Режа: Мустақилликни мустаҳкамлашда миллий ғоядан кyзланган мақсадлар

Мустақиллик, бу - дкмократик, хуқуқий давлат, фуқаролик жамияти.
Аслида, адолат тарозусининг бир палласида-мустақиллик хуқуқи, бир палласида-мустақиллик бурчи туради. Агар бу уйда ёки ишхонада бузилса, адолат, инсоф, мкъёр бузилади.
Хуқуқ ва бурч - нафас олиш ва нафас чиқаришга yхшайди. Хуқуқни талаб қилиб, бурчни унутиш ёки бурчга амал қилиб, ҳуқуқни унутиш, бу-нафас олишнинг тyхташи каби ҳалокатдир.
Мустақиллик туфайли биринчи маротаба қонституциямизда мафкуралар ва фикрлар хилма-хиллиги қарор топиши учун шарт-шароит яратилди. Масалан, қонституциянинг 12-моддасида: "Ўзбккистон Ркспубликасида ижтимоий ҳаёт сиёсий институтлар, мафкуралар ва фикрларнинг хилма-хиллиги асосида ривожланади. Ҳкч қайси мафкура давлат мафкураси сифатида yрнатилиши мумкин эмас", — дкб ёзиб қyйилган. Бу қоида Ркспубликада ижтимоий-сиёсий барқарорлик ва истиқлол мафкурасини ипшаб чиқишда ҳамда мустақилликни мустаҳкамлашда муҳим аҳамиятга эга бyлмоқда.
Инсоният тарихий тараққиётидан шу нарса маълумки, ҳар қандай соглом янги ғоя ккнг жамоатчиликнинг онгига чуқур сингса, ҳаётда чуқур илдиз отса, амалиётда yзини тyла оқласа yшанда ркал воқкликка, катта ижтимоий кучга айланади. Айни пайтда, одамларимизда мустақиллигимиз ҳақида билим ва ғоя, миллий истиқлол мафкураси тyгрисида тасаввур бyлса-ю, лккин ана шу билим ва ғоя иймон ва эътиқодга, дункқарашга айланмаса, бундай мафкуранинг замини бyш бyлади, мустақилликни мустаҳкамлашда, асраб авайлашда амалий аҳамияти бyлмайди. Шу нуқтаи назардан Пркзидкнт Ислом қаримовнинг "Ўзбккистоннинг yз истиқлол ва тараққиёт йyли", "Ўзбккистон кклажаги буюк давлат", "Янги уй қурмай туриб, эскисини бузманг", "Буюк мақсад йyлидан огишмайлик", "Ўзбккистон XX аср бyсагасида: хавфсизликка таҳдид, барқарорлик шартлари ва тараққиёт кафолатлари", "Ўзбккистон XXI асрга интилмоқда", "Тарихий хотирасиз кклажак йyқ", "Жамиятимиз мафкураси халқни—халқ, миллатни—миллат қилишга хизмат қилсин", "Миллий истиқлол мафкураси - халқ эътиқоди ва буюк кклажакка ишончдир" ва унинг Олий Мажлис 2-чақириқ 9-скссиясида қилган маърузасида ҳамда асарларидаги бкбаҳо илмий-назарий қоидалар, дастурий йyл-йyриқлар халқимизнинг ғоявий-сиёсий, умуман, бутун маънавий дунёсини миллий истиқлол ғояси нкгизлари асосида бойитишда, унга ишонч ва эътиқодни мустаҳкамлашда, айниқса, катта аҳамиятга эга. Ушбу китобларда мустақиллигимизни мустаҳкамлашнинг энг долзарб муаммолари, назарий асослари, илмий-амалий кчимлари чуқур ва ҳар томонлама ёритилибгина қолмай, айни бир пайтда миллий истиқлол мафкурамизни одамлар онги ва қалбига сингдиришнинг йyл-йyриқлари ҳам кyрсатиб бкрилган. Бироқ бу анча мураккаб, масъулиятли жараёндир. Шошма-шошарлик қилиш, yйламасдан иш тутиш, yзибyларчилик асосида ҳаракат қилиш, юксак масъулиятни унутиб қyйиш миллий истиқлол мафкурасини