Reja motivatsiya. F. Gersberg motivatsiya nazariyasi. Kutish nazariyasi

Keynschilik

Say va Rikardo davridan beri iqtisodchilar taklifning o'zi talabni hosil qiladi, deb ta'kidlab keladi. Barcha sotuvchilar muqarrar ravishda xaridorlardir. Say qonuni bozor iqtisodiyoti o'z mohiyatiga ko'ra talab va taklifni mustaqil ravishda muvozanatlashini e'lon qildi. Inqirozlar mumkin emas. To'liq bandlikka erishish uchun hech qanday to'siq yo'q. Keynsgacha iqtisodchilar ishlab chiqarish va bandlik nazariyasini naturadagi ayirboshlash asosida qurish mumkin, deb taxmin qilishgan. Iqtisodiyotda pul mustaqil rol o'ynamaydi.

Say qonuni K. Marks tomonidan tanqid qilindi, lekin G'arb iqtisodiy tafakkuri bunga e'tibor bermadi. K.Marks pul yordamida tovar ayirboshlash jiddiy muammolarni keltirib chiqaradi, deb hisoblagan. Sotish va sotib olish aktlari o'rtasida tafovut mavjud. Hech kim biror narsani sotgan bo'lsa ham, sotib olishga majbur emas. Pul muomaladan chiqariladi, tovarlarning keyingi almashinuvi to'xtatiladi. J.Keyns G'arb iqtisodiy tafakkurining yo'nalishini sezilarli darajada o'zgartirdi. U bozor iqtisodiyoti ichki beqaror, degan xulosaga keldi.

Aytilishicha, J.M. Keynsning puli hech narsa emas (monetarizm tarafdorlari uchun esa pul hamma narsa). Ayni paytda uning asosiy asari “Bandlik, foiz va pulning umumiy nazariyasi” deb nomlanadi. Keynsning bozor iqtisodiyotining beqarorligini baholashi pulning rolini e'tirof etmasdan turib paydo bo'lishi mumkin emas edi.

Keyns uchun muammo shunchaki talab va taklif o'rtasidagi nomutanosiblik emas. Jamiyat yalpi talabning etishmasligidan aziyat chekmoqda: C + I, qayerda BILAN- iste'mol qilish, I- investitsiyalar. Bu vaqtda J.Keyns va K.Marksning pozitsiyalari mos keladi. Ikkinchisi kapitalizm uchun asosiy muammo - bu amalga oshirish muammosi deb hisoblardi. Ammo ular o'rtasida yalpi talabning etishmasligi sabablarini tushuntirishda farqlar mavjud. K.Marks buni kapitalistik munosabatlarning o'ziga xos xususiyatlari, taqsimot xarakteri bilan izohlaydi, buning natijasida iste'mol o'sadi, lekin ishlab chiqarishga qaraganda sekinroq o'sadi. Ishlab chiqarishning asosiy nisbatlari buziladi.

Keyns asosiy psixologik qonunni kashf etdi: "Odamlar, qoida tariqasida, daromadning ko'payishi bilan o'z iste'molini oshirishga moyil bo'ladilar, lekin daromadlar oshgan darajada emas".

Daromadning yuqori mutlaq darajasi daromad va iste'mol o'rtasidagi tafovutning kengayishiga olib keladi. Daromadning iste'moldan oshib ketishi tejamkorlik hisoblanadi:

Jamg'arma = Daromad - iste'mol.

Daromad va iste'mol o'rtasidagi bo'shliq yangi investitsiyalar bilan to'ldirilishi kerak. Jamg'arma va investitsiyalar teng bo'lganda, to'liq bandlik va muvozanatli iqtisodiyotga erishiladi. Jamg'arma va investitsiyalarni qo'zg'atuvchi omillar har xil. Uy xo'jaliklari va moliya institutlari saqlanib qoladi, investitsiya qarorlari firmalar tomonidan qabul qilinadi. Bu erda jamg'arma va investitsiyalarning uzilishi sodir bo'lishi mumkin. Agar jamg'armalar investitsiyalardan oshsa, yalpi talab kamayadi. Vaziyat, shuningdek, milliy daromadda iste'mol ulushining pasayish tendentsiyasi mavjudligi sababli ham og'irlashmoqda. Investitsiyalar va iste'mol hajmini tartibga solish davlat aralashuvisiz mumkin emas.

