Reja: Tarixiy sharoit va urushning sabablari

Kim nimaga erishishni istagan?
Xo‘sh, urushdan tomonlarning asosiy maqsadi nima edi? Rossiya janubiy chegaralarni xavfsizlantirishga, Bolqonda uning ta’sirini ta’minlashga va Bosfor, Dardanell va Qora dengiz bo‘g‘ozlari ustidan nazorat o‘rnatishga harakat qildi, bu ham harbiy, ham iqtisodiy nuqtayi nazardan muhim edi. O‘zini buyuk pravoslav monarxi deb bilgan Nikolay I Usmonli turklar hukmronligi ostidagi pravoslav xalqlarini ozod qilishni davom ettirishga intildi. Buyuk Britaniyani urushga kirishga undagan asosiy omil Rossiyani Nikolay I tomonidan olib borilgan proteksionistik siyosatdan voz kechishga va Britaniya tovarlarini olib kirish uchun qulay bo‘lgan rejimni joriy qilishga majburlash edi, deya aytish mumkin. Fransiyani urushga tortgan narsa esa “Ozod Polsha” g‘oyasi bo‘ldi.
Urushning boshlanishi va borishi
Fransiya bilan Bayt Lahmdagi Iso Masih tug‘ilgan cherkovni nazorat qilish masalasida yuzaga kelgan diplomatik ziddiyat paytida Turkiyaga bosim o‘tkazish maqsadida Rossiya Adrianopol tinchlik shartnomasi shartlariga binoan himoyasida bo‘lgan Moldaviya va Valaxiyani egallab oldi. Rossiya imperatori Nikolay I ning qo‘shinlarni olib chiqishdan bosh tortishi 1853-yilning oktabrida Turkiyaning harbiy harakatlarini boshlashiga olib keldi, shundan so‘ng 1854-yilning mart oyida Buyuk Britaniya va Fransiya Rossiyaga qarshi urush e’lon qildi. Shu tariqa tarixga “Qrim urushi” nomi bilan kirgan janglar boshlanib ketdi.
Navbatdagi jang harakatlarida ittifoqchilar rus armiyasining texnikalari eskirgani va qo‘mondonlarning sobit qadam emasligidan foydalanib, o‘z armiyalarining son jihatdan ustunligi va texnik sifatini Qora dengizga qaratdi. Qrim sohillariga tushirilgan desant korpuslari u yerda joylashgan rus armiyasiga zarba berdi hamda rus Qora dengiz flotining asosiy bazasini qo‘lga kiritdi. 1855-yil fevralda Nikolay I ning o‘limidan keyin uning janubiy qismi ham egallandi. Keyin ittifoqchilar Sevastopoldan evakuatsiya qilingan Qora dengiz floti bo‘linmalari to‘plangan Nikolayevni egallab olishga harakat qildi.

Angliya-Fransiya floti Dnepr-Bug qo‘ltig‘idagi Rossiyaning minalashtirilgan artilleriya mudofaa to‘siqlaridan o‘tishga jur’at eta olmasdi. Harbiy harakatlar davomida ittifoqchilar tomonidan egallangan Kinburn rus qal’asi bir necha oydan so‘ng jangsiz taslim bo‘ldi. Shundan so‘ng Qora dengiz hududida amalga oshirilgan keng ko‘lamli harbiy harakatlar to‘xtatildi. Kavkaz frontida turk qo‘shinlariga bir qator jiddiy zarbalar bergan rus qo‘shinlari Kars qal’asini egallab olishga muvaffaq bo‘ldi.

1855-yil oxiriga kelib Sevastopol (Sevastopol qamali paytida ingliz harbiylari maxsus kimyoviy modda – odorantlardan foydalangan) taslim bo‘lgach, Qrim urushi frontlarida harbiy harakatlar deyarli to‘xtadi. Rossiya diplomatik jihatdan yakkalab qo‘yildi. Urush tugaganidan keyin tomonlar tinchlik muzokaralarini tayyorlashga kirishdi. Yil oxirida Avstriya hukumati besh punktdan iborat ultimatumni yangi rus imperatori Aleksandr II ga topshirdi. Rossiyaning harbiy va iqtisodiy jihatdan raqiblaridan qoloqligi uning mag‘lubiyatiga sabab bo‘ldi.