Reja: Transformatorlar haqida umumiy tushunchalar, uning tuzilishi va ishlash prinsipi

2

12. 
    rasm. Payvandlash transformatorining sxemasi
    

Qisqa tutashuv bo‘lganda drossel elektr yoy va transformatorning tokini cheklaydi.
Transformator salt ishlaganda U₂₀ = 60,70 V, nominal yuklama bilan ishlaganda esa 30 V ni tashkil etadi.

6. 
   Transformatorning tashqi xarakteristikasi va undagi kuchlanishning
   

o‘zgarishi
Birlamchi chulg‘am kuchlanishi U₁ va quvvat koeffitsienti o‘zgarmas bo‘lganda ikkilamchi chulg‘amdagi kuchlanish U₂ ning yuklama toki I₂ ga bog‘liqligini ifodalovchi egri chiziq U₂=f (I₂) transformatorning tashqi xarakteristikasi deyiladi.





4.17-rasm

12. 
    rasmda transformatorning turli xil xarakterdagi yuklamalarga oid tashqi xarakteristikasi ko‘rsatilgan. Xarakteristikadan ko‘rinadiki, aktiv yuklamada aktiv- induktiv yuklamada esa cosp<1 va faza siljish burchagi ф>0 bo‘ladi. Nihoyat aktiv- sig‘im yuklamada cosy₂ <1 va ф<0 dir. Ikkilamchi chulg‘amdagi kuchlanishning o‘zgarishi:
    

(4.16)
U₂n-U2

100

U
AU% =
271
Bu yerda: U_2n = U₂₀ - transformator salt ishlagan paytda ikkilamchi chulg‘am uchlaridagi kuchlanish; U₂ - transformator yuklama bilan ishlayotgandagi kuchlanish.
Tashqi xarakteristikadan ko‘rinadiki, aktiv va aktiv-induktiv yuklama (iste’molchi) uchun ishlayotgan transformatordagi kuchlanish nominalidan doim A U ga kichik, aktiv-sig‘im xarakterli yuklamada esa AU ga ortiq bo‘ladi. Elektr iste’molchilari, asosan, aktiv-induktiv xarakterga ega bo‘ladi.
Liniyadagi kuchlanishlarning pasayuvini hisobga olib istemolchiga o‘rnatiladigan katta quvvatli transformatorlarning chiqish tomonidagi kuchlanishi, odatda, nominaldan 5 % ortiq qilib loyihalanadi.

7. 
   Transformatorlarning parallel ishlashi
   

Sanoat korxonalarining podstan- siyalarida bir nechta transforma- torlar o‘rnatilgan bo‘lib, ular alohida yoki birgalikda (parallel) ishlashi mumkin. Transformatorlar alohida ishlaganda ularning ikkilamchi chulg‘amlari o‘zaro bog‘lanmagan, parallel ishlaganda esa umumiy yuklamaga ulanadi. Transformatorlarni parallel ishlatish ulardan oqilona foydalanishga imkon beradi. Masalan, yuklama kam bo‘lgan soatlarda transformatorlarning bir qismini uzib qo’yish mumkin. Shuningdek, kuchli yuklama ulanganda har bir transformatorga to‘g‘ri keladigan yuklama miqdorining kichikroq bo‘lishi va har bir transformatorning bir tekis yuklanishi ta’minlanadi.





| Si
4.18-rasm
Transformatorlarning parallel ishlashi uchun quyidagi shartlar bajarilishi kerak:

1. 
   Birlamchi va ikkilamchi chulg‘amlarning nominal kuchlanishlari bir xil bo‘lishi kerak; transformatsiya koeffitsientining farqi 0,5% dan ortib ketmasligi kerak.
   
2. 
   Qisqa tutashish kuchlanishlari bir xil bo‘lishi kerak (±10% farq qilishiga yo‘l qo‘yiladi).
   
3. 
   Uch fazali transformatorlar parallel ishlashi uchun ularning ulanish turkumlari bir xil bo‘lishi kerak.
   

Transformatorlarning parallel ishlash sxemasi 4.18-rasmda ko‘rsatilgan. Transformator salt ishlaganda ikkilamchi chulg‘am zanjirida tokning yo‘qligi hamda yuklamaning paraltel ishlayotgan transformatorlarning nominal quvvatlariga proporsional ravishda to‘g‘ri taqsimlanishi transformatorlar normal holda parallel ishlashining asosiy belgilari hisoblanadi.
Nazorat savollari:

1. 
   Bir fazali transformatorning tuzilishi va ishlash prinsipini tushuntiring.
   
2. 
   Transformatorlarning ish rejimlari qanday?
   
3. 
   Uch fazali transformatorning tuzilishi va ishlash prinsipi.
   
4. 
   Avtotransformatorning tuzilishi va ishlash prinsipi?
   
5. 
   O’lchov transformatorlarining tuzilishi va ishlash prinsipi?
   
6. 
   Transformatorlardagi quvvat isrofi va ularning FIK?
   
7. 
   Transformatorlarning quvvati, chastotasi va chulg’amlar soni bo’yicha tasnifi?
   
8. 
   Transformatorning nominal kattaliklarini ko’rsating
   
9. 
   Transformatorning tashqi xarakteristikasini tushuntiring.
   

Transformatorlar mavzusi bo’yicha test savollari

1.	Transfarmatorning maksimal f.i.k qanday nagruzkada bo'ladi?	10-20%	50-70%.	20-30%	30-40%
2.	Transformatorning salt ishlaganda uning tok qiymati qaysi diapazonda bo'ladi?	15-20%	1-2%	12-15%	2-10%
3.	Agar transformatorining ikkilamchi cholgamidagi tok oshsa birlamchi chulgamdagi tok qanday ozgaradi?	o'zgarmaydi	kamayadi	oshadi	Nolga teng bo'ladi
4.	Transformator kuchaytiruvchi bolishi uchun transformatsiya koeffitsienti qanday bolishi zarur?	K > 1	K < 1	K = 0	K = 1
5.	Transformator qanday qismlardan tuzilgan?	o'zak va o'tkazgichdan	o'zak va chulg'amdan (birlamchi va ikkilamchi)	Silindrik chulg'am, o'zak	Konsentrik chulg'am va o'tkazgich
6.	Transformator qanday rejimlarda ishlaydi?	Qisqa tutashuv, yuklamali, revers	Asinxron, qisqa tutashuv, yuklamali	Salt ishlash, qisqa tutashuv, yuklamali	Salt ishlash, tashqi, sun'iy
7.	Qisqa tutashuv rejimida ikkilamchi chulg'am qanday holatda qoladi?	Ikkilamchi chulg'am qisqartiriladi	Ochiq holatda	Yuklamaga o'lanadi	Ampermetrga ulanadi
8.	Salt ishlash rejimida ikkilamchi chulgam qanday holatda qoladi?	Ikkilamchi chulg'amga ulanadi	Ochiq holatda	Yuklamaga ulanadi	Ampermetrga ulanadi
9.	Transformator qisqa tutashuv sharoitda ishlaganda qanday qiymat olinadi?	Transformatornin g to'la quvvati.	Transformatornin g o'zagidagi quvvat isrofi.	Naminal F.I.K.	Transformator chulg'amidagi miss quvvat isrofi.
10.	Transformatorning birlamchi chulg'amidagi EYuK ning formulasini aniqlang.