Reja: Til leksikasining o‘zgaruvchaligi. Leksika xalq tarixi ko‘zgusi


Turkiy tillarda unlilar o‘zgarishi



Download 460,5 Kb.
bet53/68
Sana24.07.2021
Hajmi460,5 Kb.
#126904
1   ...   49   50   51   52   53   54   55   56   ...   68
Bog'liq
12-MAVZU

Turkiy tillarda unlilar o‘zgarishi. Chuvash adabiy tilida unlautda a ning и ga o‘tishi kuzatiladi: bas chuv. nuc33; turk. tap- “топмок”, chuv. tup-, no‘g ‘. ja r- “yormoq” - chuv. cur.

Uyg‘ur tilida birinchi bo‘g‘indagi a ning keyingi bo‘g‘indagi i ta'sirida umlautlashuvi kuzatiladi: etu “uning oti”, белик “baliq”, elip “olib”, besim “boshim” (ko‘plikda basi.v).

a >1 : a fonemasining 1 ga o‘tishi bir qator turkiy tillarda uchraydi: tap-, tart- tuv. tip-; tirt; ja t- “yotmoq” — yoq. sit-; jaz- “yozmoq” — chuv. sir-; saqla- — chuv. sixla-, altin — chuv. ildan; bal “asal” — chuv. тл.

a >i: a/-“olmoq” -ch u v . il-, Ba’zi so‘zlardagina a saqlanib qolgan: ata “ota” - chuv. atte.

e >a: chuvash tili uchun xarakterli: ozarb. tan, “teng”, uyg‘. tsn, chuv.

tan\ ozarb. kds- “kesmoq”, uyg‘. kss, chuv. kas; ozarb. tar “ter”, uyg‘. tar, chuv. tar.

э >i o‘zgarishi tatar, boshqird, chuvash, xakas tillari uchun xos: ozarb. st. uvg‘. dt “tana”, tatar it “go‘sht”, boshq. it, xak. it.

o>u o‘zgarishi tatar, boshqird, qisman, chuvash tillariga xos: togiz “to‘qqiz” : qoz., togiz, qirg‘: toguz, turk. dokuz, boshq. tugiz, q-qalp. togiz, qum. toguz, tat. tugiz.

Bobo til davriga xos bo‘lgan cho‘ziq o: unlisi faqat turkman tilida

uchraydi: jo:l, o.f “olov”, o:n,jo:q. Cho‘ziq o: unlisining \6 diftongiga o‘tishi yoqut tilida kuzatiladi: turkm. go.l - yoqut kyol: turkm. cd:k - yoqut. ydx; turkm. do:ft - yoqut. tyort;

e: > ’va. Chuvash tilida bir qator so‘zlardagi o: unlisi -'va- birikmasi ko‘rinishida namoyon bo‘ladi: chuv. kvak “ko‘k”, t ’vada “to ‘rt”.



Diftonglar. Turkiy tillarda j(i) komponentli diftonglar mavjud.

aj: tat. qajda “qayda”, “qozoq. qajda, qum. qajda, xak. xajda.

aj: chuv. kajik “kiyik”; tat. kiak.

oj: tat. ujna- “o ‘ynamoq”, qirg‘. ojno-, xak. ojna-. Turkiy tillarda soxta diftonglar ham uchraydi: qazaq. tav “tog‘”; boshq. hiv “suv”, tat.kiav “kuyov”; o, e unlilari qozoq, qoraqalpoq, no‘g‘av, qorachoy'-balqar tillarida so‘z boshida diftonglashgan holda talaffuz etiladi: q-qalp. uoq “o ‘q”, q-balq.uot “olov”, uon "o‘n”, qoz. uoraq "o^roq” . Shunga o ‘xshash talaffuz singarmonizm saqlangan ayrim o‘zbek shevalarida ham kuzatiladi.



Download 460,5 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   49   50   51   52   53   54   55   56   ...   68




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish