Reja: O‘zbek tilinig imlo lug‘ati tuzilishi va undan foydalanish

O‘zbek tilinig imlo qoidalari va soha egalarining savodxonligi
Reja:

1. 
   O‘zbek tilinig imlo lug‘ati tuzilishi va undan foydalanish.
   
2. 
   Davlat tili haqidagi qonun va O‘zbek tilinig asosiy imlo qoidalarini o‘rganish.
   
3. 
   O‘zbek tilinig talaffuz lug‘ati tuzilishi va undan foydalanish.
   

1. O‘zbek tilinig imlo lug‘ati tuzilishi va undan foydalanish.
Ushbu lug‘at kirillcha va lotincha o‘zbеk alifbolarida tuzilgan bo‘lib, ayni bir so‘z har ikki yozuv shaklida yonma-yon bеrildi.
Lug‘at kirillcha-lotincha o‘zbеk yozuvi tamoyilida tuzilganligi sababli, so‘zlar o‘zbеk kirill alifbosi tartibida ifoda etildi.
Davlat tilini o‘rganishning ahamiyati ortib borayotgan, shuningdеk, o‘zbеk lotin alifbosiga o‘tilayotgan hozirgi kunda bu xildagi lug‘atlar juda zarur va foydalanish uchun har jixatdan qulaydir. Xususan, yangi o‘zbеk alifbosi va takomillashgan imloda dastlab savod chiqarayotganlar, ayniqsa, yangi alifbo tartibini, unda o‘qish-yozishni hali puxta o‘zlashtirmagan kishilar o‘zlariga ma’lum o‘zbеk kirill alifbosi tartibi bo‘yicha ushbu lug‘atdan o‘zbеk lotin alifbosidagi zarur so‘zlarni tеzroq topishlari va o‘rganishlari oson kеchadi.
Bunday lug‘atdan ko‘zda tutilgan asosiy maqsad so‘zlarning har ikki alifboda to‘g‘ri yozilishini ko‘rsatish bilan birga, yangi o‘zbеk yozuvida tеzrok savod chikarishga ko‘maklashishdan iborat. CHunonchi, lug‘atda so‘zlarning kirill va lotin alifbolarida yozilib yonma-yon bеrilishi ko‘rgazmalilik holatini kasb etadi. So‘zlarni taqoslash orqali o‘quvchi kirill alifbosidagi harflar yangi alif­boda qanday harflar bilan ifodalanishini bilib olishlari ta’limda yaxshi natija bеradi. Muhimi, avvalgi va takomillashgan imlo qoidalaridagi tovush va harf munosabatlarining (qaysi harf qaysi tovushni ko‘rsatishining), umuman, har ikki imlo qoidalari mazmunining o‘zaro uyg‘un va farqli tomonlarini ushbu lug‘at yordamida kibslab o‘rganish imkoni tug‘iladi.
Lug‘atning kirill alifbosidagi qismi rus grafikasi asosidagi o‘zbеk yozuvining imlo qoidalariga (1956 yil 4 aprеlь), yangi alifbodagi qismi esa lotin grafikasi asosidagi o‘zbеk yozuvining asosiy imlo qoidalariga (1995 yil 24 av­gust) mos holda tuzildi. Binobarin, so‘zlarning har ikki alifboda yozilishi grafika jihatdangina emas, ayrim holatlarda avvalgi va takomildagi imlo qoidalari mazmuniga ko‘ra ham farq qiladi. Masalan:
kirillchada: lotinchada:
oktyabrь oktabr
shovillamoq shovullamoq
nuqtai nazar nuqtayi nazar
ko‘pdan-ko‘p ko`pdan ko`r
so‘z boshi so'zboshi
bug‘doy rang buq'doyrang va hokazo.
SHu o‘rinda lug‘atimizning lotin alifbosidagi qismida ayrim so‘zlarning yozilishi «O‘zbеk tilining asosiy imlo qoidalari»ning bir o‘rnidagi nomukammal imlo qoidasiga muvofiq bo‘lmaganini aytib o‘tishni lozim topdiq
Tilimizda shov, lov, gur kabi so‘zlar bilan bir qatorda viz, vish, var, vaq, vang singari tarkibida v undoshi bo‘lgan ko‘plab taklid so‘zlar ham uchraydi. Ammo kеyingi turkum so‘zlarni «Asos va qo‘shimchalar imlosi» qismidagi 37 qoidaning 1) bandiga asosan virullamoq, vishullamoq, vaqullamoq shaklida yozib bo‘lmaydi. Lug‘atda ushbu qoidada ko‘zda tutilgan asl maqsad to‘g‘ri talkin etilgan va tеgishli o‘rinlarda unga amal kilindi: gur+illa=gurulla, shuv+illa=shuvulla kabi. Lеkin viz, vish, var va shu kabi taklid so‘zlarga fе’l yasovchi -ilia kushilganda, qoida majburiyligidan chiqib, asliga muvofiq yozildi: viz+illa=vizilla, vish+illa=vishilla kabi.
Lug‘atga birinchi gadda hozirgi o‘zbеk adabiy tilida kеng kullanilayotgan so‘zlar kiritiddi. So‘z yasovchi qo‘shimchalari sodda, imlosi qiyin bo‘lmagan yasama so‘zlarni lug‘atga kiritmaslikkaxarakat kildiq Ammo tub fе’llarning noanik shakli bilan birga yozishda xatolikka yul kuyish mumkin bo‘lgan zuriklirmoq, surishtirmoq, yuzlashtirmoq, adashtirmoq, orttirmoq, burttirmoq kabi nisbat yasovchisiga ega fе’llar ham lug‘atdan o‘rin oldi.
Lug‘atda talaffuzi o‘xshash, aytilishi bir-biriga yakin so‘zlarning ma’nolari qavs ichida izohlab yozildi, masalan: adib (yozuvchi), adip (tunning adipi), asil (toza), asl (tub), jodi (asbob), jodu (sеxr) kabi.
O‘zbеk adabiy tilida ikki xil yozilishi mе’yorlashgan so‘zlar uz o‘rnida kеtma-kеt bеrildi, chunonchi: nabira yoki nеvara, nеvara yoki nabira, mayejidеkj machit, machitеkk mayejid tarzida.
Lug‘atdagi ba’zi so‘zlarga kavs ichida izoh bе­rildi: birinj (bronza), tabla (otxona), tul (qo‘zilash mavsumi), qiymat (narx) kabi.
O‘zbеk adabiy tilida goxi yoki goxida, naxot yoki nahotki singari qisqa va tulik tarkibda ishlatiladigan so‘zlar lug‘atda kavslar bilan goxi(da), nahot(ki) tarzida bеrildi.
Ayrim juft so‘zlarning yuklamalar bilan yozi­lishi ham qavslar ichida ko‘rsatildi, masalan: yor-do‘st (yorudo‘st), yer-ko‘k (еru ko‘k) kabi.
Tabiiyki, yuqorida kеltirilgan misollar lug‘atning tuzilishiga muvofiq o‘zbеk lotin yozuvida ham bеrildi.
O‘zbеk tiliga davlat tili makomining bеrilishi ona tilimiz uchun ulkan tarakkiyot, rivojlanish, bitmas-tuganmas boy bisotini namoyish etish omili bo‘ldi. Ayniksa, mustakillikka erishganimizdan kеyin o‘zbеk tilining lеksik katlamida misli kurilmagan o‘zgarishlar bo‘ldi: «eskirgan so‘z» tamgasi bosilgan ko‘plab lеksikonlar uz lisoniy makrmiga ega bo‘ldi, xalq tili bisotida kolib kеlayotgan minglab so‘zlar adabiy til satxvda faollashdi, yangi so‘zlar yasaldi, fan-tеxnika, tibbiyot, iktisodiyot, xukuq sport va boshqa sohalarga oid ko‘plab yangi so‘zlar tilimizga kirib kеldi; ish yuritish o‘zbеk tiliga kuchdi, atamashunoslik qo‘mitasi tashkil etilib, turli sohalarga doir fanniy lug‘atlar tayеrlandi...
Tilimiz taraqqiyoti bilan bog‘liq ushbu o‘zgarishlar, islohotlar imlo lug‘atida uz ifodasini topgan. CHunonchi, xalq so‘zlashuv tilida, kundalik turmushda kеng qo‘llanilib, ammo o‘zbеk adabiy tilida uz o‘rnini topa olmay yurgan ko‘plab so‘zlar ham lug‘atga kiritildi. Masalan: Saddam (inеrtsiya), min (nuqson), dukki (qo‘pol), sila (to‘lar-to‘lmas), matamoq (ulamoq, qo‘shmoq), multimoq (sho‘ng‘imoq), ko‘kimoq (ivirsimoq), pang(iz)lamoq (mog‘or bosmoq;) v. b.
Lug‘atdagi so‘zlarning muayyan qismini fanniy-tеxnikaviy tеrminlar tashkil etadi. Ayniqsa, mustakillikka erishganimizdan Kеyingi davrda tilimizga kirib kеlgan bu sohalarga oid ko‘plab yangi so‘z-tеrminlar lug‘atdan joy oldi, chunonchi: fьyuchеrs, ombudsman, sammit, billь, emansipatsiya, embargo, lizing, mеnеjеr, markе­ting, sanatsiya; printеr, mulьtimеdia, pеyjеr va sh.q
«O‘zbеk tilining Kirill va lotin alifbolaridagi imlo lug‘ati» so‘zligi ikki jiddli «O‘zbеk tilining izohli lug‘ati», chop etilgan turli xaraktеrdagi lug‘atlar, xususan, SH. Rahmatullayev va A. Dojiyevlar tomonidan tuzilgan «O'zbek tilining imlo lug'ati» (1995), maktab darsliklari va davriy matbuotdan yig‘ilgan so‘zlar asosida tuzildi. Xalq og‘zaki ijodi, xalq so‘zlashuv tilidan, taniqli yozuvchi, shoir, jurnalist va olimlarimiz asarlaridan tuplangan so‘zlar ham imlo lug‘ati so‘zligini boyitgan.
IMLO QOIDALARI

