Режа: Тарбиянинг келиб чиқиши, унинг кишилар меҳнат фаолияти билан боғлиқлиги. Ибтидоий жамиятда тарбия

Учинчи - Тунюкук битиги 717 - 718 йилларда, Тунюкук ҳаётлигида ёзилган. Тунюкук ватанпарвар, инсонпарвар шахс сифатида намоён бўлади.
Бу битиглар асосида туркларнинг турмуш тарзи, жамият аъзосининг ахлоқий қиёфасини белгиловчи муҳим сифатлар ҳақида маълумотлар олиш мумкин.
Қадимий ёзма ёдгорликлардан "Ирқ битиги" ХИХ аср охирида Шарқий Туркистоннинг Дунхуан деган жойидан топилган. У ҳақда маълумот кам. Асар юз бетдан иборат бўлиб, моний жамоасидаги Исиг Сангун ва Ите чук исмли икки бола учун битилган. Асар мазмунини нима яхши-ю, нима ёмонлигини тушуниш, англаб етиш ташкил этади. Ана шу яхши ва ёмоннинг таърифи заминида ахлоқий талаблар талқин этилади. Асарда туркий халқларнинг турмуш и, ахлоқий муносабатлари асосан қушлар ва ҳайвонлар образи орқали акс эттирилади.
"Ирқ битиги"да энг қадимги аждодларимизнинг халқ оғзаки ижодига хос, мифологик ҳамда тотемистик ифодалар ўз аксини топган. Воқеалар туш ва унинг таъбирлари тарзида баён этилади.
Умуман бу ёдгорликларда инсон камолотини куйлашга эътибор қаратилган. Уларда аждодларимизнинг хулқ - одобига оид дастлабки тасаввурлари, эзгуликка бўлган интилишлари ифодаланган.
"Авсето"да Ўрта Осиё, Озарбайжон, Эрон ҳамда Яқин ва Ўрта Шарқ халқларининг энг қадимги (эр.ав. 2-минг йилликнинг охирларидан 1-минг йилликнинг кейинги асрларигача бўлган) даврдаги тарихи, ижтимоий - иқтисодий ҳаёти, маиший турмуши, ахлоқи, урф - одат, диний қўшиқлари, чорвачилик - деҳқончилиги, савдо - сотиғи, қўшни халқлар билан иқтисодий - маданий муносабатлари ёритилган. Бир қарашда "Авесто" соф диний мазмундаги китобдек туюлади, бироқ у фалсафа, тарих, ахлоқ, халқ оғзаки ижодиёти, география, биология, руҳшунослик, тарбияшунослик, фалаккиёт, табобат ва бошқа маслаларга доир қимматли маълумотларни ўз ичига олган.