Reja: Tektonik harakatlar

Janubiy Amerikaning sharqiy qirg’oqlari 20 ⁰ jan. kenglikdan La-Plata daryosining quyar yerigacha bo’lgan qismi ko’tarilmoqda qolgan qismi pasaymoqda.
Afrikaning shimoliy qirg’og’i pasaymoqda, g’arbiy va sharqiy qirg’og’i Madagaskar bilan birga ko’tarilmoqda.
Avstraliyada janubiy Tasmaniyadan tashqari deyarli hamma joyida pasayish alomatlari bor. Yangi Zelandiya, Yangi Kaledoniya,Yangi Gvineya orollarining g’arbiy qirg’oqlari ham pasaymoqda. Bu orollarning sharqiy qirg’oqlari ko’tarilayapti.
Osiyo qit’asida tebranma harakatlar biroz murakkab. Janubiy Xitoy qirg’oqlari va Tonkin ko’rfazi qirg’oqlari pasaymoqda, Hind-Malayya arxipelagining orollari, Maldiv orollari ko’tarilmoqda. Osiyo sharqiy sohillarining, 30 ⁰ shim.k.dan boshlab shimol tomonga ketgan qismi, shuningdek shimoliy sohillari ko’tarilmoqda.
Shuni aytish joizki, ko’tarilish hodisasi yuqori shimoliy kengliklarda ayniqsa ko’p tarqalgan. Qirg’oqlarning ko’tarilishi Islandiya, Shpitsbergen, Novaya Zemlya va Grenlandiya orollarida kuzatiladi. Kichik Osiyo qirg’oqlari, Qora va Kaspiy dengizining janubiy sohillari ham ko’tarilayapti. Бу joylar hozirgi zamon tebranma harakati tufayli yiliga 2—7 mm ko’tarilmoqda. Tebranma harakat tufayli Norvegiya qirg’oqlarida so’nggi 15—20 ming yil ichida 5 ta qayir (dengiz qayiri) vujudga kelgan; ular dengiz sathidan 176 m baland. Finlyandiya qirg’oqlaridan tebranma harakat tufayli suv chekinib, so’nggi 100 yil ichida 700 km² yer quruqlikka aylandi. XVII asr kartalarida orol deb ko’rsatilgan Kanin hozirgi kartalarda yarim oroldir. Hozirgi harakatlar Rossiya tekisligida Donbassda, Dneprbo’yi qirlarida ko’tarilish yiliga 10 mm gacha boradi.
Epeyrogenez quruqlik ichki qismida daryo terrasalari sifatida namoyon bo’lmoqda.
Tebranma harakatlarning geologiya va geomorfologiya usulida, tarixiy – arxeologik usulda, nivelirlash usulida va orografik bilan o’rganiladi.
Demak, tebranma harakat Yer po’stining vertikal harakati hisoblanib, bunday harakat tufayli katta-katta yerlar asta-sekin ko’tariladi yoki cho’kadi. Yer po’stida ko’tarilayotgan joylar uzoq geologik davrlar davomida asta-sekin pasayib qolishi mumkin va aksincha, cho’kayotgan yerlar qaytadan ko’tarilishi mumkin.Uning tezligi har xil.
Agar tekis joydagi biror jar yoki daryoning tik qirg’og’ini kuzatsangiz, unda jinslarning (yotqiziqlarning) gorizontal holda yotganligini, tog’ yon bag’irlarida esa, aksincha, jins qatlamlarining bukilganligi, ya’ni burmalanganligini ko’rasiz. Qatlamlarning bunday burmalanishiga asosiy sabab yerning ichki kuchlari (tektonik jarayonlar)ning yon tomondan g’oyat katta bosim bilan ta’sir etishidir. Uzoq vaqt davomida gorizontal holatda yotgan tog’ jinslarining qalin qatlamlariga asta – sekin ta’sir yetishidan, ular plastik deformatsiyaga uchrab, darz ketmay, uzulmasdan deformatsiyalanadi. Avvalgi tekis ya’ni gorizontal holatdagi joylashish o’zgaradi, oqibatda yangi ya’ni ikkilamchi struktura shakllari hosil bo’ladi. Yon tomondan ta’sir jinslarni egib burmalaydi va balandga ko’tarib, irg’itib tashlashi natijasida burmali va palaxsali tog’lar vujudga keladi. Qatlamlarning to’lqinsimon bukilmalari burma deb ataladi. Orogenik jarayonlar natijasida burmalar gumbaz shaklida bo’lib, qirrasi yuqoriga qarab qolsa, antiklinal, aksincha botiq bo’lsa, sinklinal deb ataladi. Odatda burmalanayotgan qatlamlar kuchli bosim natijasida egilib uziladi va bir-birining ustiga chiqib ketadi, natijada pastki qatlamlar yer yuzasiga chiqib qoladi.