Reja: O‘zbekiston Respublikasi kadrlar tayyorlash milliy dasturini talablari

48-Ma’ruza

Turli chastota diapazonlarida kirish zanjirlarining afvzalliklari

100 MGsgacha bo‘lgan chastotalarda kirish zanjiri konturi aniqlangan LC elementlarda yig‘iladi.

300 MGs dan yuqori chastotalarda kontur g‘altagining induktivligi to‘liq bo‘lmagan bir o‘ramdagiday tuyuladi, talab qilinadigan sig‘im esa tranzistor va montaj sig‘imi bilan birgalikdagi sig‘imga etib bo‘lmaydigan darajaga erishadi. Kontur liniya qismiga aylanadi. SHunday qilib 1mdan kam bo‘lgan to‘lqin uzunliklarida tebranish konturi o‘rnida taqsimlangan parametrli zanjirlardan foydalaniladi. Koasial liniyalardagi kirish zanjirlari.

Detsimetrik to‘lqin uzunliklardagi diapazonlarda qisqa tutashtirilgan koaksial liniyalar qismlaridan foydalaniladi. Qattiq koaksial liniya bir simmetriya o‘qiga ega bo‘lgan birin ketin qo‘yilgan ikki quvurdan iborat. Isroflarni kamaytirish uchun quvurlarni yaxshi o‘tkazadigan materiallardan tayerlanadi. Liniya uzunligini qisqa tutashtiradigan porshen yordamida o‘lchanadi. Ixcham koaksial liniyalar ichki o‘tkazgichning bir simli o‘tkazgichli yoki ko‘p simli va tashqi metall qobiqdan iborat. Liniya uzunligiga bog‘liq ravishda koaksial liniyalar sig‘im yoki induktivlik bo‘lishi mumkin.

Liniyaning kirish qarshiligi (yuqotishlarni hisobga olmagandagi)

Ż_kir≈jρ·tg(2πl/λ), bu erda ρ=138·lg(D/d)-havo dielektrikli koaksial liniyaning to‘lqin qarshiligi; l - liniya uzunligi; λ - ishchi to‘lqin uzunligi.

Kirish zanjiri tebranish konturi ko‘pincha koaksial liniya qismi va keyingi kaskad kuchaytiruvchi elementni (KE) sig‘imi va montaj sig‘imi yig‘indisiga teng bo‘lgan Cn sig‘imidan iborat bo‘ladi (6.8-rasm); bu holda antenna bilan aloqa odatda aftotransformatorli bo‘ladi. Bu sxemada konturdagi rezonans koaksial liniyaning l uzunligini yoki Cn sig‘imning qiymatini tanlash orqali ta’minlanadi. Qator hollarda sozlash uchun tashqi va ichki quvurlar orasiga maxsus zond qotiriladi. Bunda liniyaning

ekvivalent sig‘imi o‘zgaradi. l uzunlikni qisqa tutashtirgichni (QT) surish orqali ta’minlanadi. Rezonans sharti:
jρ·tg(2πl/λ)+1/(jω₀C_n)=0 (6.35).
Bu ifodaning l ga nisbatan echib, λ0 ishchi to‘lqin uzunligiga kirish zanjirini sozlashdagi koaksial liniyaning uzunligini hisoblash uchun quyidagi formulani olamiz:
l = ( λ₀/2π) arctg (1/ω₀C_n ρ) (6.36).

6.8. rasm

Agar l juda kichik olinsa, bu undan foydalanish qiyinligini bildiradi, u holda liniya uzunligini boshqa qiymatini olish kerak bo‘ladi:
l´=l+ λ₀/2
Antenna fiderining ulanish joyi, ya’ni ulanish nuqtasidan qisqa tutashtirgacha bo‘lgan l₁ masofani kerakli ulanish koeffitsenti m₁=U₁/U_chiq ta’minlanishidan kelib chiqqan holda aniqlanadi (bu erda U1 va Uchiq – mos ravishda ulanish nuqtasidagi va yuklamadagi kuchlanishlar). Ma’lumki liniya bo‘ylab kuchlanish amplitudasi sinusoidal qonun bo‘yicha o‘zgaradi. SHuning uchun liniyaning ihtiyoriy kesimida Ux=U_max sin(2πl_x/λ) bo‘ladi. Agarda l_x=l bo‘lsa, u holda U₁ ni U_chiq ga bo‘lib quyidagini olamiz:
m₁=U₁/U_chiq= sin(2πl₁/λ₀)/ sin(2πl/λ₀)

talab qilinadigan ulanish koeffitsentiga mos keladigan l₁ uzunlik quyidagi formula orqali aniqlanadi:

l₁ =( λ₀ arcsin(m1sin2π / λ₀))/2π (6.37).