Markschilar davlatning iqtisodiy roli masalasini J.M. Keyns. Ammo ular bu masalaga turlicha yondashgan. F.Engels “Anti-Dyuring” asarida kapitalistik mulkning ishlab chiqaruvchi kuchlar tomonidan barcha ko‘rinishlarida (xususiy, jamoaviy) o‘sib borishiga ishora qilgan. Yakka tartibdagi tadbirkorlar va aktsiyadorlik jamiyatlarining ishlab chiqaruvchi kuchlarga dosh bera olmasligi jamiyatni ularni o'z qo'liga olishga majbur qiladi.

J.M. Keyns kapitalistik mulk o'zining foydali muddatidan oshib ketganiga ishonmadi. Bunga ishonish uchun hech qanday sabab yo'q mavjud tizim, deb yozgan edi u, u odatda foydalanadigan ishlab chiqarish omillaridan yomon foydalanadi. Albatta, bashorat qilishda noto'g'ri hisob-kitoblar mavjud, ammo markazlashtirilgan qarorlar qabul qilishda ham ulardan qochish mumkin emas. "Klassik nazariyaning bo'shliqlarini to'ldirish natijasi" Manchester tizimi "ni yo'q qilish bo'lmasligi kerak.

Keyns J.M. Bandlik, foiz va pulning umumiy nazariyasi. 157-bet.

biz ", lekin ishlab chiqarishning barcha potentsial imkoniyatlarini amalga oshirishga olib kelishi uchun iqtisodiy kuchlarning erkin o'ynashi talab qiladigan shart-sharoitlarni aniqlashtirish."

Keyns davlat to'g'ridan-to'g'ri investitsiyalarni boshqarish uchun tobora ko'proq mas'uliyatni o'z zimmasiga oladi, deb taxmin qildi. Shuningdek, u iste'mol qilish moyilligiga ham o'zining boshqaruvchi ta'sirini o'tkazadi. Iste'molga moyillik va investitsiya qilish istagi o'rtasidagi izchillikka erishish uchun markazlashtirilgan nazorat zaruratidan tashqari, iqtisodiyotni ijtimoiylashtirish uchun hech qanday sabab yo'q. Keyns jamiyatning iqtisodiy hayotining katta qismini qamrab oladigan davlat sotsializmi tizimiga qarshi chiqdi. Keynsdan farqli o'laroq, marksistlar milliylashtirish tendentsiyasini mutlaqlashtirdilar, bu esa vaqt o'tishi bilan Sharqiy Evropa mamlakatlari iqtisodiyotini byurokratlashtirishga olib keldi va ularni ilmiy-texnika taraqqiyoti uchun har qanday rag'batlardan mahrum qildi.

Keynschilik iqtisodiy siyosatdagi o'zgarishlarni boshlab berdi. An'anaga ko'ra, soliq stavkalari yaxshi va yomon har doim bir xil bo'lishi kerak, deb hisoblangan. Keyns soliqlarni iqtisodiyotni tartibga solishning muhim usuli deb hisoblagan va shuning uchun soliq stavkalarini iqtisodiy vaziyatga qarab o'zgartirish zarurati tug'ilgan.

Keynsdan oldin iqtisodchilar davlat o'zini bir oila kabi tutishi kerak, deb hisoblashgan: xarajatlar daromadga teng bo'lishi kerak.

Shunga ko'ra, davlat byudjeti har yili muvozanatli bo'lishi kerak. Keynschilar butun tsikl davomida byudjet balansi tamoyilini asoslab berdilar. Inqiroz davrida byudjet taqchillikka, o'sish davrida - daromadlarning xarajatlardan oshib ketishi bilan kamayadi. Ammo tsikl davomida byudjet muvozanatli bo'lishi kerak. 1980-yillarning oxirida butun tsikl davomida byudjetni muvozanatlash g'oyasi o'zgartirildi. Rivojlangan mamlakatlar fiskal munosabatlarni konsolidatsiyalash deb ataladigan ishlarni amalga oshira boshladilar. Bu siyosat byudjet taqchilligi hajmini, hajmini cheklashni o'z ichiga oldi davlat qarzi, yillik asosda byudjetlarni muvozanatlash. Ba'zi mamlakatlar ortiqcha byudjetlarni yaratishga harakat qilishdi.

