Reja: Qissasi Rabg’uziy” asarining yaratilish tarixi va kompozitsiyasi haqida

«Luqmon va 
uning xojasi»
hikoyati ibratlidir: 
Luqmong‘a xojasi aydi:
— Borg‘il, bir qo‘y bo‘g‘izlab etindin qayu yaxshiroq ersa manga kelturgil. 
Qo‘yni bo‘g‘izladi, tili birla yurakin olib keldi. 
Xojasi so‘rdi:
— Bularni naluk (nima uchun) kelturding? 
Aydi: 
— Qo‘yda tildin, yurakdin yaxshiroq yo‘q. Agar yovuz ersa tildin, yurakdin 
yovuzroq yo‘q. 
Tilga e’tibor, aytiladigan so‘z mas’uliyati hikoyatdagi asosiy g‘oyaviy-badiiy 
niyatdir. Bu yerda donolik, hozirjavoblikning ulug‘lanishi ochiq ko‘rinib turibdi. 
Bu hikoyatlarda xalq og‘zaki ijodining ta’siri ham yorqin seziladi. Xususan, og‘zaki 
ijodning latifa janriga xos bo‘lgan belgilar hikoyatga ko‘chib o‘tgan. Suhbatning 
dialog asosida olib borilishi, gaplarning tuzilishiga ko‘ra ko‘proq soddaligi, 
donishmandlik, topqirlik, hozirjavoblik fazilatlarining ustuvorligi, ifodalarning 
qisqa, aniq, lo‘ndaligi og‘zaki ijoddan ta’sirlanish oqibatidir. 

---

Rabg‘uziy hikoyatlarining asosini ko‘pincha real hayotiy voqea-hodisalar tashkil 
etadi. Buning uchun mifologik, afsonaviy-xayoliy yoki hayotiy mantiq taqozo 
etadigan bayon uslubi tanlangan. Masalan: insonlarning mast holda yurishi, 
umuman, spirtli ichimliklar ichishini qoralovchi aqida tas- dig‘i uchun 
«Uzum 
hikoyati»
keltirilgan. Bu yerdagi asosiy qahramon Shaytondir. U to‘g‘ridan to‘g‘ri 
«shaytoni mal’un» deyiladi. Mal’un — haydalgan, la’natlangan demakdir. Ana shu 
mal’un uzumning urug‘ini o‘g‘irlagan. Bu hol ma’lum bo‘lgach uni Nuh payg‘ambar 
huzuriga olib kelishadi. Sha ton buni bo‘yniga oladi-yu, lekin urug‘ni qaytarib 
berishdan oldin uni uch marta sug‘orishga imkon berishni so‘raydi va rozilik oladi.
Chog‘ir (ichkilik)ning paydo bo‘lishi shu tarzda shayton nomi bilan aloqalantiriladi. 
Chog‘ir ichgan odam holati ham ta’sirchan o‘xshatishlar bilan tasvirlanadi. Buning 
uchun tul- ki, yo‘lbars, to‘ng‘iz obrazlari qo‘l kelgan. 
Hikoyatda Nuh payg‘ambarning ulug‘ligini ko‘rsatuvchi dalillar ham keltirilgan. 
Xususan, shinni va sirkaning paydo bo‘lishi bevosita ushbu payg‘ambar bilan 
bog‘langan. 
Rabg‘uziy hikoyatlarida qadim mifologik tasavvurlarning ildizlari ham ko‘zga 
tashlanib turadi. Ma’lumki, miflarda dunyo hodisalarining paydo bo‘lishi, 
mavjudligi o‘ziga xos tarzda izoh va «isbot» etiladi. Bu jihatdan