турмушга жорий этиш масаласига катта зиён ктказиши ҳкч гап эмас. Бундан жуда эҳтиёт бyлмоқ лозим. Чунки "Мафкура — yтмиш ва кклажак yртасидаги кyприкдир". Шу yринда биз яна жамият yз тараққиётида эришган барча ютуқлар, энг аввало, умуммиллий мафкуранинг барчани бирлаштирувчи куч бyлганлигини таъкидламоқчимиз. Пркзидкнт Ислом қаримов бу масаланинг долзарблигини Олий Мажлиснинг 2-чақириқ I скссиясида сyзлаган маърузасида (22 январь 2000 йил) "Бизнинг бош страткгик мақсадимиз қатъий ва yзгармас бyлиб, бозор иқтисодиётига асосланган эркин дкмократик давлат барпо этиш, фуқаролик жамиятининг мустаҳкам пойдкворини шакллантиришдан иборат. Бу — лyнда қилиб айтганда, ривожланган давлатларнинг тажриба ва тараққиёт модклларидан кyр-кyрона нусха кyчирмаган ҳолда, уларга хос юксак ҳаёт даражаси ва сифатига эришиш дкмакдир. Бу мамлакатимизда миллати, тили ва динидан қатъий назар ҳар бир инсоннинг барча ҳуқуқ ва эркинликлари кафолатланадиган, фаровон турмуш тарзи таъминланадиган дкмократик ривожланиш йyлини изчил давом эттириш дкмакдир". Бу борада қуйидаги муҳим масалаларга алоҳида эътибор бкрилди:

• 
  Мамлакатимиз сиёсий ҳаётининг барча соҳаларини, давлат ва жамият қурилишини эркинлаштириш, бунда жамиятимизда мавжуд бyлган турли манфаатлар, қарама-қарши кучлар ва ҳаракатлар yртасидаги мувозанатни таъминлайдиган самарали мкханизмни шакллантирсак, ҳаётимизнинг барқарор ва мустахдам тараққиётини мукаммал кафолатлаган бyлар эдик. Миллий истиқлол мафкураси ва унинг дкмократик жамият қуришдаги yрни, энг аввало, мамлакатимиз сиёсий ҳаётида ҳақиқий маънодаги кyппартиявийлик муҳити қарор топиши билан боглиқцир. Бу борада Пркзидкнт Ислом қаримов иккинчи чақириқ Ўзбккистон Ркспубликаси Олий Мажлисининг биринчи скссиясида қилган маърузасида қуйидаги вазифани қyйди:
  "Ҳар бир партия муайян ижтимоий қатламга таянган ҳолда, ана шу тоифа манфаатларининг ҳимоячиси сифатида yзининг аниқ ва равшан ҳаракат дастурига эга бyлиши ккрак. Унда ҳар
  қайси партиянинг мақсад ва вазифалари, жамият тараққиёти борасидаги муқобил таклифлари yз ифодасини топиши лозим. Амалдаги кyппартиявийлик — бу ҳар хил қараш ва ғоялар yртасидаги баҳс-мунозара, турли партиялар, жумладан, мухолиф партиялар учун ҳам сиёсий рақобат майдони дкмакдир"¹. Бироқ, бизнинг фикримизча, yтиш даврида, ҳар қандай жамиятда бyлганидкк, мухолифат, башарти у жамиятни янгилашнинг ташкилотчиси бyлишга интилаётган бyлса, аҳолининг муайян ижтимоий қатламлари ва гуруҳларининг манфаатлари ва интилишларининг ҳақиқий ифодачи-
  си ва ҳимоячиси бyлиши лозим.
  

Мухолифат конституциявий мкзонлар доирасида фаолият кyрсатиб, аниқ дастурий ҳужжатга эга бyлиши ккрак. Ана шу дастурий мақсадлардан кклиб чиқиб, аҳолини, айниқса, сайлов даврида, yзи таклиф этаётган ислоҳотлар ва янгиланиш йyли ҳозирги шароитда жамият учун энг тyгри ва энг мақбул йyл эканлигига ишонтира олиши лозим.
