Reja: Ustanovka tushunchasi

Bu nazariyaga ko‘ra turli dispozitsion hosilalarning darajalar ieararxiyasi quyidagicha yuzaga keladi: har bir dispozitsiyaga nisbatan ehtiyojlar darajasi bilan bu ehtiyojlarni qondirish jara- yonidagi vaziyatlar darajasi kesishishi darkor. V.A. Yadov o‘zining dispozitsion nazariyasida ustanovkalarni to'rt bosqich va to‘rt ti- zimliligini tasavvur qilgan holda izohlaydi va o‘z ilmiy xulosala- rini quyidagi darajada joylashtirib asoslab berdi:

Birinchi daraja — bunday daraja g‘arb tadqiqotchilarida set ter­mini bilan ma’lum va mashhur bo‘lib, oddiy vaziyatlarda namoyon boluvchi ehtiyojlar ustanovkasi sifatida yuzaga chiqadi. Demak, elementar (sodda) ustanovkalar (set) — oddiy, elementar ehtiyojlar asosida ko‘pincha ongsiz tarzda hosil boladigan ustanovkalar. Ularni o‘zgartirish uchun moddiy shart-sharoitlarni va odamdagi ehtiyojlar tizimini o‘zgartirish kifoya. D.N. Uznadzening fikricha, bunday ustanovkalar eng sodda vaziyatlarda, oilaviy muhitning oddiy shart-sharoitlarida shakllanadi.

Psixologik himoya va ustanovka uyg‘unligining metodologik asosini talqin qilishda, psixologiya fanida ma’lum va mashhur D.N. Uznadze maktabi tadqiqotchilari tomonidan ustanovka muammosining maxsus predmet sifatida ishlab chiqilib ilmiy xu- losalar chiqarilganligini unutmaslik lozim.

Ustanovka muammosi ijtimoiy psixologiya fanining eng muhim obyekti ekanligini, D.N. Uznadze tomonidan keltirilgan quyidagi ta’rifda ham ko‘rish mumkin: 1. Ustanovka ma’lum faollik ho- latiga nisbatan tayyorgarlikdir. Ayni paytda, subyekt ehtiyoji va unga mos obyektiv vaziyatning yaratilishi bilan bog‘liq subyekt- ning bir butun dinamik holatidir. Bu o‘rinda obyektiv vaziyat bilan bog‘liq psixologik himoyaning shaxs faolligiga ta’sir etu­vchi ijtimoiy omillarning o‘rni va ahamiyati alohida o‘rin tut- ganligi ko‘rinib turibdi. Lekin D.N. Uznadze o‘z tadqiqotlarida shaxsning oddiy fiziologik ehtiyojlarini o‘rganish va tahlil qilish asosida ustanovka qonuniyatlarini ochib beradi va ilmiy xulosalar qila bildi.

Ustanovkaning bosqichlari va ularning kórinish tartibi.