Reja: Og’iz bo’shlig’ida, me’da va ichakda ovqat hazm bo’lishining xususiyatlari

Yog’larning ahamiyati.
Yog‘ oqsil singari asosiy oziqa moddadir, ammo 
uning quvvati oqsildan 2,5 marta kuchlidir. Yog‘ organizmning mehnat faoliyatini 
to‘g‘ri yo'lga qo‘yilishida katta ahamiyatga ega. 1 g yog‘ quvvati 9 kkal ga teng 
keladi, 1 g oqsil va 1 g karbonsuv faqat 4 kkal kuchga ega. Yeg'lar hujayralar 
tarkibiga kiradi. Hujayra funksiyasida yog‘ning ahamiyati katta. U moddalar 
almashinuvida qatnashib, oqsil, mineral moddalar va vitaminlarning organizmga 
singishiga yordam beradi. Yog‘ tarkibiga fiziologik ahamiyati yuqori bo‘lgan 
fosfatidlar, ko‘p to‘yinmagan yog‘ kislotalari kiradi. Yog‘ bilan birga organizm 
yog‘da eriydigan vitaminlar bilan ta’minlanadi. Nerv to‘qimasi va bosh miya yarim 
sharlarida fosfatidlaming ko‘pligi aniqlangan.
Ko‘p to‘yinmagan yog‘ kislotalari.
(KTYoK) - linol, linolen, araxidon 
organizmda sintez bo‘lmaydigan, hayot uchun zarur bo’lgan moddalardan biri. 
Biriktiruvchi to‘qima va hujayra qobig’ining hosil bo’lishi linolen moddasiga 
bog’liq. KTYoK qon tomir devoriga ta’sir qilib, uning elastikligini oshiradi, 
o’tkazuvchanligini kamaytiradi va organizmning himoya kuchini oshiradi. 
Bolalardagi KTYoK ga bo’gan talab kattalarnikiga nisbatan ko‘p, masalan, katta 
yoshdagilarda KTYoK kunlik me’yori ratsiondagi kunlik kuch qiymatining 1% ni 
tashkil qiladigan bo’lsa, bolalarda 2% dan kam bo’lmasligi zarur. O‘simlik yog’i 
KTYoKning asosiy manbai hisoblanadi. Ovqatlanishni to‘g‘ri tashkil qihshda 
ratsion tarkibiga paxta, kungaboqar, hayvon va o‘simlik yog’larini to’g’ri taqsimlash 
maqsadga muvofiqdir. O‘simlik yog‘i miqdori 6 yoshgacha bo‘lgan bolalar ovqatida 
6-12 g, boshlang‘ich sinf bolalari ovqatida 20 g, o‘smirlar ovqatida 25 g bo‘lishi 

---

kerak. Kunlik ratsiondagi yog' miqdorining energetik qiymati yosh bolalarda 40-
50%, maktab yoshidagilarda 30% ni tashkil qilishi lozim. Yog‘ miqdorining ovqatda 
ko‘payib ketishi moddalar almashinuvini izdan chiqarib, o‘sishga salbiy ta’sir 
ko‘rsatadi.
Uglevodlarning ahamiyati.
Uglevodlarning fiziologik ahamiyati ularning 
energetik xususiyati bilan aniqlanadi. Har qanday fiziologik holatda uglevodlarga 
bo‘lgan ehtiyoj ko'proq. Uglevodlar hujayra va to‘qima tarkibida bo‘lib, plastik va 
kuch rolini bajaradi. Hujayralar va to‘qimalararo moddalar murakkab uglevodlardan 
iborat. Miya yarim sharlarining to‘g‘ri vazifa bajarishi, muskul ishi, jigar va 
buyrakda boruvchi murakkab reaksiyalar uglevodlar hisobiga amalga oshadi. Qisqa 
vaqt ichida oz miqdorda qon tarkibidagi glyukoza miqdormmg o‘zgarishi nerv 
sistemasiga bog’liq bo‘lgan organizmdagi bir qancha funksiyali buzilish bilan 
namoyon bo‘ladi. Uglevodlar organizmda turli ko'rinishda oddiy monosaxaridlar, 
disaxarid, polisaxarid, erkm holatda, qolaversa lipid, mikroelementlar va oqsillar 
bilan murakkab komplekslar hosil qilgan holda uchraydi. 
Jadval
Bolalar va o‘smirlarning vitaminlarga bo‘lgan kundalik ehtiyoji, mg 
Yoshi 
A-retinol 
B
1
- 
tiamin 
B
2
- 
riboflamin
PP-
niasin 
C-askorbin 
k-tasi 
D-
kalseferol 
1 yosh 
0,4 (400 
ME) 
0,5 
0,6 
7 
40 
0,4 (400 
ME) 
1-3 yosh 
0,4 (400 
ME) 
0,8 
0,9 
10 
45 
0,4 (400 
ME) 
4-6 yosh 
0,5 (500 
ME) 
1,0 
1,3 
12 
50 
0,1 (100 
ME) 
7-10 yosh 
0,7 (700 
ME) 
1,4 
1,6 
15 
60 
0,1 (100 
ME) 
11-13 yosh 1.0 (1000 
ME) 
1,6 
1,9 
18 
70 
0,1 (100 
ME) 
14-17 yosh 
(qizlar) 
1.0 (1000 
ME) 
1,6 
1,8 
17 
65 
0,1 (100 
ME) 
14-17 yosh 
(yigitlar) 
1.0 (1000 
ME) 
1,7 
2,0 
19 
76 
0,1 (100 
ME) 
M E - xalqaro o’lchov birligi. 
Uglevodlar jigar va muskullarda glikogen turda to'plam hosil qiladi. Glikogen 
polisaxaridlarga kiradi.
Disaxaridlar 
va 
polisaxaridlar 
ichakda 
monosaxaridlarning 
oddiy 
birikmalariga qadar parchalanadi va qonga so‘riladi. Ular darvoza vena bo'ylab 
jigarga tushadi, bu yerga glyukozadan glikogenga sintezlanadi va oqibat-natijada 
moddalar almashinuvida qatnashadi.
Bir kunda sarflangan energiyaning yarmidan ko‘pi uglevodlar hisobiga 
qoplanadi. Organizm uglevodlarga ayniqsa muskul ishi paytida ehtiyoj sezadi. 
Uglevodlar tana, yurak muskuli, shuningdek samarali aqliy mehnat uchun zarur 

---

bo‘ladi. Ovqatlanish to‘g‘ri tashkil qilinganda sutka mobaynida o‘smir 438-500 
gramm uglevod olishi kerak.
O‘simlik mahsulotlarining kletchatkasi ham uglevodlar qatoriga kiradi. 
Kletchatka ovqat hazm bo‘lishiga yordam beradi. U ichak devorini mexanik 
ravishda ta’sirlab, ichak harakatini qo‘zg‘atadi va bu bilan ovqat massasining ichak 
kanali bo‘ylab so‘rilishiga yordam beradi. Odam ichagida kletchatkani 
maydalaydigan fergmentlar bo‘lmaydi, shuning uchun kletchatka organizmga kam 
singadi va uning energiya manbai sifatida ahamiyati bo‘lmaydi.