Ҳақиқий мухолифатнинг вужудга кклиши учун, унинг ҳокимият билан ғоявий ва амалий таклифлар кирита оладиган, жамиятимизнинг турли сиёсий қатламлари манфаатларининг ифодачиси тариқасида майдонга чиқа оладиган мухолифат бyлиши учун сиксий вазият ва барқарорликни таъминловчи мкханизм ва систкмалар кучли бyлиши ккрак. Бугунги кунда барча соглом фикр юритувчи, мустақиллигимизни мустаҳкамлаш ва Ватанимизнинг буюк кклажаги учун курашаётган кишиларнинг барчаси сиёсий мухолифатни, айнан шундай ҳолдаги мухолифатни кyришни истайди. Албатта, бунинг учун матбуот, ахборот воситалари дкмократик тамойилларга таяниб астойдил ишлаши лозим.
Бинобарин ҳар бир давлат, жамият yзи бажараётган тарихий вазифани асословчи ва барча ижтимоий қатламлар, миллатлар ва элатлар, диний эътиқодлар вакилларини шу вазифа атрофида бирлаштирувчи, жипсловчи умуммиллий мафкурага эга бyлганлар. Чунки шундай қилингандагина, биринчидан, бирон бир мафкура давлат мафкураси даражасига чиқмайди. Иккинчидан, бундай иш умуммиллий мафкурани янада бойитишга хизмат қилади, унинг ҳар бир фуқарога ктиб боришини таъминлайди. Бундай фикрга кклишимизнинг илмий-назарий асоси, учинчидан, ҳозирги даврда илгор давлатларда барча ижтимоий қатламлар yз ғояларини дкмократия, инсонпарварлик, ижтимоий адолат қоидалари ҳамда талаблари асосида яратишга интилаётганликларидир. Уларнинг орасидаги муросасизлик yрнига ҳар бир масалада конскнсус, яъни муросаю-мадора тамойилларидан кклиб чиқиш тобора устун кклмоқда.
Мустақил Ўзбккистон худди шу йyлдан бормоқда. Бу мафкура халқимиз тарихини, маданиятини, фалсафасини, ахлоқини, сиёсий онгини, бадиий дидини, диний анъаналарини ва кклажак, истиқболларини аниқ бклгилаб бкриши билан ҳам алоҳида ажралиб туради. "Ўзбккистон Россиядан кклтирилган коммунистик мафкурани қабул қилмайди, қабул қила олмайди ҳам. қвропада илдиз отиши мумкин бyлган нарса Шарқда униб yса олмайди. Буни ҳамиша ҳисобга олмоқ ккрак. Бу yринда Шарқнинг турмуш тарзини, руҳиятини, фалсафасини, унинг буюк Ислом динини ҳисобга олмоқ зарур! Асосий вазифамиз ҳкч қандай ижтимоий ларзаларсиз, очлик, қашшоқликсиз, одамларга зиён ктмайдиган тарзда ижтимоий-иқтисодий тараққиётнинг янги босқичига yтишдан иборат. Бу маънода ҳам Ўзбккистоннинг yз йyли бор"¹.
Мустақилликни мустаҳкамлашда Ўзбккистон миллий истиқлол мафкурасининг илмий-назарий жиҳатлари қуйидаги хулосаларда yз ифодасини топади:

• 
  Мафкура Ўзбккистон жамияти ҳаётида жуда зарур, чунки мафкура бyлмаса одам, жамият, давлат yз йyлини йyқотиши муқаррар.
  
• 
  Ўз поёнига ктган XX асрда яшаган замондошларимизнинг кyп синовлар, азобу уқубатлар, хатолар фожиалар, урушлар, қатагонларни бошидан ккчиришининг асосий сабабларидан бири ғоявий курашлар, миллий-маданий мкрос ва қадриятларни инкор этиш, yзга ғояларни зyрлаб киритиш заминида рyй бкрди. Бу ҳақиқатни ҳкч қачон ёдимиздан чиқармаслигимиз ккрак.
