Reja: Mashina choklari haqida umumiy ma‘lumot

Mashina choklaridan namuna tayyorlash

REJA:

1. Mashina choklari haqida umumiy ma‘lumot

2. Mashina choklarida uchraydigan nuqsonlar

3.Mashina choklarini o‘quvchilarga amaliy o‘rgatish uchun uslubiy tavsiya ishlab chiqish

Mashina choklari haqida umumiy ma‟lumot. Tikuvchilik buyumlarini biriktiruvchi asosiy vosita mashinada tikiladigan ipli choklardir. Mashina choklarida ishlab chiqishda va iste‘molchilar yuqori talablar qo‘yadi. Iste‘molchi (harid qilish) talabiga chokning tashqi ko‘rinishi, baxyaqatorlarning butunligi, chokning bo‘sh yoki tortilib qolgan joylarning bor yo‘qligi mustahkamligi va hakozolar kiradi. Ishlab chiqarish talabiga gazlama sarfi va chok uchun material (chok va bukib tikish xaki) sarfi, ishining og‘irligi va hakozolar kiradi. Chok tikish sifati operasiyalarini

bajarish texnik shartiga rioya qilishga bog‘liq.

Chok eni va uning tuzilishiga bog‘liq. Chok sifati mashinada tikish qoidalariga va operasiyalarni bajarish texnik shartlariga rioya qilishga bog‘liq. Chok tikish uchun texnik shartlar modelning texnik tavsifida yoki boshqa normativ-texnik hujjatlarida beriladi. Har bir ish o‘rnida ish sifatini texnologik konstruksion kartaga muvofiq tekshirish mumkin. Kiyim tikishda ishlatiladigan choklar vazifasi va joylashishiga qarab har xilbiriktiruvchi, ziy, bezak choklarga bo‘linadi. Biriktiruvchi choklarda detallar chokning ikki tomonida yotadi. Masalan, orqa, yon, yelka, yeng qirqimlarini biriktiruvchi choklar. Ziy choklar detallar chetiga va qirqimiga ishlov berishda ishlatiladi. Detallar chokning bir tomonida bo‘ladi. Masalan, buyum etagini yeng uchini ishlashda bort yoqalariga ishlov berishda. Bezak choklar detal va buyumlarni bezashda ishlatiladi. Bu choklar qomatga shakli berishda ham foydalaniladi. 7 Ёриб дазмолланадиган Ётқизиб дазмолланадиган Қирқимларни йўрмаб Ёрма чок Очиқ қирқимли Берк қирқимли Очиқ қирқимли Берк қирқимли Икки берк қирқимли Туташтирма чок Қулф чок Қўш чок Ички чок Бириктирма Бостирма Қўйма Ч О К Л А Р 8 Choklar tuzilishiga, ya‘ni chokdagi baxyaqatorlarning joylashishi, soni, qo‘yimlar kattaligi va joylashishi bo‘yicha guruhlarga va kichik guruhlarga bo‘linadi. Biriktiruvchi choklar.Biriktirma chok, bostirma chok, quyma chok, ichki chok, qo‘sh chok «qulf» choklar biriktiruvchi choklarga kiradi. Biriktirma choklar kiyim detallaridagi yon, yelka va boshqa qirqimlarni biriktirish uchun ishlatiladi. Ikki detal o‘ngiga ichkariga qaratib qo‘yiladi, qirqimlari bir-biriga to‘g‘rilanadi va maxsus lineykali yoki yunaltirgichi bor tepkili mashinada kertiklarni to‘g‘ri keltirib tikiladi. Bunda baxyaqator bilan ziy orasidagi masofa chokning turiga bog‘liq bo‘ladi.chok botiq qirqimlari, kertik burchaklari,burmalar va hakozosi bo‘lgan detal tomonidan tikiladi. Ayollar yengil kiyimi va bolalar kiyimining asosiy detallarini tikishda biriktirma chokning kengligi kamida 1,0sm (titilmaydigan materiallar uchun) va 1,5sm (oson titiladigan materiallar uchun) bo‘lishi kerak. Titilmaydigan gazlamadan tikiladigan kiyim detallariga quymalar ulashda esa 1,0 sm shaklida olinadi. Biriktirma chok Ikki parallel baxyaqatorli biriktirma chok Bir yo‘la uqa qo‘yib biriktirish 9 Biriktirma chokni ikkita parallel baxyaqator tushirib tikish ham mumkin. Masalan,kiyimga yeng o‘tkazishda,shimning o‘rta qirqimlarini ulashda va chokka zo‘r keladigan boshqa joylarda shunday parallel qatorlar ishlatiladi. Asosiy detallar maxsus mashinada biriktirib tiqilishi bilan bir vaqtda choklarining qirqim chetlari yo‘rmab ketiladigan ip gazlama, zig‘ir tolali va sintetik gazlamalardan tikiladigan buyumlarda chokning eni 0,7-0,8 sm olinadi. Biriktirma choklar ikki tomonga yotqizib (chok qirqimlari ikki tomonga yotqiziladi va