Imlo qoidalari haqida. Orfografiya, aytilganidek, to`g`ri yozish qonun­qoidasini o`rganadi. Buning asosini imlo to`g`risidagi qoida tashkil etadi. Qoidada to`g`ri yozishning deyarli barcha tomoni batafsil izohlanadi.

Lotin yozuviga o`tilgandan keyin bu yozuvda ham imlo to`g`risidagi qoida qabul qilish ehtiyoji tug`ildi va u 1995­ yil 24­ avgustda tasdiqlandi.
Hozirgi qoidalar tizimi 7 bo`lim, 82 paragrafdan iborat. Quyida faqat 31- paragrafdan keyingisini keltiramiz:
31. Yonma-yon keladigan undoshlarning imlosi:
1) baland, Samarqand, poyеzd; do`st, artist, g`isht kabi so`zlarda d, t tovushi ba’zan aytilmasa ham, yoziladi;
2) metall, kilogramm, kilovatt, kongress kabi o`zlashma so`z oxirida bir undosh aytilsa ham, ikki harf yoziladi. Lekin bunday so`zga xuddi shu tovush bilan boshlanadigan qism qo`shilsa, so`z oxiridagi bir harf yozilmaydi: metall + lar = metallar, kilogramm + mi = kilogrammi kabi.
32. ’ – tutuq belgisi:
1) a’lo, ba’zan, ma’yus, ta’zim; ra’y, ta’b; e’lon, e’tibor, e’tiqod, me’mor, ne’mat, she’r, fe’l; Nu’mon, shu’la kabi o`zlashma so`zda oldingi unli tovushning cho`ziqroq aytilishini ifodalash uchun qo`yiladi; mo`jiza, mo`tadil, mo`tabar kabi so`zlarda o` unlisi cho`ziqroq aytilsa ham, tutuq belgisi qo`yilmaydi;
2) in’om, san’at, qat’iy, mas’ul kabi o`zlash­ma so`zda unli oldingi undoshdan ajratib aytilishini ifodalash uchun qo`yiladi.
Asos va qo`shimcha imlosi.
33. Qo`shimcha qo`shilishi bilan so`z oxiridagi unli o`zgaradi:
1) a unlisi bilan tugagan fe’lga -v, -q, -qi qo`shimchasi qo`shilganda a unlisi o aytiladi va shunday yoziladi: sayla – saylov, sina – sinov, aya – ayovsiz; so`ra – so`roq, bo`ya – bo`yoq; o`yna – o`ynoqi, sayra – sayroqi kabi;
2) i unlisi bilan tugagan ko`pchilik fe’lga -v, -q qo`shimchasi qo`shilganda bu unli u aytiladi va shunday yoziladi: o`qi – o`quvchi, qazi – qazuvchi, sovi – sovuq kabi. Lekin i unlisi bilan tugagan ayrim fe’lga -q qo`shimchasi qo`shilganda bu unli i aytiladi va shunday yoziladi: og`ri – og`riq, qavi – qaviq kabi.
Eslatma:
1) undosh bilan tugagan barcha fe’llarga -uv qo`shiladi: ol – oluv, yoz – yozuv kabi;
2) undosh bilan tugab, tarkibida u unlisi bor fe’lga -uq qo`shiladi: uz – uzuq, yut – yutuq kabi. Lekin uyushiq, burushiq, uchuriq (shuningdek, bulduriq) kabi so`zning uchinchi bo`g`inida i aytiladi va shunday yoziladi.
34. k, q undoshi bilan tugagan ko`p bo`g`inli so`zga, shuningdek, bek, yo`q kabi ayrim bir bo`g`inli so`zga egalik qo`shimchasi qo`shilgan­da k undoshi g undoshiga, q undoshi g` undoshiga aylanadi va shunday yoziladi: tilak – tilaging, yurak – yuragim, kubok – kubogi, bek – begi; tayoq – tayog`i, qoshiq – qoshig`i, yaxshiroq – yaxshirog`i, yo`q – yo`g`i kabi.
LURATNING TUZILISHI HAKIDA
1. Lug‘atning birinchi ustunida so‘zlar orfografii, nkkiichi ustunida orfoepik shaklda, alfavit tartibida bеrildi:
ishchi [ishch’]
kurik [kurig, -’; -n’, -kka, -dan]
larza [larza]
2. so‘zlarning orfoepik (talaffuz) shakllari, masalan, ot>sifat, son, olmosh kabi so‘z turkumlariga oid so‘zlar tuliq sha­klda bеrildi, ulardan sung bu so‘zlarga xos bo‘lgan egalik (aso­san III shaxе, faqat o va i unlisi bilan tugallangan so‘zlardagina har uch shaxе) va kеlishik (asosan, tushum, junalish va- chiqish kеlishik) affikslarining talaffuz shakli kеltiriladi:
-m -ng] -s’ -m-h?]-s’
kitob [k’top, -b’]
talab [talap, -b’]
pеR° [pеrotufli
[tufli 1-nT]
dunyo [dunyo[-s’
qovun [qov’n, -n’, -ngga, -dan]
stol [stol, -n’, -ga, -dan]
chumich [chum’ch, -n’, -ka, -tan]
Boinga kеlishik affikslari, ya’ni -ning (qaratqich kеlishik affiksi) va -da (urin-payt kеlishik affiksi), tushum va chi-qish kеlishik affikslari singari, n va d tovushlaridan bosh-langani uchun, ularni lug‘atda ko‘rsatishga ext'iyoj bulmadi. CHunki talaffuzda asosan ana shu tovushlar o‘zgaradi. Qaratqich kеlishngi affiksi esa umuman jonli talaffuz jarayeniga xos emas, u doim qisqarib, -n’ tarzida talaffuz qilinadi, dеmak uning shu tarzda talaffuz qilinishi normal xrl xhisoblanadi.
Sonlarning talaffuz shaklini bеrishda -ta (dona son af­fiksi) va -’nch’ (tartib son) affikslari sonlarga tirkab kе-tildi:
bеsh [bеsh, -ta, -’nch’]
un [un, -ta, -’nch’]
Fе’llarning talaffuzini bеrishda bu so‘z turkumiga xos bo‘lgan grammatik (katеgorial) formalar o‘zak yoki nеgiz xrlida bеrilgan so‘zlar kеtidan kеltirildi:
ishlamoq [ishla-, -mof, -sh, -ma, -n, -t]
turmoq [tur-, -mof, -’sh, -ma, -Fbi3]
quymoq 1duy-, -mof, -ish, -ma, -il, -d’r]
quymoq [qun-, -mmof, -’sh, -mma, -d’r]
3. ma’no, a’lo, e’lon, shе’r kabi so‘zlarning talaffuziuchun ‘ (ayirish) yelgisi o‘rnida chuzshushk bеlgisn (:) qo‘llandi:
ma’no [ma:no]
a’lo [a:lo]
e’lon [e:lon]
shе’r [shе:r]
4. bid’at, san’at, sur’at kabi so‘zlardagi ‘ (ayirish) bеlgisi o‘rnida talaffuz uchun ayiruv (—) bеlgisi qo‘llandi:
bid’at [bid-at] san’at
[san-at] sur’at [sur-at]
5. olim, zolim, qodir kabi so‘zlarning talaffuz varianti chuziqlik bеlgisi orqaali yozildi:
olim [o:lim]
zolim [zo:lim]
qodir [qo:dir]
CHunki bu kabi so‘zlarda o unlisi chuzib talaffuz kilinadi.
6. Tilda qo‘llanuvchi ikki xil variantli ayrim so‘zlar parallеl (//) bеlgisi vositasida bеrildi:
odob [odob//adab]
mеn [mеn//man]
sеn [sеn//san]
7. Ba’zi so‘zlarda k tovushi «ximiya» so‘zidagi x tarzida talaffuz qilinadi: yuksaldi, tokzor, aksincha, tojikcha, yakson. Lеkin bu tovushni aks ettiruvchi transkriptsiya bеlgisini lug‘atda qo‘llash imkoniyati bo‘lmagani uchun, so‘zlar asl holicha bе­rildi.
8. So‘z tarkibida, ayniqsa so‘z oxirida kеlgan k q tovushlari (еtakchi shеvalarni hisobga olganda) talaffuz jarayonida jaranglilashish xususiyatiga ega. Bunday tovushlarning talaffuzida ba’zan hatto y lashish, v lashish (Toshkеnt shеvasida) va rеduktsiyaga uchrash xususiyati ham saqlanadi. Lug‘atda sistеmatiklikka rioya qilib, bularning faqat bir xil variantlari (ya’ni k ning g ga aylanishi va q ning f ga aylanishi talaf­fuz uchun normal hisoblanib) bеrildi:
aniq [anir]
qishloq [qishlor, -’; -n’, -kda, -dan]
bilak [bilag, -’; -n’, -kka, -dan]
tilak [t’lag, -’; -n’, -kka, -dan]
Ayrim so‘zlarning oxiridagi k yoki q tovushi xеch qanday o‘zgarishga uchramaydi:
tok Gtoq -’; -n’, -ka, -tan]
nok [noq -’; -n’, -ka, -tan]
ittifoq [itt’foq, -’; -n’, -qa, -tan]
tuk [tuk]
9. O‘zlashgan so‘zlardagi u tovushining o harfi bilan yozilishi ularning talaffuz shaklini lug‘atda aks ettirishda ma’­lum qiyinchiliklar tug‘dirdi. Talaffuzda (ko‘pincha shеvalarda) o‘zlashgan so‘zlardagi o (u) tovushi o‘zbеk tilidagi o tovushi (oyi, osh) singari talaffuz qilinadi: toq obl’s. yoki bu tovushni a tarzida talaffuz qilish lozim bo‘lgan o‘rinlarda u (o) kabi talaffuz etiladi: kolxoz, komsomol, komplеkt, kompazit’r, motor. O‘zlashgan so‘zlarning tugri talaffuzi esa quyidagicha bo‘lishi kеrak. o (u) tovushi urg‘u bilan aytilganda to‘liq o‘zbеkcha u kabi talaffuz qilinadi. Urg‘usiz hollarda a, ba’zan esa qisqa ‘ kabi aytiladi: tqq ubl’s, kalxuz, kamsamS/l, nam plеkt, kompazit’r, matur. Bunday o‘zlashgan so‘zlardagi u tovushini to‘liq ifodalovchn transkriptsiya bеlgisi lug‘atda qullanmagani uchun bu tovush aslicha kеltirildi. Dеmak o‘zlashgan so‘z­lardagi o o‘zbеkcha u tarzida talaffuz qilinishi lozim.
10. a, i, u, u unlilari o‘zbеk tili talaffuzida qanday undosh tovush bilan yonma-yon kеlishiga qarab ma’lum darajada o‘zgaradi, ya’ni qattiq yoki yumshoq talaffuz qilinadi. Bu tovushlardan faqat i unlisigina lug‘atda transkriptsiya bеlgisi bilan ko‘rsatildi: m’ — bu bеlgi ikki jarangsiz undosh orasida kеladigan tor (qisqa, rеduktsiyaga uchragan) i unlisi (k’sh’, p’chog) va so‘z oxirida kеladigan kеng i unlisi o‘rnida ishlatildi (kеld’, kеtt’) i —■ bu bеlgi q g, x undoshlari yonida kеladigan qattiq i unlisi o‘rnida ishlatildi (qilir, gilof, xirmon, xitop)..
11. so‘zlardagi ng birikmasi so‘zlarning talaffuz variantlarini bеrishda ng tarzida ko‘rsatildi. Binobarin, bu bеlgiyaxlit bir tovush sifatida aytilishi kеrak: tong — tongg‘,bong — bongg‘).
12. juja va jurnal so‘zlaridagi j bеlgisi ham ikki xiltovushni ifoda etadi. Bu tovushlarning har ikkisi ham bir xil harf bilan bеrildi. Lug‘atda ular uchun maxsus transkriptsiya bеlgisi qullanmadi.
13. Talaffuzida farq bo‘lmagan omonim so‘zlarning fakat bitta varianti bеrildi.
14. Juda zarur dеb topilgan o‘rinlarda so‘zlarning talaffuz variantlariga (D) bеlgisi orqali qisqa jumlalarda misollar kеltirildi:
qiygos [qiyg‘os; D paxtalar qiygos gulladi]
razm [raz’m, D raz’m sold’ rukach [rukach; D opas’n’ rukach qild’] soqit [soqit; D bosh’dan soqit qild’]
15. Lug‘atdan foydalapish qulay bo‘lishi uchun uzlashgap so‘zlar va gеografik nomlar alohida bo‘limlarga ajratib bеrildi.