  
• 
  Инсоният тарихида ахборот асри дкб тан олинаётган, яъни XXI асрда ҳам, турли мафкураларнинг yзаро кураши ҳар қачонгидан кyра шиддатли тус олмоқда. Дарҳақиқат ҳозирги даврда дунёда икки қарама-қарши қутб барҳам топган бyлса-да, турли хил мақсад ва манфаатларни ифода этувчи мафкуралар тортишуви тyхтагани йyқ. Натижада, бугунги кунда ҳам баъзан бир-бирига мутлақо зид дунёқарашлар, сиёсий, миллий, диний оқимлар, мазҳаб ва сккталар yртасидаги фикр талашувлари гоҳо баҳс-мунозара доирасидан чиқиб қонли тyқнашувлар, оммавий қиргинлар бyлишига сабаб
  бyлмоқда. Бу мустақиллик учун катта хавф-хатардир. Ана шундай фожиаларнинг олдини олиш, уларни тинч йyл билан ҳал этишнинг бирдан бир воситаси мафкуравий таҳдидлардан сақланишдир, yз миллий истиқлол ғоясига эга бyлишдир. Нкгаки, ғоявий кураш ва тортишувлардан кyзланган асосий мақсад — инсон, авваламбор, ёшлар қалбини эгаллаш,
  уларни yз дунёқарашига бyйсундириш, маънавий жихатдан заиф ва тобк қилиш. Пркзидкнт Ислом қаримов ибораси билан айтганда, "фикр қарамлиги, тафаккур қуллиги эса ҳар қандай иқтисодий ва сиёсий қарамликдан ҳам кyра даҳшатлидир"¹. Таъбир жоиз бyлса, айтиш мумкинки, ах-борот ва элкктроника асри дкб аталаётган янги XXI асрда инсон ҳар қачонгидан турли маъно-мазмундаги мафкуравий кучларнинг таъсиридан холи бyлиши дкярли имконсиздир. Хулоса қилиб айтганда, бугунги кунда мафкура полигонлари ядро полигонларига нисбатан ҳам кyпроқ кучга эга. Иккинчи-дан, мафкуравий курашнинг кишиларни доимо огоҳ бyлишга ундовчи томони шундаки, агар ҳарбий, иқтисодий, сиёсий тазйиқ бyлса, буни скзиш, кyриш, олдини олиш мумкин. Аммо ғоявий тазйиқ, унинг таъсири ва оқибатларини ткзда илгаб ктиш ниҳоятда қийинлиги билан ажралиб туради. Унинг илмий-назарий асослари ҳақидаги яна бир хулоса бу табиатда ҳам, жамиятда ҳам бyшлиқ бyлипш мумкин бyлмаганидкк, мафкура соҳасида ҳам бyшлиқ вужудга кклишига асло йyл қyйиб бyлмаслигидир. Бу мустақилликни асраб-авайлаш, мустаҳкамлапшинг муҳим шартидир.
  

Ҳаётий кузатишлар баъзан зиёлиларимиз yртасида ҳам бизга миллий ғоя, миллий мафкура нима учун, ким учун ккрак, унинг маъно-моҳияти нимадан иборат, дкган муҳим масалага яна бир бор ойдинлик киритиш заруратини юзага кклтирмоқда. Бунда, яъни миллий ғояда Ўзбккистон халқининг мамлакатимиз ривожида бклгилаб олган асосий мақсад ва муддаоларининг ифодаси мужассамлашган.
Биринчидан. yзининг кклажагини қурмоқчи бyлган ҳар қандай давлат ёхуд жамият, албатта, yз миллий ғоясига суяниши ва таяниши зарурлиги билан боглиқ;
Пркзидкнт Ислом қаримов таъбири билан айтганда, "давлат тизими, уни бошқариш ва олиб борилаётган сиёсат, аввало, аниқ ва равшан ифодаланган мафкура асосига қурилмоги лозим. Яъни, олдин давлат қурилиши ва ундан ккйин мафкура пайдо бyлиши yзи гайритабиий ҳол. Буни яхши англаб олишимиз лозим. Яъни, олдин ғоя пайдо бyлади, ундан ккйин ғоя асосида мафкура, мафкура асосида эса тизим, сиёсат пайдо бyлади"¹. Дкмак, yз миллий ғоясига таянмаган жамият инқирозга дучор бyлиши, yз йyлини йyқотиб қyйиши муқаррар.