Kirish zanjiri konturining antenna bilan aloqasi aftotransformatorli bo‘lishi mumkin.

Oraliqli liniyalardagi kirish zanjirlari.
O‘YUCH diapazonida radioapparaturani miniatyurizatsiyalashni amalga oshirish uchun oraliqli uzatish liniyalari keng qo‘llaniladi. Oraliqli liniyalar dielektrik qatlamiga joylashtirilgan metal o‘tkazgichlardan

(o‘lchamda va shakldan) iborat. Oraliqli liniyalarda dielektrik sifatida asosan turli ε magnit singdiruvchanlikli polimerlar va keramikalardan foydalaniladi. Dielektrik taglik magnit singdiruvchanligiing ortishi bilan oraliqli geometrik o‘lchamlari dielektrik o‘lchamlariga nisbatan deyarli e martaga kamayadi (dielektrik havo bo‘lganda).

Bu oraliqni liniyalardagi filtralarning massasini va o‘lchamlarini sezilarli kamaytirilishini ta’minlaydi. Oraliqli liniyalar nosimmetrik, simmetrik, yoriqli va koplanar turlarga bo‘linadi. Nosimmetrik oraliqli liniyaning ko‘ndalang orasida keltirilgan (kesimi 6.9,a - rasm), bunda 1-taglik 2ga bosma montaj orqali joylashtirilgan

o‘tkazgich. Taglik o‘tkazgichga teskari tomondan 3 yupqa metall qatlami bilan metallashtirilgan.

Simmetrik oraliqli liniya (6.9,b - rasm) 2 dielektrik taglikka joylashtirilgan 1 markaziy o‘tkazgichga nisbatan simmetrik joylashtirilgan ikkita 3 metallashtirilgan qatlamlardan iborat. Simmetrik oraliqli liniyalar tashqi ta’sirlardan yaxshi.

YOriqli oraliqli liniyalar (6.9,v - rasm) 4 dielektrik taglikning bir tomoniga 1 va 3, 2 o‘tkazuvchan sirtlar orasiga joylashtirilgan qiska tirqish hisobiga amalga oshiriladi.

Koplanar oraliqli liniya barcha ekranlovchi 1 va 5 tomonlardan 2 va 4 qisqa tirqishlar bilan ajratilgan 3 markaziy o‘tkazgichni 3 o‘tkazgichli liniya hisoblanadi.__

6.9-rasm.

Kirish zanjirlarining O‘YUCH filtrlari oraliqli liniyalarda yig‘iladi. Ular tuzilish jihatidan oddiy, texnologik va yuqori parametrlarga ega 6.10, a – rasmda tebranish konturini Cn orqali liniya qisqa tutashtirilgan qismi induktivligi tashkil qisman kirish zanjirining prinsipial sxemasi keltirilgan. Oraliqli liniyaning l uzunligi va antennadan qisqa tutashtirgichgacha bo‘lgan l1 masofali mos ravishda (6.36) va (6.37) formulalar orqali aniqlash mumkin. Bu kirish zanjirining ekvivalent sxemasi antenna bilan avtoransformatorli aloqali konturni o‘z ichiga oladi.

O‘YUCH ko‘p zvenoli oraliqli filtrlar oraliqli liniyalar bo‘laklari ajratilgan yoki qisqa tutashtirilgan parallel bog‘lanishga ega bo‘lgan integral ijroda foydalanish qulay hisoblanadi.