dazmolab kotiraladi)bir tomonga yotqizib (chok qirqimlari bir tomong yotqiziladi) va qayirmay dazmollanishi mumkin. Chok solish paytida ikkala qirqim yo‘rmab ketilishi va keyinchalik yo‘rmalishi mumkin. Masalan, yubka bo‘laklari, yenglarning qirqimlari bo‘rtma choklarni ulashda shunday qilinadi. Agar modelga ko‘ra, titiladigan kiyimlarda choklar dazmollb yotqizib ketiladigan bo‘lsa,choklarning qirqimlarini biriktirib tikishdan oldin maxsus mashinada yo‘rmab olish tavsiya qilinadi.Oson chuziladigan joylarini biriktirib tikish paytida uqa qo‘yib, qirqimlarini yo‘rmab yoki qirqimlari yo‘rmalamay tiqilishi mumkin. Qirqimlari ikki tomonga yotqiziladigan yoki dazmollab qotirilgan biriktirma choklar ikki tomondan bezak baxyaqatorlar bilan puxtalanishi, ya‘ni yorma chok bilan tiqilishi mumkin. Namlab - isitib ishlash kiyin bo‘lgan kiyimlardagi choklarning biriktirish va puxtalashda,shuningdek yubkaning old,ort bo‘laklarini bezash hamda ulashda shunday choklar ishlatiladi.Yorma biriktirishda choklar ikki xil:berk chetli va ochiq chetli bo‘ladi. Cheti berk yorma choklarni tikish uchun ikki detal o‘ngiga ichkariga qaratib qo‘yiladi,qirqimlari tekislanadi va mashinada biriktiriladi.Ustki kiyimda bezak baxyaqatorlar kengligiga 0,4-0,7 sm qo‘shilgan masofada qo‘shilgan masofada,yengil kiyimda esa 0,7-1 sm qo‘shilgan masofada baxyaqator yuritiladi.Shundan so‘ng chok qirqimlarini ikki tomonga yotqizib dazmollanadi va chokning o‘ng hamda chap tomonlaridan gazlama o‘ngiga bezak baxyaqator 10 yo‘naltirgichli tepki bilan gazlama rangidagi ipda tikiladi:shoyi va jun gazlamalar uchun ipak ip,boshqa gazlamalar uchun paxta ip ishlatiladi. Ip gazlama, shoyi, rezinalangan plashlik va plyonka qoplangan kapron materallar, ikki qavatli gazlamalar, tabiiy hamda sun‘iy charm, zamshadan, porolon, mo‘yna yopishtirib tayyorlangan materiallar, ko‘p qavatli qavima polotnolar va namlab – isitib ishlash qiyin bo‘lgan boshqa materiallardan to‘qilgan gazlamalardan tikiladigan kiyimllarning yorma choklari yorib dazmollamasdan tikiladi. Chetlari ochiq va yorma chok hosil qilish uchun detallarini o‘ngini ichkariga qaratib qo‘yib, mayda sirma qaviq bilan ko‘klab chiqiladi yoki osongina so‘kiladigan mayda baxyaqator bilan tikiladi. Ust kiyimda baxyaqator kengligiga 0,4-0,7sm qo‘shilgan masofada baxyaqator yuritiladi.So‘ngra detallar va chok qirqimlarning ustiga asosiy material gazlamasidan tayyorlangan bo‘lak o‘ngini pastga qaratib qo‘yiladi,ko‘klab yopishtiriladi va o‘ngiga bezak baxyaqator yuritiladi,ko‘klash iplari so‘kib olinadi Bostirma choklar ham, biriktirma choklar kabi,yon,yelka qirqimlarini,kiyim old bo‘lagi va ort bo‘laklarini,yenglarini va hakozo detalarini ulash uchun ishlatiladi. Quyma choklarning ochiq va berk qirqimli xillari bo‘ladi. Ochiq qirqimli quyma choklar kiyimdagi qotirmali detallarning bo‘laklarini ulash uchun ishlatiladi. Bunday chokni tikish uchun detalning cheti ikkinchi detalning chetiga qo‘yiladi va qirqimlaridan bir xil masofada mashinada biriktirib tikiladi. Bir detal ikkinchisi ustiga 0,6-1 sm ichkaridan tushiriladi. Quyma chok bezak jiyakni asosiy detalga ulash uchun ham ishlatiladi. Baxyaqator jiyak chetlaridan 0,5-0,15 sm ichkari tushirilishi kerak. Berk qirqimli quyma choklar to‘g‘ri va shakldor koketkalarni, qoplama cho‘ntaklarni ulash uchun ishlatiladi. Bunday chokni tikish uchun bir dettalning cheti bezak baxyaqator eniga 1-1,5 sm, 0,5-0,7 sm qo‘shilgan masofaga bukub 11 kuklanadi, dazmolanadi so‘ngra ikkinchi detalgning o‘ngiga qo‘yilib bos tirib kuklanadi va modelda ko‘zda tutilgan masofada bostirib baxyaqator tikiladi. Quyma chok bilan detal chetiga bezak bo‘laklar tikiladi, shuningdek detalning cheti bezak bo‘lakka tikiladi. Shim yoki belbog‘larni ulashda, belbog‘larni