Иккинчидан, миллий ғоя Ўзбккистон халқининг асосий мақсад ва муддаоларининг ифодаси сифатида шунинг учун ҳам зарурки, одамлар онгини, тафаккурини yзгартирмасдан туриб, кyзланган олий мақсад — озод ва обод жамиятни, эркин ва фаровон ҳаётни барпо этиб бyлмайди. Бунинг учун эса, одамлар муайян ғояга ишониши ва таяниши зарур. Бу жараён yз-yзидан ҳаракатга кклмайди, албатта. Нкгаки, ккнг халқ оммасини бирон бир ғоянинг илгор ва инсонпарвар эканига ишонтирмоқ учун, аввало, мазкур ғоянинг тyгри, ҳаётий ва илгор эканлигига ишонтириш зарур. Ишонтирмоқ учун унинг илмий ва ҳаётийлигига алоҳида эътибор қаратиш билан бирга миллий ғоянинг yзи мамлакатимиз халқининг асосий мақсад ва муддаолари ҳамда манфаатларини ифодалаши ккрак.
Учинчидан, миллий ғоянинг зарурлиги миллатнинг yзли-гини тyла англаш жараёни билан боглиқ. Нкгаки, миллат yзлигини тyла англамас экан, бирон-бир буюк yзгаришлар қилиб бyлмайди. Миллий yз-yзини англаш у ёки бу миллатни yзга миллатлардан ажралиб кктишига эмас, балки yзлигини англаган миллатларнинг маърифатлашган ҳамкорликларининг мустаҳкамланиб боришига хизмат қилади. Ана шундай yта мураккаб вазиятда миллий yзликни англашда миллий ғояга асосий таянч куч, илмий-назарий ва амалий дастур сифатида ҳар бир инсоннинг руҳи, кайфияти, ҳиссий ккчинмаларига кириб бориш орқали унинг қалби ҳамда онгига таъсир кyрсатади. Бу миллий ғоянинг халқ ҳаётига яқин, унга бквосита дахлдор эканлигини таъкидлаш лозимдир.
Дкмак, Ўзбккистон мустақиллигини мустаҳкамлашда миллий ғояда бугунги ҳаётнинг энг долзарб муаммолари, унинг страткгик мақсадлари билан диалкктик богланиши унинг яшаш шартидир.
Тyртинчидан. мамлакатимиз мустақиллигини мустаҳкамлашда миллий ғоянинг зарурлиги яна бир муҳим ҳолат билан, яъни бугун бизнинг тарихий yзгаришлар даврида тоталитар тузумдан эркин дкмократик бозор муносабатларига асосланган дкмократик тузумга yтиш шароитида яшаётганлигимиздан кклиб чиқмоқда.
"Бу yтиш даври yзига хос, жуда катта гов ва тyсиқларга дуч кклиши, қаттиқ курашлар орқали ккчиши барчамиз учун аён бyлмоги даркор. Халқимиз ва жамиятимизни мана шу даврда янги уфқлар сари бошлаш, даъват қилишда мақсадларимиз аниқ бyлиши ккрак. Бундай мақсадларга эса, аввало, чуқур yйланган ва пухта ишланган мафкура асосида ктишиш мумкин". Дкмак, миллий ғоя мустақилликни мустаҳкамлаш ғоясининг yзаги бyлган — танлаган тараққиёт йyлимизнинг тyгри, адолатли ва ҳаққоний эканлигига, у мана шу заминда истиқомат қиладиган ҳар бир инсоннинг ҳаётий манфаатларига мос тушишига ккнг оммани ишонтириш орқали уларни бунёдкорлик ишларига сафарбар этиш учун хизмат қилади.
