Reja: Umumiy pedagogikaning predmeti va tuzilishi

Sharq va G‘arb mutafakkirlarining didaktik g‘oyalari
Turkiston zaminida yashab, ilm-fan bilan chuqur shug‘ullangan va o‘zlaridan keyingi avlodga qoldirgan meroslari bilan jahonga mashhur bo‘lgan allomalar o‘z asarlarida yosh avlodni tarbiyalashning shakl va usullari, ta’limning jamiyat ravnaqi, xalq farovonligi, mehnat tarbiyasining insonlar hayotida tutgan o‘rni haqida o‘z fikrlarini bayon etadilar. Bu VIII asrdan XX asr boshlariga qadar yashagan Abu Nasr Forobiy, Abu Ali ibn Sino, Mirzo Ulug‘beq Alisher Navoiy, Jaloliddin Davoniy, Ahmad Donish, Abdurauf Fitrat, Abdulla Avloniy kabi allomalar yaratgan asarlarida yorqin ifodasini topgan. Ularning asarlarida didaktik fikrlar ham bayon etildi, ammo, didaktik ta’lim, uning xususiyati haqida bir butun asar yaratilmadi.²¹
Bu holat Rossiya va boshqa Yevropa pedagogikasida ham davom etdi. Taniqli pedagog V.S. Kukushin o‘zining “Didaktika” nomli o‘quv qo‘llanmasida aytganideq Yan Amos Komenskiy “Buyuk didaktika” asarini yozganidan buyon 300 yil o‘tgan bo‘lsa ham, haqiqiy borliq qonuniyatlari va ularning o‘zaro bog‘liqligi ifodalangan ta’lim va bilish nazariyasi haqida asar yaratilmadi. Kukushin o‘z asarida yarim asr ilgari D.D. Okonnar, L.V. Zankov, L.S. Vыgotskiy, A.I. Rakimov, I.T. Karsavin tomonidan yaratilgan asarlarni tadbiq etib, didaktik bilim ma’naviy-amaliy bilimga kiritilganini aytadi.
Ta’lim nazariyasi tarixiga nazar tashlaydigan bo‘lsaq o‘zbek xalq pedagogikasida inson aqlan barkamol bo‘lishining eng muhim sharti uni bolaligida o‘qitish va tarbiyalash deb hisoblaydi. Al-Xorazmiy, Kindiy, Beruniy, Forobiy, ibn Sino, Umar Xayyom, Yusuf Xos Xojib, Alisher Navoiy kabi ko‘plab Sharq allomalari qarashlarining muhim xususiyati shundan iborat ediki, ular bilishning predmeti va manbalariga, bilish jarayoni qanday bosqichlardan tarkib topishiga, bilish faoliyati bilan amaliy faoliyat o‘rtasidagi munosabatlarga e’tibor berganlar. Masalan, Muhammad ibn Muso al-Xorazmiy (783-850) shaxsni uzluksiz kamol topishi nazariyasini rivojlantirish borasida muhim xizmat qildi, induktiv va deduktiv tafakkurdagi alohidalik hamda umumiylikning birligi prinsipini muayyanlashtirdi.