Reja: Tashkilotlar tushunchasi va ularning tavsifi. Tashkilotning yashash davri

Tashkilot va uning tashkiliy tuzilmasi
Reja:
1. Tashkilotlar tushunchasi va ularning tavsifi. Tashkilotning yashash davri.
2. Tashkilot ichki va tashqi muhitining omillari va o’zgaruvchanlari.
3. Tashkilotlar faoliyatini turkumlashtirish.
4. Tashkiliy tuzilmalarning turlari. Tashkilotning tashkiliy tuzilmasi. 
Tashkilot — bu umumiy maqsad yoki maqsadga erishish uchun ongli ravishdagi faoliyatning muvofiqlashtirilgan kishilar guruhidir.
Menejmentning ishini samarali tashkil qilish uchun, menejer faoliyatini amalga oshiradigan tashkilot mavjud bo‘lishi kerak.Tashkilot tushunchasi vaqt o‘tishi bilan bir necha marta o‘zgardi. Boshlang‘ich bosqichda tashkilot har qanday tizimning strukturasi sifatida tasavvur qilingan. «Menejment» bilimning mustaqil sohasi bo‘lib ajralib chiqqandan so‘ng, «tashkilot» so‘zi ongli talqin qilingan, (korxonada (firmada) qabul qilingan), rollarning berilgan strukturasi, funksiyasi huquq va burchlar bilan fikr bog‘liqligini anglatadi. Ya’ni «tashkilot» so‘zini korxona, firma, ishlab chiqarish guruhi yoki mehnat tuzilmasi deb tushunmoq kerak.
Tashkilotning hayot sikli. Tashkilot «hayoti» inson hayotiga o‘xshash bo‘lib har qanday mehnat predmeti va xizmatining yashash davriga ega. Uni o‘zining fazalari va rivojlanish xususiyati mavjud.
1-faza. Tashkilotning tug‘ilishi. Unda yashab qolishdan iborat bosh maqsadni belgilash; asosiy vazifa – bozorga chiqish, mehnatni tashkil qilish, daromadni maksimal qiymatga oshirish bilan bog‘liq.
2-faza. Bolalik va yoshlik. Bosh maqsad — qisqa muddatli foyda va tez o‘sish; qattiq rahbarlik hisobiga yashash; asosiy vazifa mustahkamlanish va bozorning ma’lum qismini egallash; mehnatni tashkil qilish, foydani rejalashtirish, xizmat va maoshni oshirish.
3-faza. Yetuklik. Bosh maqsad tizimli muvozanatli o‘sish va shaxsiy shakllanish; vakolatlarni berish orqali rahbarlik samaradorligi; asosiy vazifa —turli yo‘nalishlar bo‘yicha o‘sish; bozorni egallash, turli manfaatlarni hisobga olish, mehnatni tashkil qilish, korxona imidji (obro’sini) shakllantirish.
4-faza. Tashkilotning qarishi. Bosh maqsad – erishilgan natijalarni saqlab qolish, boshqaruvda harakatlar koordinatsiyasi orqali samaradorlikka erishiladi. Asosiy vazifa – stabillikni ta’minlash, mehnatni erkin rejimini tashkillashtirish, daromadni ko‘paytirish.
5-faza. Tashkilotning tiklanishi (qayta tug‘ilishi). Bosh maqsad — barcha funksiyalar bo‘yicha jonlanishni ta’minlash: jamoatchilik hisobiga o‘sish; bosh vazifa— yosharish; mehnatni tashkil qilish sohasida — ITTKI (ilmiy tajriba tadqiqot konstruktorlik ishlari) ni tatbiq qilish, jamoaviy mukofotlash.
Ba'zi bir korxonalarda iqtisodiy faoliyatni amalga oshirishda tashkiliy tuzilishga juda oz ahamiyat beriladi. Natijada bo'limlar rahbarlari orasida noaniq funktsiyalar va mas'uliyatlar, bo'ysunishning xaotik tizimi, vakolatlarni taqsimlashdagi tushunmovchiliklar, ishlarning muvofiqlashtirilmasligi kabi ko’plab chalkashliklarga va muammolar kelib chiqadi.
Tashkilotning moliyaviy holatini tahlil qilish uning aniq tashkiliy tuzilishini o'rganishdan boshlanadi. Bu kimga kerak? Kompaniyaning tashqi muhiti vakillari - kreditorlar, investorlar, yetkazib beruvchilar, xaridorlar va mijozlar, ularning barchasi sherik kompaniya mantig'ini aniq tushunishlari kerak. Ichki muhit vakillari - to'g'ridan-to'g'ri korxona xodimlariga, ular hamkasblar bilan qanday munosabatda bo'lishlarini, ular kimga hisobot berishlarini va vazifalarning bir qismi kimga topshirilishi mumkinligini bilishlari kerak. Barcha xodimlarning guruhlari to'plami tashkilot xodimlarining tashkiliy tuzilishini tashkil etadi.