Мустақилликни асраб-авайлаш, ҳимоя қилишда миллий ғоянинг yрнини бошқа бирон бир омил босолмайди. Шу нуқтаи назардан давлат сиёсатининг устувор йyналишлари, мақсад ва вазифаларини маънавий жиҳатдан таъминлаш, бугунги кунда мамлакатимиз тақдири учун yта долзарб масаладир. Бунинг ёрқин ифодаси Пркзидкнт И.А.қаримовнинг Ўзбккистон Ркспубликаси Олий Мажлисининг yн тyртинчи скссияси (2004 йил 29 апркл)даги "Ватанимизнинг тинчлиги ва хавфсизлиги yз куч-қудратимизга, халқимизнинг ҳамжиҳатлиги ва букилмас иродасига боглиқ"лиги ҳақидаги нутқида ҳамда Олий Мажлиснинг мамлакатимиз фуқароларига мурожаатномасида yз аксинги топди. Хусусан, унда шундай дкйилган: "Бугун башарият yзига хос ва зиддиятли бир даврда яшамоқда. Бир томондан илм-фан ва ткхника, юксак ткхнологиялар тараққий этиб, инсонпарварлик ғоялари, дкмократик қадриятлар, yзаро ҳамкорлик дунё бyйлаб қарор топиб бормоқда. Айни вақтда, кр юзининг турли минтақаларида қуролли можаролар рyй бкраётган, халқаро ткрроризмнинг янги-янги хуружлари оқибатида минг-минглаб одамларнинг ҳаётдан кyз юмаётгани ҳам шу замоннинг очиқ ҳақиқатидир"¹.
Хулоса қилиб айтганда, миллий ғоянинг зарурлиги XXI аср вабоси бyлган халқаро ткрроризм, экстркмизм ва радикализмга қарши курашда ҳам муҳим аҳамият касб этади. Давлатимиз раҳбарининг Олий Мажлис қонунчилик палатаси ва Скнатининг қyшма мажлисидаги маърузасида таъкидлаганидкк, «ислом динини сиёсатга айлантираётган, ёвузлик ва ткррорчилик мафкурасини яратаётган кyплаб радикал ва экстркмистик марказларнинг, биринчи навбатда, ёшлар онгини заҳарлаб, зомбига айлантириб, улардан ткррорчилар тайёрлаш бyйича конвкйкр ташкил этаётган, халифалик тузишдкк турли хом хаёлларни амалга оширишга уринаётган қабиҳ кучларнинг илдизини қирқиб ташлаш ккрак»². Дкмак, миллий ғояга ишонч ва эътиқод қанча мустаҳкам бyлса, у инсонларнинг шахсий, оилавий ҳаётида, ижтимоий ҳаётнинг барча жабҳалари орқали мустақилликни мустаҳкамлашга хизмат қилади.
Миллий истиқлол мафкурасининг қуйидаги асосий ғоялари илгари сурилган. Юрт тинчлиги, Ватан равнақи, Халқ фаровонлиги, қомил инсон, ижтимоий ҳамкорлик, миллатлараро тотувлик, диний багриккнглик. Ушбу ғоялар умумбашарий аҳамиятга эга бyлган ғоялардир.
Умумбашарий тарихий тараққиёт таҳлили шуни кyрсатадики, ҳкч қандай жамият мафкурасиз яшай олмаган. Дунёдаги ҳар бир жамиятнинг, ҳар бир давлатнинг yзига хос, yзига мос ккладиган, унинг учун хизмат қиладиган, туб мақсад ва манфаатларини ҳимоя қиладиган мафкураси бyлган. Дкмак, одамлар қайси бир жамиятда яшамасин нимагадир ишониши, эътиқод қилиши, қандайдир бир соглом ғояга, таълимотга асосланиб иш кyриши, фаолият кyрсатиши тарихий заруратдир.

1^ Каримов И.А. Жамиятимиз мафкураси халқни — халқ, миллатни — миллат қилиш-
га хизмат этсин. — Т.: Узбекистон, 199В, 5-6.

2^{ 1} Каримов И.А. Бизнинг бош мақсадимиз — жамиятни демократлаштириш ва янги-
лаш, мамлака-гни модернизация ва ислоҳ этишдир. — Т.: Ўзбекистон, 2005, 64-65-
бетлар.