J.Keyns iqtisodiyotni tartibga solish uchun, birinchi navbatda, foiz stavkasini o‘zgartirish orqali pul-kredit siyosatidan foydalanishni taklif qildi. To'g'ri, u foiz stavkasini tartibga solishga qaratilgan sof pul-kredit siyosatining muvaffaqiyati ehtimoliga biroz shubha bilan qaraganini yozgan. 1929-1933 yillardagi Buyuk Depressiya davrida. iqtisodiyotni jonlantirish uchun pul-kredit siyosati yetarli emas edi. Va bu to'g'ri. Ammo Keynsni umuman pul-kredit siyosatini past baholagan deb hisoblash mumkin emas. Zamonaviy keynschilar, monetaristlardan farqli o'laroq, ham fiskal, ham pul-kredit siyosatining muhimligini tan oladilar.

J.Keyns va uning izdoshlari tsiklning realistik nazariyasini yaratdilar. Marksizm tushuntiradi tsiklik rivojlanish kapitalning ortiqcha to'planishi, bunda kapitalning ko'payishi foyda massasining mos ravishda o'sishi bilan birga kelmaydi. Asosiy kapitalning yangilanishi, deb ta'kidlagan K.Marks, tsiklning moddiy asosi hisoblanadi.

J.Keyns tsikl kapitalning marjinal samaradorligining o'zgarishi bilan bog'liq deb hisoblagan. Inqirozning asosiy izohini kapitalning marjinal samaradorligining keskin pasayishidan izlash kerak (marjinal kapital xarajatlarining daromadlilik darajasi). Iqtisodiy tsikldagi vaqt omili (ya'ni, uning davomiyligi) kapitalning marjinal samaradorligini tiklash sabablari bilan belgilanadi. Ushbu sabablarga sarflanmaydigan mulkning xizmat qilish muddati va ortiqcha inventarni saqlash xarajatlari kiradi. Kapitalning ishlatilishi, eskirishi va eskirishi tufayli taqchil bo'lishidan oldin o'tishi kerak bo'lgan vaqt oralig'i ma'lum bir davrdagi kapitalga xizmat ko'rsatishning o'rtacha davomiyligining etarlicha barqaror funktsiyasi bo'lishi mumkin. .

Marksizm tsiklni kapitalistik ishlab chiqarish munosabatlarining atributi deb hisobladi. Biroq, K. Marks va J. Keyns tomonidan bu hodisaning qiyosiy tahlili shuni ko'rsatadiki, tsikl kapitalistik mulk bilan emas, balki mustahkam mulkni yangilash zarurati bilan shartlangan. Iqtisodiyot bir xil sur'atda rivojlana olmaydi. Eskirgan asbob-uskunalarni, bino va inshootlarni yangilash zarur, ishlab chiqarishning o'sish sur'ati pasaymoqda, uning hajmi mutlaqo kamaymoqda. Uzoq muddatli mulkni ta'mirlashdan so'ng ishlab chiqarish harakati yana tiklanadi. Shunday qilib, keynschilik va marksizm tsiklni investitsiyalar harakati va daromad darajasining o'zgarishi bilan izohlaydi.

• 
  Keyns J.M. Bandlik, foiz va pulning umumiy nazariyasi. 454-bet.
  

Iqtisodiy siyosat tizimi

Kelib chiqish shartlari: davlat homiyligida kapitalning birlamchi jamgʻarilishi (16—17-asrlar), faol mustamlakachilik siyosati.

Protektsionizm - mahalliy ishlab chiqaruvchilar (ishlab chiqarish) va savdoni himoya qilish.

Raqobat sohasi tashqi savdodir.