam Bogdodda olib ketganini ta’kidlaydi. Biz A.Axmedovning fikriga kushilgan xolda yana kuyidagilarni xam bayon etmokchimiz. Buning sabablari -birinchilardan, usha davrda barcha ilmga intilgan olimlar ma’lum fanlarni egallab olganda sung ilm-fan markazlariga safar kilganlar va u yerda yetuk olimlar bilan mulokotda bulib, turli fanlar buyicha baxs-munozara yuritganlar maxsus sayyorgarlikdan va sinovlardan utganlar, uzlarini fan olamida 4 sinab kurganlar. Ikkinchidan xalifalikda ilm markazi sanalgan Damashk va Bogdodda ilm-fanning tarakkiy etganligi va shaxsan xalifaklarning ilm-fan tarakkiyotiga xomiylik kilganligi xam olimlarni jalb etgan. "Baytul Xikma" da matematika, geodeziya, geografiya falankkiyot va boshka soxalar buyicha tadkikotlar olib borildi va al-Xorazmiy makzabi yaratiladi. Olimning ayniksa, matematikaga oid ilmiy merosi jaxon axamiyatiga ega buldi. Xalifa al-Ma’mun xatto Muxammad al-Xorazmiy boshchiligida Xindiston va Rum (Vizantiya) Xazariya (Volganing kuyi okimidagi) gi ulka ga bir necha marta ilmiy safarlar uyushtiradi. Olim insonning kamolga yetishi va insoniy munosabatlarda ilm-fanning muximligi goyasini ilgari surgan xolda pedagogik fikr tarakkiyotida xam munosib urin egallaydi. Xorazmiy matematika, geografiya, geodeziya, falakkiyot soxalarida yirik tadkikotlar olib borgan. Lekin u matematika soxasidagi yangilik yaratgan nazariyotchi xamda pedagog-uslubiyatchi olim sifatida tarixda kolgan.