Boshqaruvning tashkiliy tuzilmasi - bu boshqaruv tizimining konfiguratsiyasi bo'lib, u bo'limlar rahbarlari o'rtasidagi vakolat va mas'uliyat, hisobdorlik va o'zaro munosabatlarni belgilaydi, shuningdek, xodimlarning vazifalari ro'yxatini belgilaydi.
Tashkiliy tuzilmalarning asosiy turlari orasida chiziqli, funktsional, chiziqli-funktsional, divizion, matritsali va kombinatsiyalangan.
Tashkiliy tuzilmaning chiziqli turi shundan iboratki, tashkilotning har bir bo'limi yuqori rahbarga hisobot beradigan bitta rahbar tomonidan boshqariladi va hokazo. Ushbu tur o'zining foydaliligini oshirib yubordi, chunki u moslashuvchan emas, iqtisodiy o'zgarishlarga moslashuvchanligi va zamonaviy sharoitlarda kompaniyaning o'sishiga yordam bermaydi. Rahbar tashkilotning har bir xizmatiga buyurtma berish uchun turli sohalarda harakatlana olishi, haqiqatan ham keng doiradagi mutaxassis bo'lishi kerak. Chiziqli turdagi asosiy afzalliklardan, uning soddaligini, korxona bo'limlari va ularning funktsiyalarining o'zaro aloqalarining aniqligini ajratib ko'rsatish mumkin.
Tashkiliy tuzilmaning chiziqli shaklini tavsiflashning eng yorqin namunasi armiya bo'lib, u yerda o'spirinning kattalarga bo'ysunishini tashkil etishning aniq sxemasi boshqariladi.
Armiya misolida tashkilotning chiziqli tuzilishi
Marshal
Armiya generali
General polkovnik
General leytenant
General mayor
Funktsional tuzilish
Funktsional tashkiliy tuzilma tashkilotda alohida xizmatlar mavjudligini (masalan, savdo bo'limi, kadrlar resurslari, buxgalteriya hisobi, ishlab chiqarish-texnik bo'lim va boshqalar) o'z ichiga oladi, ularning har biri shaxsiy menejer bilan emas, balki o'zaro aloqada bo'lishi mumkin. Bu bosh ijrochining zimmasidagi yukning katta qismini olib tashlaydi, ushbu tuzilmaning afzalliklari bo'lgan keng profilli mutaxassislarni topish muammosini yo'q qiladi. Bo'limlarda ma'lum bir sohada mutaxassislarning mavjudligi mahsulot sifatini oshirishga yordam beradi. Shunga qaramay, funktsional tashkiliy tuzilmadan foydalanish firma ichidagi aloqalarni murakkablashtiradi va ba'zi xizmatlar xodimlarining javobgarligini boshqalarning ishchilariga yuklash tendentsiyasini rivojlanishiga yordam beradi.
Kombinatsiyalangan tuzilish
Tashkilotning birlashgan tashkiliy tuzilishining asosiy xarakteristikasi yuqoridagi turlarning bir nechtasini birlashtirishdir. Unda yo'nalishlarni boshqarish xususiyatlari, funktsional munosabatlar, tanlangan mezonlarga muvofiq xizmatlarni taqsimlash, shuningdek subordinatsiya ikkilik printsipi mavjud. Birlashtirilgan tashkiliy tuzilma korxonaning moslashuvchanligini va uning ichki va tashqi muhit o'zgarishiga ta'sirchanligini oshirishga imkon beradi. Kombinatsiyalangan strukturaning afzalliklari va kamchiliklari uning asosida joylashgan tuzilmalarnikiga o'xshaydi.
Oziq-ovqat mahsulotlarini qayta ishlash zavodining tashkiliy tuzilishi misolida olib qaraydigan bo’lsak, Kompaniya bir necha turdagi mahsulotlarni ishlab chiqarish bilan shug'ullanadi. Yo'nalishlardan biri gazlangan alkogolsiz ichimliklar va kvas ishlab chiqarish, ikkinchisi - zanjabil va pechenye ishlab chiqarish.
Oziq-ovqat mahsulotlarini qayta ishlash zavodi misolida bo'linish tuzilishi
Bosh direktor
Xodimlarni boshqarish quyi tizimi
Logistik oqimlarni boshqarish quyi tizimi
Moliyaviy oqimni boshqarish quyi sistemasi
Xom-ashyo bazasini boshqarish quyi tizimi
Pechenye ishlab chiqarish bo’yicha bo’linma
Kvas va alkogolsiz gazli ichimliklar ishlab chiqarish bo’linmasi
Ishlab chiqarish tsexi
Ishlab chiqarish tsexi
Laboratoriya
Laboratoriya
E’tiboringiz uchun rahmat!