Режа: Сув йиғиш электр станциялари

2 – расм. Ўзанда жойлашган тўғонли ГЭС схемаси.
1 - ГЭС биноси; 2 - йўл; 3 - юқори бьеф; 4 - тўғон; 5 - тўғоннинг сув тушар қисми; 6 - қуйи бьеф.
Деривация схемаси. Бу схема асосан катта нишабликка эга бўлган сув манбаларида қўлланилади. (12.4 – расм).
Сув манбаининг танланган жойида нисбатан кичик тўғон қурилади ва кичик ҳажмли сув ҳавзаси юзага келади. Ҳавзадаги сув манбанинг табиий ўзани бўйича ҳам махсус қурилган деривация каналига хам берилиши мумкин. Деривация каналининг нишаблиги сув манбаи нишаблигига нисбатан анча кичик ва мана шу фарқ ГЭС напорини ташкил қилади. Деривация канали сувни босим ҳавзасига, ундан эса қувурлар орқали турбиналарга етказиб беради. ГЭСдан оқиб чиққан сув манбага ѐки бирон бир каналга берилиши мумкин.

3 – расм. Тўғон ортида жойлашган ГЭС схемаси.
1- сув тушар тўғон; 2 - сув дарвозаларини кўтариб туширувчи кран; 3 - станция тўғони; 4 - ГЭС биноси; 5- турбина қувури.

4 – расм. Деривацияли ГЭС схемаси
1 – йўл; 2 – подстанция; 3 – ГЭС биноси; 4 – сув ташлаш иншооти; 5 – турбина қувурлари; 6 – чап ирмоқ; 7 – дарѐ; 8 – ўнг ирмоқ; 9 – тўғон; 10 – лойқа тушириш иншооти; 11 – сув омбори; 12 – сув олиш иншооти; 13 – тиндиргич; 14 – акведуқ; 15 – деривация канали; 16 – босим ҳавзаси; 17 – ростлаш ҳавзаси; 18 – юқори кучланиш симлари.
Тўғонли – деривация схемаси. Бу схемада юқорида келтирилган иккала схеманинг ҳам имкониятларидан фойдаланилади. Бу вариант бўйича дарѐ ўзанида сув омбори қурилиб, тўғондан кейинги қисмда деривация иншоотларидан фойдаланилади. Тўғонли-деривация схемаси сув манбаининг нишаблиги ҳар хил бўлганда қўлланилади. Манбанинг нишаблиги кичик бўлган жойида тўғон бунѐдга келтирилиб, нишаблик катта бўлганда деривация схемасидан фойдаланилади (5 расм)



5 – расм. Тўғонли деривация схемаси.

1 – дарѐ ўзани; 2 – сув омбори; 3 – тўғон; 4 – деривация; 5 – гидростатик сатҳ; 6 – пьезометрик чизиқ; 7 – турбина қувури; 8 – ГЭС биноси; h_A-B - А ва В нуқталар орасидаги напор йўқолиш қиймати.

Ушбу схема бўйича тўғон ГЭС биносидан қанчалик юқорига жойлашса шунчалик унинг ўлчамлари, шунингдек сув омбори ўлчамлари кичик бўлади. Лекин бу ҳолда деривация иншоотларининг узунлиги анча ошади.
Демак напор йўқолиш қиймати ҳам ошади. Шу сабабли тўғонли- деривация схемаси бўйича иншоотлар ўлчамлари техник - иқтисодий ҳисоблар билан аниқланади.