ishlashda, bogiklar tayyorlashda va quyma choklardan tayyorlanadi. Ziy choklar. Ziy choklar yoqa, yoqa o‘mizi, bortlar yeng va yeng o‘mizi va xakozolarni ishlatishda detallarning qirqimlarini titilishdan asrash hamda bezash maqsadida ishlatiladi. Ziy choklarga bukma chok va mag‘iz choklar kiradi. Bortlar, yoqalar, cho‘ntak qopqoqlari, manjetlarnin chetlarini, yenglarning uchlarini ishlashda ham biriktirma choklar ishlatiladi. Detallar ulangandan ya‘ni biriktirilgandan so‘ng detalni o‘ngiga ag‘darish operasiyasi bajariladi. Bu xollarda ikki detalni choklarini chetda joylashtirib ulash operasiyasi «Detal chetlarini ag‘darma choklash» deb ataladi. Ag‘darma chok solish uchun ikki detal o‘ngiga ichkariga qaratib qo‘yiladi, qirqimlari tekislanadi va chetidan 0,5-0,7 sm masafada baxyaqator yuritiladi, so‘ngra chok xakininng ortiqchasi kirqilib detallar o‘ngiga agdariladi. Bir detal ziyini ikkinchi detal ziyidan 0,1-0,3sm chiqarib, kant yoki eni 0,4-0,6 sm li ramka hosil qilib, yo bo‘lmasa, chokni detal ziyiga aniq keltirib ziy tekislanadi, yoki kkklanadi. Cho‘ntaklarni ishlashda murakkab ramkali ag‘darma choklash usuli mashinalaniladi. Bunday chokni tikish uchun asosiy detalni o‘ngiga mag‘iz o‘ngini pastga qaratib qo‘yiladi, uning chetlari cho‘ntakning belgilangan chiziqlariga tug‘irlanadi va biriktirib ulanadi. Chokning eni 0,4-0,6sm. Chok ikki tomonga yotqiziladi, ag‘darma chokning qirqimi dazmollanadi, mag‘iz o‘ngiga ag‘dariladi, shunda ramka hosil bo‘ladi. U mag‘iz tikilgan chokka tikiladi, yoki asosiy detalni qayirib ichki tomondan tikiladi. Ramkani eni 0,4-0,6 sm. Bukma chok ochiq va berk qirqimli bo‘ladi. Ochiq qirqimli bukma chok adipning ichki chetlarini, yoqa o‘mizi, etak va yeng uchlarining mag‘izlarini, shuningdek yengil kiyimdagi bezak detallar chetini ishlashda mashinalaniladi. 12 Detallning qirqimi teskarisiga 0,5-0,7 sm bukiladi, bukilgan ziyidan 0,1-0,3 sm baxyaqator yuritiladi yoki 0,2-0,4 sm kenglikda maxsus mashinadi tikiladi. Quyma burmalar, valanlar, yoqalar va boshqa detallarni maxsus mashinada tikishda choklarning eni 0,2-0,7 sm bo‘lishi kerak. Ko‘p qavatli gazlamalardan tikiladigan buyumlarda yoqa, bort va etak chetlarini ishlashda chokning eni modelga bog‘liq bo‘ladi. Berk qirqimli bukma chok shoyi va ip gazlamalardan tikiladigan ko‘ylaklar bluzkalar etagini, yenglar uchini bukib ishlash uchun mashinalaniladi. Detalning qirqimi teskarisiga 0,7-1 sm buqiladi so‘ngra modelda ko‘rsatilgan kenglikda yana buqiladi va bukilgan ziyidan 0,1-0,2 sm masofada biriktirish mashinasida qayirib baxyaqator yuritiladi. Жиякли Берк қирқимлин Очиқ қирқимли Астарни қўшиб тикиш Берк қирқимлин Очиқ қирқимли Мураккаб рамкали Оддий рамкали Мағизли чок Мағизли чок Букма Ағдарма З И Й Ч О К Л А Р 13 Mag‘iz choklarning ochiq qirqimli berk qirqimli va jiyak xillari bor. Ustki detallardan kant hosil Bezak baxyaqatorli qilib ag‘darma chok hosil qilish ag‘darma chokni tikish Yashirin qaviqli mashinada tikilgan bukma chok Ochiq qirqimli mag‘iz chok ust kiyim masalan, yubka etagini, shim pochasini titilishdan asrash va qirqimlarnri bezash uchun ishlatiladi. Yo‘rma qirqimli mag‘iz chok yengil kiyim tikishda chunonchi yeng va yoqa o‘mizlarini, qoplama cho‘ntaklarning chetlarini ishlashda mashinalaniladi. Asosiy detalni o‘ngiga kundalang yoki bo‘ylama ipi bo‘yicha qiya yo‘nalishda bichilgan, eni 2-2,5 sm li gazlama bo‘lagi o‘ngini ichkariga qilib qo‘yiladi, asosiy detal bilan gazlama bo‘lagi qirqimlari bir biriga tekislanadi va chetidan 0,3-0,4 sm ichkaridan baxyaqator yuritiladi so‘ngra chok qirqimlarini gazlama bo‘lagi bilan aylantirib o‘rab chok eniga teng kant hosil qilinadi. Kant gazlama bo‘lagini ulash chokiga yoki undan 0,1 sm ichkaridan mashinada tikib puxtalanadi.



