Reja: Tabiiy sharoitda o‘simlik va hayvonlardagi shaxsiy o‘zgaruvchanlik

Tabiiy tanlanish

Bayon qilinganlardan ko‘rinib turibdiki, yashash uchun kurash ko‘pchilik organizmlarning halok bo‘lishi, ba’zilarining esa yashab qolishi bilan bog‘liq holda ro‘y beradi. Modomiki shunday ekan, u holda qanday organizmlar yashab qolib, qandaylari halok bo‘ladi, degan savol kelib chiqishi tabiiy bir hol. Mavzuning boshida biz tabiiy sharoitda yashaydigan o‘simlik va hayvonlarning har bir individida shaxsiy o‘zgaruvchanlik sodir bo‘lishini qayd qilgan edik. Shaxsiy o‘zgaruvchanlik organizmda uch ko‘rinishda namoyon bo‘ladi. Ularning bir xillari organizm uchun foydali, ikkinchi xillari organizmlar uchun befarq, uchinchilari esa ziyon bo‘ladi. Odatda ziyon o‘zgaruvchanlikka ega organizmlar shaxsiy taraqqiyotning turli bosqichlarida halok bo‘ladilar. Organizm uchun befarq o‘zgaruvchanlik ularning yashovchanligiga ta’sir ko‘rsatmaydi. Foydali o‘zgaruvchanlikka ega individlar tur ichidagi, turlararo yoki abiotik muhitning noqulay sharoitlariga qarshi kurashda birmuncha afzalliklarga ega bo‘lganligi sababli yashab qoladi. Yashash uchun kurashda foydali belgi, xossalarga ega organizmlarning yashab qolishi, shunday belgi, xossalarga ega bo‘lmaganlarining nobud bo‘lishini Darvin tabiiy tanlanish deb atadi. Agar sun’iy tanlanishni inson olib bors a, tabiiy tanlanishni tabiat boshqaradi. Sun’iy tanlanishni o‘tkaz ish da inson doimo o‘z manfaatlarini ko‘zlaydi. Shu sababli sun’iy tanlash tufayli chiqarilgan nav va zotlarda inson uchun foydali belgi-xossalar yaxshi rivojlangan bo‘ladi. Tabiiy tanlanishda esa inson manfaati emas, balki organizm manfaatlari birinchi o‘rinda turadi. Buning oqibatida organizm uchun foydali belgi-xossalar avloddan avlodga tabiiy tanlanish tufayli orta boradi. Bunday irsiy o‘zgarishga ega organizmlar boshqa organizmlar bilan chatishishi tufayli soni ko‘payib boradi. Yashash uchun kurashga moslashgan organizmlar moslashmagan organizmlarga nisbatan kamroq nobud bo‘ladi. Bu esa o‘z-o‘zidan tabiiy tanlan ish, organizmning muhitga mos la- shishida yangi populyatsiya, turlarning kelib chiqishida asosiy omil ekanligidan dalolat beradi.