Reja: Qiya vantlar Vantlar bitta tekislikda bo’lganda

Vantli ko’priklarni turlari, ularning qo’llanish sohalari va konstruksiyalarini asosiy xossalari

REJA:

1. Qiya vantlar
2. Vantlar bitta tekislikda bo’lganda
3. Vantli piyodalar ko’priklari

KIRISH
Qiya vantlar dev ustunga mahkamlanadi va bikirlik to’sinlarini ushlab turadi, ular uchun egiluvchan tayanch hisoblanadi. Asosiy rolni dev ustun yuqorisini qo’zg’almas nuqta bilan birlashtiradigan chekka vantlar 4 o’ynaydi. Ular dev ustunni yuqori qismini vaqtinchalik kuchlar ta’siridan gorizontal siljishga to’sqinlik qiladi va vertikal tekislikda tizimga katta bikirlikni ta’minlaydi. Vantlar faqat cho’zilishga ishlaydi, dev ustunlar asosan siqilishga bikirlik to’sini egilishga va vantdagi kuchlarni gorizontal tuzilmasi ta’siriga ishlaydi. Bikirlik to’sinini ko’p joylaridan vant bilan ushlab turiladi va egiluvchan asos kabi ishlaydi, unda sezilarli eguvchi daqiqalar yuzaga kelmaydi.

15. 
    rasm. Vantli ko’prikning elementlari:
    

1 – bikirlik to’sini; 2 – vant; 3 – dev ustun; 4 – chetki vantlar

Shuning uchun u katta bo’lmagan balandlikka ega bo’lishi mumkin. U dev ustunga ham tiralishi mumkin, bu holatda tiralgan joyda sezilarli manfiy daqiqalar yuzaga keladi. Ulardan qochish uchun keyingi paytlarda dev ustunga tirashni rad etilmoqda, bikirlik to’sini og’irligini va vaqtinchalik kuchlarni dev ustunga faqat vantlar orqali uzatilmoqda.

bo’g’ozlarini, daryoning quyilish joylariga, qaysiki tayanch barpo etish joylariga quriladi va shuning uchun qimmat. Hozirgi vaqtda temirbeton vantli ko’priklarning eng katta 440m oralig’i 1983-yilda Ispaniyada qurilgan. (Barrios de Luna ko’prigi).
Vantli ko’priklar me’morchilik ko’rinishi bo’yicha o’ziga jalb qiladigan shaklga ega, shuning uchun ularni shaharlarda quriladi.
Vantli ko’priklar sxemalari dev ustunlar soniga, vantlar tekisligi soni va tizimiga qarab farqlanadi. Bittalik dev ustunda (6.16.a.rasm) vant unga nisbatan simmetrik joylashmagan. Bikirlik to’sini oraliqda asosan har xil burchak ostida, shular qatorida kichkina burchak bilan biriktiriladi. Bu mahkamlangan qismlarni har xil konstruktiv yechimlarni talab qiladi, bu texnologik emas, kichkina burchaklarni biriktirish borligi vantlarda katta zo’riqishlar paydo bo’lishiga va oraliq qurilmani mustahkamligini kamayishiga olib keladi. Shunga qaromsdan bir dev ustunli sxema me’morchilik jihatdan shahar sharoitida maqbul hisoblanadi, daryodagi shahar inshootiga, joyning uyg’unligiga mos tushishi mumkin. Bunday ko’prikning katta oralig’iga oddiy tayanchlar o’rnatish mumkin, bunda vantga yaqin joyda (6.16.a.rasm) α₁=(1...2) a, masofaga joylashtiriladi, bu yerda a-dev ustundan uzoqroqda joylashgan ikkita vant mahkamlangan nuqtalar orasidagi masofa.
Vantli ko’priklar β=10...20⁰ burchak ostida bo’lishi mumkin. Me’morchilik taassurotidan tashqari vantdan dev ustunga gorizontal zo’riqishlarni asosiy oraliqdan uzatish imkonini beradi. Bir dev ustunli ko’priklarda chekka vantlarni chetki tayanchlarga mahkamlash mumkin. Bu holatda bikirlik to’sini qaysidir bir qirg’oq tayanchiga tiraladi, unga gorizontal kuchlarni uzatib turadi. (6.16.б.rasm)

15. 
    rasm. Vantli ko’prik bitta (a, б) va ikkita (в) dev ustunli
    

Ikki dev ustunli vantli ko’priklarni (6.16.в,rasm), chekka vantlari qaysiki bikirlik to’sinning chetlariga mahkamlangan, bikirlik to’sinida hovon qabul qiluvchi tizim kabi ishlaydi. Ularda vantdan asosan vertikal kuchlar uzatiladi, xuddi shunday ularni vantlari dev ustunga nisbatan simmetrik joylashgan. Ulardagi zo’riqishlar va deformatsiyalarni ko’payib ketishini oldini olish uchun vantni qiyalik burchagi 30⁰ kam qabul qilinmaydi. Bu ko’priklardagi bikirlik to’sinlari ko’p sonli nuqtalardan ushlab turilishi mumkin, bu uning yaxshi ishlashi uchun qulay bo’ladi.

