Режа: Сув йиғиш электр станциялари

ГЭҚларида энергия олиш технологик жараѐнининг умумлашган модели
ГЭҚлари хилига, напор хосил қилишга, гидравлик схемасига, иш режимига ва бошқа кўрсаткичларга қараб ҳар хил бўлади.
Шунинг учун гидроэнергетика ресурсларидан иқтисодий, максимум самарадорлик билан фойдаланиш ҳар бир ГЭҚ конкрет хилига (типига) мос равишда хал қилинади.
ГЭҚларида энергия олиш жараѐни жуда ҳам мураккаб ҳисобланади ва фақат тартибли яқинлашиш усули орқали ўрганилиши мумкин. Демак ГЭҚларини алоҳида-алоҳида технологик жараѐн бўлимлари сифатида олиб ўрганилади. Бундай ажратиб олиш ГЭҚлари режим хусусиятларини ўрганиш муоммосини осонлаштиради ва бутун технологик жараѐн моделини тушунишга ѐрдам беради.
Тартибли яқинлашиш методига кўра ГЭҚларидаги ҳамма энергия йўқолишини - технологик ва режим категорияларига ажратиш мумкин. Биринчисига ГЭҚларида учрайдиган ва вақтга кам боғлиқ бўлган технологик схемага мос ҳамма энергия йўқотишлари киради.
Бу энергия йўқотишни камайтириш лойиҳалаш технологияси савиясини ошириш, қурилиш ва ГЭҚларини тўғри эксплуатация қилиш ҳисобига амалга ошириш мумкин.
Технологик энергия йўқолиши агрегат ва бутун станция ишларига ажралади. Биринчиси асосий гидроагрегат режими билан аниқланади (турбинада, генераторда, қувур блокида ва бошқа энергия йўқолиши). Иккинчиси ГЭҚлари ҳамма агрегатлари иш режимига боғлиқ (юқори ва қуйи бьефда, деривацияда, умумий водоводда, бекордан сув қуйилишда ва бошқа йўқотишлар).
Энергия йўқотишнинг режим категориясига ГЭҚлари ишиниинг кўрсаткичлари, сув омбори билан биргаликда аниқланади. Бу йўқотишларга, бутун станциядаги қувват, агрегатлар оптимал сони ва сув келтирувчи иншоотлар, напор ўзгариши ва бошқалар киради.
ГЭҚлари ишининг самарадорлигини баҳолаш учун режим кўрсаткичларининг абсолют, солиштирма ва дифференциал хилларини қараш керак. Абсолют кўрсаткичлар N, Q, H, Э ва бошқалар. ГЭҚларини умуман режим самарадорлигини аниқлаб, ЭҲМда сонлар билан ҳисоблаш асосини ташкил этади.
Солиштирма кўрсаткичлар (абсолют кўрсаткичлар нисбати) ГЭҚ технологик жараѐнининг материал ҳажмини кўрсатади.
Дифференциал кўрсаткичлар режим кўрсаткичи ўзгаришга таъсирчан бўлиб, оптималлаш ҳисобларида кенг қўлланилади, айниқса ҳар хил ГЭҚ масалаларини аналитик ечишда ишлатилади.
Умуман гидроэнергопотенциалдан ГЭҚларида оптимал фойдаланиш масаласини шундай изохлаш мумкин:
Б ерилган гидроэнергопотенциал катталигига ^ЭГЭК^БЕР Т вақт оралиғида шундай ГЭҚ эксплуатация режимини топиш керакки, бунда ѐки минимум энергия йўқолишини Э_ГЭК, ѐки максимал ФИКни ҳар хил шартларнии ҳисобга олган ҳолда таъминлаш бажарилсин:
(12.1)
(12.2)
^Э (12.3)
(12.1) – (12.13) формулалар ГЭҚларида технологик жараѐн энергетик самарадорлигини берилган Т вақтда кўрсатади ва хамма гидроэнергетик ресурс йўқолишларини ҳисобга олади.
Масалан, деривацион ГЭҚ учун умумлашган технологик модел қуйидаги ҳолларни ўз ичига олиш мумкин: 1 - энергоресурсни тайѐрлаш ва гидроузелга келтириш; 2 - энергоресурсни йигиш ва вақт бўйича тақсимлаш; 3 ва 4 сув энергиясини гидроагрегатга деривация ва водовод оркали келтириш; 5 - гидроагрегатда энергияни бошқасига ўзгартириш; 6 - гидроагрегатдан сувни чикариб юбориш; 7 - ГЭҚдан сувни бутунлай чиқариш.
Бу моделда ҳамма этап технологик хусусиятга нисбатан алохида ҳисобланиб, бир-бири
билан сув сарфи Q орқали боғланган