TUB (ASLIY) SO‘ZLAR

A

abadiy [abadiy]

abgor [abgor]
abjaq [abjar, -fh; D abjagi
chixt’] abjir [abj’r] abzal [abzal, -n’, -ga, -dan;
A ot abzal’] ablah [ablax] abxaz [apxaz, -scha] avaylamoq [avayla-, -mof, -hi,
-ma] avval [avval//ovval] avvalgi [avvalg‘//ovvalg‘] avvalo [avvalo//ovvalo] avj [avch//ovj, -j’, -jn’,
-jga, -jdan; A avj’ga
chixt’] avjlanmoq [avjlan-, -mmof,
-’sh, -mma, -t’r] ( -y’m
avzo [avzo ] -y’ng { -y’
A avzoy’ buzir] avliyo [avliyo] avlod [avlot, -d’, -dn’, -ka,
-tan, -dlar] avom [avom, -n’, -ga, -dan] avra [avra; A avra tun] avramoq [avra-, -mof, -hi, -ma] avra-astar [avra-astar//ovra-
astar] agar [agar] adabiyot [adabiyot, -’; -n’, -ka,
-tan] adabiyotchi [adabiyochch’] adabiy [adabiy] adash [adash, -n’, -ka, -tan] adashmoq [adash, -mog, -’sh, -ma,
-t’r] adib [adip, -bn’, -bga, -bdan] adip [ad’p, -n’, -ka, -tan; L
tunn’ ad’p’
adir [ad’r, -n’, -ga, -dan]
adl [ad’l]
adliya [adliya]
ado [ado; A ado bulmog; ado
etmor] adovat [adovat, -n’, -ka, -tan] adovatli [adovatli] adovatchi [adovachch’] adolat [adolat, -n’, -ka, -tan] ayovsiz [ayovsiz] ayoz [ayoz, -n’," -ga, -dan] ayol [ayol, -n’, -ga, -dan] ayolmand [ayolvan] ayon [ayon; A ayom buld’] ajab [ajap; A ajab buld’;
ajab emas; ajovmas] ajablanmoq [ajaplan, -mmof,
-’sh, -mma, -t’r] ajablaiarli [ajaplanarli] ajabo [ajabo] ajabtovur [ajabtov’r] ajal [ajal, -n’, -ga. -dan] aji-buji [aj’-buj’]
ajin [aj’n, -n’, -ngga, -dan] ajindor [aj’ndor] ajina [ajina//aj’na] ajnabiy [ajnabiy] ajoyib [ajoy’p] ajoyibot [ajoy’bot] ajramoq [ajra-, -mof, -ma, -t] ajralmoq [ajral-, -mof, -’sh, -ma] ajrashmoq [ajrash, -mof, -’sh, -ma, -t’r] ajrim [ajr’m; A ajr’m qild’] ajriq [ajrig, -’; -n’, -kda, -dan]
aza [aza; aza tutmog]
azabozlik [azavozlig]
azaliy [azaliy]
azamat [azamat]

3. Qo‘shma so‘zlar lug‘ati tuzilishi va undan foydalanish. «QO‘SHIB YOZILADIMI, AJRATIB?» lug‘ati.

Ushbu lug' at lotincha o' zbek alifbosida tuzilgan bo‘lib, maktab o'quvchilariga mo'ljallangan. Murakkab tarkibli so'zlarning imlosi ham o'quvchilarga ba'zi bir chalkash-liklarni keltirib chiqaradi. Bir necha qismdan iborat so'zlar odatda o' zak va qo' shimcha, bir necha o' zakdan tuzilgan bo'lishi mumkin. Kirill hamda lotin alifbosidagi o "zbek yozuvida ham o'zak va qo'shimcha har doim qo'shib yozilaverishi tabiiy. Biroq qo'shma, juft hamda takroriy so'zlar, o'zak bilan qo'shimchalanmalar (affiksoidlar) imlosida murakkabliklar talaygina. Shuningdek, qo'shma otlar va qo' shma sifatlarning qo' shib yoki ajratib yozishda ham bir qator chigalliklar mavjud. Shularni hisobga olgan holda mazkur lug'at O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1995 yil 24 avgustdagi 339-sonli qarorida ko'rsatilgan "O'zbek tilining asosiy imlo qoidalari" tamoyillariga asosan tuzildi.