Reja texnikaviy o`lchovlar, nazorat qilish va uning turlari

To'plam tuzishga doir misollar.

1) 17,105 mm o'lcham to'plarnini tuzaylik. Birinchi plitkani mikron to'plamdan, tuzilayotgan to'plam qiymatining oxirgi raqamiga moslashtirib olarniz, ya'ni 1,005 mm. Endi 17,105-1,005=16,1 mm ning oxirgi raqamiga moslashtirib to'plamdan olarniz, ikkinchi plitkaning o'lchami 1,1 mm bo'ladi; 16,1–1,1=15 mm qoladi. Demak, uchinchi va to'rtinchi plitkalarni 10 va 5 mm o'lchamli qilib olsak bo'ladi.

2) 39,98 mm; a) 1,08; b) 1,9; v) 7; g) 30 demak, 1,08+1,9+7+30=39,98 mm.

3) 59,935 mm; 1,005+1,03+1,9+50+6=59,935 mm.

UYaPUO’ ning na’munaviy va ishchi o’lchovlar sifatida qo’llanishi, turlichadir:

a) davlat etalonidan ishchi o’lchovlarga va asboblarga uzunlik birligini saqlash va uzatish. Bu holda razryad bo’yicha uch o’lchovlardan foydalaniladi. Shu o’lchovlar bilan asboblar ham tekshiriladi.

b) o’lchanuvchi o’lcham uchun o’lchov vositalarini rostlash (nolga moslab o’rnatish).

Ularning qo’llanilish sohasini birmuncha kengaytirish mumkin. Bunda maxsus moslamalar: trubtsina, bokoviklar, chizma sirkul, asoslar va boshqalar ishlatiladi.

Uch o’lchovlarning muhim vazifalaridan biri xalqaro uzunlik etaloni o’lchami - metrni ishlab chiqarishda o’lchanadigan buyumlargacha tadbiq etishga imkon berishidadir.

Maxsus o’lchash qurilmasida metrning etaloni yorug’lik nurlari uzunliklarida belgilab olinadi va uzunlikning ish etalonlari deb ataladigan o’lchamlarining qiymatlari va o’z navbatida etalon deb hisoblanadigan 1-razryad plitkalarga 2-razryad plitkalari va shu kabi 2-3; 3-4; 4-5 razryadli plitkalari davriy ravishda taqqoslab turiladi. 1 razryadli plitkalar standartlar, o’lchovlar va o’lchash asboblari Qo’mitaning tekshirish laboratoriyalaridagina bo’ladi. Zavodlarda esa ular ishlab chiqaradigan mahsulotning aniqligiga qarab 2 razryaddan 5-razryadgacha aniqlikda plitkalar ishlatiladi.

Plitkalar yordamida qat’iy belgilangan muddatlarda, davriy ravishda hamma o’lchash asboblari tekshiriladi. Qo’polroq asboblar, masalan, shtangensirkul 5-razryad plitkalarga, aniqroq asboblar esa aniqroq razryadli plitkalarga taqqoslanadi.

Nazorat savollari

1. O’lchash vositasi nima va unga nimalar kiradi?

2. O’lchash birligi etaloni nima?

3. Shkala bo’limining qiymati, intervali nima? O’lchash chegaralari, o’lchash usuli.

4. SI tizimi nima va qanday maqsadlarda tashkil etildi?

5. Detallarni kontaktli va kontaktsiz o’lchash.

6. Detallarni nazorat qilish nima degani?

7. Uzunlikning yassi parallel uch o’lchovlari nima?

8. UYaPUO’ konstruktiv shakli va ularning nominal o’lchamlari. Sanoat va qanday o’lchovlar to’plamlari chiqariladi?

Aim.uz