Bikirlik to’siniga vant mahkamlanadigan nuqtalar orasidagi masofa a katta oraliqda o’zgaradi: 5...10 dan 50...60m gacha. Bunga bog’liq holda bikirlik to’sinining balandligi h o’zgaradi. Uni odatda butun uzunligi bo’yicha va (1/15 1/20)a ga teng qabul qilinadi.
qilinadi. Puchok tizimida (6.17.a.rasm) vantlar dev ustunning tepa qismida bitta gorizontal tekislikda yig’iladi. Ular ko’p bo’lganda ularning dev ustunga mahkamlash tuguni murakkablashadi. Bu tizimda vantlar bikirlik to’siniga har xil burchak ostida mahkamlanadi, o’rta vantlar unga katta qiyalikda bo’ladi, bu ulardagi zo’riqishlar paydo bo’lishini kamayishiga imkon beradi. Bu tizimda chekka tayanch vantlar bo’lganda dev ustunlarda eguvchi daqiqalar yuzaga kelmaydi, ular faqat siqilishga ishlaydi. “Arfa” tizimida (6.17.б.rasm) vantlar dev ustunlarga bir necha sathlarda mahkamlanadi va bikir to’siniga bir xil qiyalikda bo’ladi (6.17.б.rasm). Vantlarning bikirlik to’sini va dev ustunga mahkamlash tugunlari ularda bir xil. Agar vantlar ko’p bo’lsa bu tizim vantlarni bikirlik to’sini va dev ustunga mahkamlash tugunlarini birxillashtirish imkonini beradi, bikirlik to’sinini elementlarini birxillashtirish va ishlab chiqarish va qurishni sanoatlashtirishni samarali qo’llash imkonini beradi. Biroq asosiy oraliqni bir tomonlama yuklashda kuchlanishlarni vantdagi gorizontal kuchlanishlar tuzilmasidan egilishga jadal ishlaydi.



6.17 rasm. Ko’prikdagi vantlarning joylashish sxemasi:
a – «puchok»; b – «arfa»
Oraliq qurilmaning ko’ndalang kesimida vantlarni bir yoki ikki tekislikda joylashtiriladi. Keng ko’priklarda ularni joylashish tekisligi ko’p bo’lishi mumkin. Bitta tekislikdagi vantlar soni va vantlar tekisligi soni ko’prikning me’morchilik
Vantlar ikkita tekislikda joylashganda П-shaklidagi, A-shaklidagi va ikki ustunli dev ustunlar qo’llaniladi. (6.18. a,б,в.rasm) yurish qismi ular o’rtasida joylashtiriladi, piyodalar yo’lagi esa vant tekisligidan tashqariga konsolga joylashtiriladi. A-shakldagi dev ustunlar qo’llanilganda vantlarni ikkita tekislikda, П -shaklda esa ikkita vertikal tekislikda joylashtiriladi. Vantning ikkita tekisligi bikirlik to’sini va vantlarda kuchlanishni kamaytirish va yoyilishiga imkon beradi, bikirlik to’sinini ko’ndalang o’qqa nisbatan simmetrik bo’lmagan yuklashda unumli ishlash shartini ta’minlaydi. Vantlarning ikkita tekisligida bikirlik to’sini buralishga uncha katta bo’lmagan bikirlikka ega bo’lishi va tosh taxtali yoki qovurg’ali elementlardan tayyorlanishi kerak.
Vantlar bitta tekislikda joylashganda bitta ustunli (6.18.г.rasm) yoki A- shaklidagi (6.18. d,e rasm) dev ustunlar qo’llaniladi. Bu holatda bir ustunli dev ustun va vantlarni o’tish qismining ikkita harakat yo’nalshini bo’luvchi tasmalari kengligida joylashtiriladi. Bir ustunli dev ustunlar kam material talab qiladi va tayyorlashga oson, lekin ularni bikirlik to’sini bilan kesishgan tuguni murakkab:

6.18.rasm. Dev ustunlarning konstruktiv shakllari ikkita (a – в) va bitta (г –e)

vantlar tekislikdagi:
1 – bikirlik to’sini; 2 – vantlar joylashuvi tekisligi

dev ustunni bikirlik to’sini orasidan uning kuchsiz mintaqasidagi yuk ko’tarish qobiliyatini saqlagan holda o’tkazish kerak. A-shaklidagi formaga ega bo’lgan dev ustunlar (6.18.d,e.rasmga qarang) tayyorlashda murakkab, lekin bikirlik to’sinini

Vantlar bitta tekislikda bo’lganda bikirlik to’sinini simmetrik buklanmaganda u nafaqat egilishga, buralishga ham ishlaydi va buralganda katta bikirlikka ega bo’lishi kerak.
Vantli ko’priklarning dev ustunlarini balandligi, eng chekka vantlarning qiyalik burchagi 30⁰ kam bo’lmaslik shartidan qabul qilinadi.