Reja: Transport vositalarining gidravlik servoyuritmlari

8 – ma’ruza Transport vositalarining gidravlik servoyuritmlari. (2 soat)


REJA:



1. Transport vositalarining gidravlik servoyuritmlari.
2. Ilashish muftalarining servoyuritmalari konstruksiyasi va ishlash printsipi.
3. Ularning afzalliklari va kamchiliklari .


X1X asrda gidrodinamik uzatmalarga asos solingan.
So’nggi yillarda ayrim, juda katta va ko’p yuk ko’taruvchi karer avtomobillarida gidrohajmli yoki elektr kuch uzatmasi qo’llanilmoqda. Bunday turdagi kuch uzatmalarning tarkibiy qismlarining o’zaro joylashish tartibi ko’pincha bir-biriga o’xshash bo’lib, gidroxajmliligida gidronasos ichki yonuv dvigatelining burovchi momenti naychalarda suyuqlik bosimini xosil qilishga sarflaydi, gidromotor esa o’z navbatida siqilgan bosimni burovchi momentga o’zgartirib, avtomobilning etakchi g’ildi raklariga uzatadi.


Elektr kuch uzatmasida generator ichki yonuv dvigatelidan kelayotgan burovchi momentini elektr toki xosil qilishga sarflaydi. Elektrodvigatellar esa o’z navbatida elektr tokini burovchi momentga o’zgartirib, avtomobilning etakchi g’ildiraklariga uzatadi. Agarda etaklovchi g’ildiraklar gidromotor yoki elektrodvigatel valiga o’rnatilsa, gidromotor g’ildirakli yoki elektromotor-g’ildirakli avtomobil deb aytiladi. Tezyurar gidromotor yoki elektrodvigatellar qo’llanilganda, etaklovchi g’ildiraklarda uning tezligini kamaytiruvchi uzatma mexanizmi — g’ildirak reduktori o’rnatiladi.
Ma'lumki, avtomobil harakatlanishi uchun dvigatel valida hosil bo’layotgan burovchi moment oshiqcha tebranishlarsiz muttasil ravishda etakchi gildiraklarga uzatilishi lozim. Buning uchun avtomobilning o’rnidan ravon (silkintirilmasdan) qo’uzg’alishini, dvigatelning validan etakchi g’ildiraklarga uzatilayotgan burovchi momentning qiymatini sekin-asta uzluksiz ko’paytirishni ta'minlash kerak bo’ladi. Aks holda burovchi momentni muttasil uzatish jarayoni yo’qoladi. Bunday tashqari, avtomobil turli yo’l sharoitida yurganda uning etakchi g’ildiraklariga keltirilayotgan kuchning kattaligini yoki yo’nalishini uzatmalar qutisi yordamida o’zgartirishga to’g’ri keladi. Etakchi g’ildiraklarning kelayotgan kuchning qiymatini yoki yo’nalishini o’zgartirishda, kuch uzatmasi ishlab turgan dvigateldan qisqa muddatga uzib, keyin yana ulash kerak bo’ladi. Agarda bu jarayon bajarilmasa, kuchning kattaligini o’zgartirish va uni uzatish qiyinlashadi va dvigatel o’chib qolishi mumkin.
Bu vazifalarni bevosita va uzluksiz bajarish uchun dvigatel bilan kuch uzatmani kerakli paytda birga ilashtiruvchi yoki ajratib kuyuvchi tuzilma - ilashish muftasi kerak buladi. Demak, ilashish muftasi avtomobilning joyidan silkinmasdan kuzgalishini ta'minlash va uzatmalarni almashtirishda kuch uzatmani dvigatelning tirsakli validan kiska muddatga vaktincha ajratish va ravon kushish vazifasini bajaradi.

3- раем. Гидромуфта ва ила­шиш муфтасининг кетма- кет ишлаш тасвирий чиз- маси: 1 — насос гилдира­ги, 2 — гидромуфта цобиги. Я — турбина гилдираги, 4 — илашиш муфтасини и с етакчи диски, 5— узатма­лар кутиеннинг бирламчи вали, 6 —■ илашиш муфтаси­нинг етакланувчи диски, 7 — сальник, 8 — двигател- пи стартер билае юргизиб кШрй% У^чУн гидромуфта ^'о&нги&а килингаи титл и гардин! 5 —двигатель тр­елили ?нли.