6.10,b-rasmda bog‘langan oraliqli liniyalarda yig‘ilgan (n+1)- zvenoli oraliqli filtrning topologik sxemasi keltirilgan. Filtrni hisoblash uning ACHXsiga qo‘yiladigan talablar bo‘yicha zvenolar soni n, liniya bo‘laklarining uzunligi li, bog‘langan liniyalar orasidagi Si tirqishning kengligi, yuqori va kichik to‘lqin qarshiliklariga ega bo‘lgan liniya bo‘laklari kengligi Wi aniqlanadi. Liniyalar orasidagi aloqa koeffitsenti filtr zvenolari talab qilinadigan o‘tkazish oralig‘ini ta’minlanishidan kelib chiqib tanlanadi va tirqishning kengligi bilan filtr oraliqli liniyalari kengligiga bog‘liq.

Oraliqlar kengligining har xil bo‘lishi zvenolarning turli to‘lqin qarshiliklariga o‘zaro moslash, shuningdek filtrni antenna fider qurilmasi va yuklama qarshiliklari bilan moslashtirishini zarurligi orqali asoslanadi. Filtr har ikkala uchlari ajratilgan oraliqli liniyalar yarim to‘lqinli qismlaridan tashkil topgan. Har bir qism o‘z selektiv xususiyatlari bilan parallel tebranish konturiga ekvivalent bo‘lgan yarim to‘lqinli rezonator hisoblanadi. Rezonatordan rezonatorga energiyani uzatish rezonatorlar yon sirtlari orasidagi tirqish orqali elektromagnit o‘zaro ta’siri orqali amalga oshiriladi. Bu tirqish qanchalik keng bo‘lsa, rezonatorda yig‘ilgan shunchalik qisqa chastotalar oralig‘ida energiya ko‘shni rezonatorlarga uzatiladi, ya’ni filtrning o‘tkazish oralig‘i qisqaradi. Filtrning ekvivalent sxemasi 6.10, v-rasmda keltirilgan.

Bunday filtrlarning kamchiliklariga o‘tkazish oralig‘ida sezilarli yo‘qotishlarni, chegaraviy selektivlikni yuqori emasligini, qisqa o‘tkazish oraliqlarini ishlatishni murakkabligini kiritish mumkin. YUqorida ko‘rsatilgan kamchiliklarni ko‘pincha kirish zanjirlarida kompakli ko‘p o‘tkazgichli strukturalar asosidagi oraliqli filtrlardan foydalanish orqali tuzatish mumkin. 6.11, a – rasmda panjarasimon oraliqli filtr, 6.11, b-rasmda esa arrasimon oraliqli filtrlar keltirilgan. Bunday oraliqli filtrlar strukturalarini afzalligi o‘tkazish oralig‘i yaqinida cheksiz so‘nishli chastotaviy sohalarni shakllanishi hisoblanadi. Bu talab qilinadigan selektivlikni ta’minlash imkoniyatini beradi, masalan, simmetrik kanal bo‘yicha filtrdagi rezonatorlar soni kam bo‘lganida va shu bilan birga uning o‘tkazish oralig‘ida yo‘qotishlarni kamaytirilishini ta’minlaydi.

6.10 rasm 6.11 rasm
Hajmiy rezonatorlarda yig‘ilgan kirish zanjirlari.
Santimetrli diapazonda va undan kichik to‘lqin uzunliklarida oraliqli liniyalar bilan bir qatorda kirish zanjirlari tanlovchan elementlari sifatida xajmiy rezonatorlar xam qo‘llaniladi. Xajmiy rezonatorlar silindrik yoki to‘gri burchakli yopik hajm hisoblanadi. Rezonator yaxshi o‘tkazuvchan materialdan tayyorlanadi. Rezonatorning o‘lchamlari to‘lqin uzunligi va kirish zanjirining sozlanish diapazoni orqali aniqlanadi. Rezonatorning kirish va chikish to‘lqin o‘tkazgichlari bilan aloqasi diafragmalar yordamida amalga oshiriladi. Bunda tirqishning o‘lchami va tuzilishi aloqa darajasiga bog‘liq bo‘ladi. To‘gri burchakli rezonatorda katta bo‘lmagan chegaralarda qayta sozlashning qotiriladigan zondi yordamida amalga oshiriladi. Silindrik hajmiy rezonatorda qayta sozlash sezilarli oson bo‘lib, bunday rezonator yuqori asoslikka, to‘la ekranlantirishga ega va tayyorlanishda nisbatan oddiy hisoblanadi. Xajmiy rezonatorlar kamchiliklariga sezilarli massani va

tannarxni kiritish mumkin.