Reja: O‘zbekiston Respublikasining 2009 yil 30 sentabrdagi “Yong‘in xavfsizligi to‘g‘risida”gi qonunning mazmun-mohiyati

Zanjirsimon o'z-o'zidan alangalanish

.

 Tabiatda shunday aralashmalar uchraydiki, ularning 

haroratini oshirmagan holda kimyoviy jarayonlar ro'y berishi va bu jarayonlar o'z-o'zidan tezla-

shishi  (albatta  uncha  ko'p  bo'lmagan  birlamchi  issiqlik  hisobiga)  va  o'z-o'zidan  alangalanish 

hodisasini vujudga keltirishi mumkin. 

Bunday  hodisalarni  zanjirli  kimyoviy  jarayonlar  deb  yuritiladi.  Bu  hodisaga  asosiy  sabab 

aralashma  holidagi  yonuvchi  moddalarda,  ma'lum  sharoit  taqozosi  bilan,  harorat  o'zgarmagan 

holda, bir yoki bir necha markazda moddaning aktiv atomlari hosil bo'ladi va bu atomlar modda 

tarkibidagi  molekulalar  bilan  aktiv  reaksiyaga  kirishadi,  buning  natijasida  yonuvchi  modda 

molekulalari  parchalanadi  hamda  parchalangan  molekulalar  yangi  aktiv  markazlar  hosil  qiladi. 

Agar  zanjirsimon  reaksiyaning  markazi  bitta  bolsa,  unda  zanjir  reaksiyasi  sust  kechadi.  Bu 

tarmoqlanmagan zanjir reaksiyasi deb ataladi. Agar markaz bir necha bo'lsa, bunda reaksiya keskin 

ku-chayadi,  o'z-oczidan  alangalanish  jarayoniga  olib  keluvchi  bu  reaksiya  tarmoqlangan  zanjir 

reaksiyasi  deb  yuritiladi.  Buni  xlor  bilan  vodorod  molekulalarining  o'zaro  birikishi  misolida 

tushuntirish mumkin. Xlor molekulalari yorug'lik ta'sirida Cl

2



2Cl Atom holidagi xlor vodorod 

bilan  yengil  birikadi  H

2

+2Cl=2HCl+H  Atom  holidagi  vodorod  Cl

2

,  ni  yana  parchalaydi 

H+Cl

2

=HCl+Cl. Bularni o'zaro qo’shsak CI+H

2

+CI

2

=CI+2HC1 hosil bo'ladi. 

---

Bundan ko'rinib turibdiki, zanjirsimon reaksiya markazlari tugamaydi  va davom etaveradi. 

Zanjirsimon reaksiyaning o'z-o'zidan alangalanishga olib keluvchi xususiyati harorat ko'tarilganda 

tezlashadi.