Gidravlik muftaiing ilashish tavsifi gidrodinamik kuchlar xosil etuvchi suyuklikning kinetik kuchidan foydalanishga asoslangan bulib, u etakchi va etaklanuvchi kismlardan tuzilgan. Gidromuftaga suyuklik bilan tuldirilgan etaklovchi korpus 2 (3- raem) va u bilan boglik bul-gan nasos gildiragi 1 kiradi. Etaklanuvchi kismga esa turbina gildiragi 3 kirib, u ilashish muftasining etakchi diski 4 bilan birlashgan. Nasos gildiragi dvigatelning tirsakli vali 9 bilan birkitilgan bulib, turbinali gildirak esa uzatmalar kutisining birlamchi vali 5 bilan tutashgan.
Dvigatelning tirsakli vali aylanishi bilanok nasos gildiragi 1 ning kurakchalari oraligidagi suyuklik xarakatga kelib, markazdan kochma kuchlar ta'sirida u nasos kurakchalaridan doira buyicha otilib chikadi va karshisidagi turbina kurakchalariga uriladi va uning kurakchalariga bosadi xamda uz kinetik i;uchini sarflaydi, natijada uzatmalar kutisining birlamchi vali 5 da burovchi moment xosil buladi. Shu tarika suyuklikning kurakchalari orasida shiddat bilan aylana buylab muttasil xarakatlanishi xisobiga burovchi moment gidro muftaning etakchi kismidan etaklanuvchi kismiga utkaziladi.
Gidromuftaning tavsifiga kelsak, nasos 1 turbina kurakchali charxpalak. gildiraklariga uxshganbir kator, ketma-ket joylashgan kurakchalaga ega. Gildiraklarning bir-biriga karagan kurakchalari birgalikda suyuklikning xarakatlanishi uchun bir vaktda doiraviy tuynuk xosil kiladi. Bunda muftaning tepa kismida, kurakchalarga suyuklik ta'sir etib, gildiraklarni xarakatlantiradi, muftaning pastki kismida esa suyuklik gildiraklarini biz tomon xarakatga keltiradi. Odatda, korpus bushligining 85 foiz xajmi suyuklik bilan tuldiriladi.
Gidromuftaning asosiy afzalliklaridan biri shuki, u kuch uzatmasida xosil bo’layotgan burama tebranishlarni muntazam ravishda sundira boradi, shu tufayli dvigatelning turgunlanib ishlashini ta'minlab boradi. Bundan tashkari, avtomobilni boshkarish engillashadi va muttasil tezlana olishiga erishiladi, natijada avtomobilning silkinmasdan joyidan kuzgalinsh va ravon yurishi yanada yaxshilanadi. Lekin yakka gidromufta vositasida ajratish jarayonini tulik bajarib bulmasligi sababli, avtomobil kuch uzatmasida aralashgan turdagi muftalar ishlatilmokda. Shuning uchun xam biz yukorida gidromuftaning tuzilishini va ishlash tavsifini kurayotib, uning friktsion ilashish muftasi bilan birga, ishlash tafsilotiga axamiyat berdik. Masalan, bunday sxemadagi aralashgan muftalar ZIM avtomobillar kuch uzatmasiga kuyilgan bulib, gidromufta dvigatel bilan ilashish muftasining orasida joylashgan. Keyingi yillarda bunday kuch uzatmali avtomobillar deyarli ishlab chikarilmagan. Gidromuftaning avtomobillarda keng tarkalmaganligining asosiy sababi, u kuyilganda avtomobilning yonilgi sarfi ortadi, kuch uzatma murakkablashib, umumiy vazni oshadi va ishonchli ishlash darajasi kamayadi.


КамАЗ-5320 автомобили илашиш муфтасининг юритмаси: а — тасвирий чизмада берилган тавсифи; 6—конструкциясининг чизмали жойлашув тавсифи.



KamAZ avtomobili ilashish muftasi yuritmasining soddalashgan chizmasi va detallarning joylashuv tartibi rasmda tasvirlangan. Bu sxemada yuritmaga pnevmokuchaytirgach kiritilishi ilashish muftasini ajratish va ajratilgan xolatda saklab turishni ancha engillashtirib beradi. Ma'lumki, pedal 1 bosilib, ilashish muftasi ajratilganda, xaydovchi oyogidagi bosish kuchi, richag va tirgak orkali asosiy tsilindr 2 ga utadi, natijada undagi suyuklik sikiladi va bosim ostida naycha 10 orkali moslagich 4 ga kiradi va xavo klapaiini ochadi, natijada ballondagi sikilgan xavo naycha 5 orkali pnevmo kuchaytirgich tsilindriga utadi. Shu paytning uzida, asosiy tsilindr 2 dan yukori bosim ostida suyuklik gidravlik ish tsilindri 6 ga xaydaladi. Binobarin, pnevmokuchaytirgich tsilindri 3 gidravlik ish tsilindr 6 bir butun pnevmogidravlik kuchaytirgachda joylashtirilgan. Shu sababli, xavo bilan suyuklikni bosim kuchi mujassamlashib, umumiy kuch tarzida tirgak 9 va richag 8 orkali ajratish vilkaciga ta'sir etadi, u esa mufta bilan podshipnikni itarib, ilashish muftasini kerakligicha ajratadi. Pedal kuyib yuborilganda esa, yuritmaga taallukli xamma detallar teskari xarakatlanib uzining dastlabkи xolatini egallaydi.

Takrоrlash uchun savоllar

1.Transport vositalarining gidravlik servoyuritmlari nima?.

2.Ilashish muftalarining servoyuritmalari nima?
3.Konstruktsiyasi va ishlash printsipini ayting?
4. Ilashish muftalari servoyuritmalarining afzalliklari va kamchiliklari
nimalardan iborat?

Foydalangan adabiyotlar:

1. Пфлейдерер Карл. Лопаточные машины для жидкостей и газов. – М.:

ГНТИМЛ, 1960. – 683 c.
2. Райан. Анализ продольных колебаний ступени S-2 ракеты-носителя
“Сатурн-5” // ВРТ. – 1971. – № 4. – C. 3-15.
3. Руднев С.С., Матвеев И.В. Некоторые соображения по проблеме
увеличения оборотности лопастных насосов // Тр. / ВИГМ. – 1963. – №
32. – C. 3-27.
4. Сак, Нотейдж. Колебания в системе, вызванные кавитацией в шнековом
насосе // Тр. Cер. D / ASME. – 1965. – № 4. – C. 84-93.

1. Adamson A., Fizicheskaya ximiya poverxnostey: Per. s angl. M.: Mir,

1979. 568 s.
2. Ashkroft N., Mermin N. Fizika tverdogo tela: Per. s angl. V 2-x
t. M.: Mir, 1979. T. 1 399 s. T. 2, 488 s.
3. Born M. Atomnaya fizika: Per. s angl. M.: Mir, 1970. 484 s.
Электрон ресурслар

1. 
   http://www.ziyo.net
   
2. 
   http://www.madi.ru
   
3. 
   www.claas.com