Berk qirqimli mag‘iz chok maxsus moslamali mashinada tikiladi. Moslama qirqimlarini ichkariga bukib ulanadigan gazlama bo‘lagi asosiy detal qirqimini puxta kamrashga imkon beradi. Bunday chok bitta baxya katjor bilan tikiladi. Agar maxsus moslama bo‘lmasa bu chok ikkita baxch qator bilan tikiladi. Mag‘iz asosiy detal teskarisi o‘ngini ichkariga qilib qo‘yiladi, qirqimlari tekislanib, ulanadi. Tikilgan bo‘lak detalning o‘ngiga agdariladi va chok berkitiladi. Bo‘lakning qirqimi ichkariga bukib bukilgan ziyidan 0,1 sm masofada mashinada bostirib tikiladi. Bezak choklar. Bezak choklar bo‘rttirma choklardan, shnur qo‘yib bo‘rttirilgan choklardan va taxlamalardan iborat. Bo‘rttirma chok. Mayda taxlamachalar bluzka va ko‘ylaklarda bezak sifatida ishlatiladi. Gazlama kalinligiga qarab taxlamachalar eni 0,1…0,3 sm olinadi. Maxsus moslamalar yordamida bukma va bosma taxlamachalar hosil qilinadi. Bukma taxlamalar maxsus moslamali, ikki ignali, uchi pli, yassi chokli mashinada bajarilishi mumkin. Shnur qo‘yib bo‘ttirilgan choklar ust va yengil kiyimda bezak sifatida ishlatiladi. Bunday choklar maxsus mashinada tiqilishi mumkin. Maxsus mashina bo‘lmaganda, uni oddiy mashinada maxsus bir shaxsli tepki. Mashinada bajariladigan ishlar uchun tyexnik shartlar. Mashinada bajariladigan opyeratsiyalarning ko‗pi mashinada bajariladigan shunday opyeratsiyalar kabi ataladi. Masalan, tugma chatish pyetlani mashinada yo‗rmash va hokazo. Shu bilan birga mashinada bajariladigan opyeratsiyalarning ko‗pchiligi o‗ziga xos nom bilan ataladi (11-jadval). Erkaklar, ayollar va bolalarning ich hamda yengil kiyimlarini tikishda bajariladigan mashina ishlarida quyidagi tyexnik shartlarni bajarish lozim. 15 Mashinada bajariladigan ishlar tyerminologiyasi. 1-jadval Opyeratsiyalar Opyeratsiya xaraktyeri Ishlatilish sohasi Biriktirib tikish Bir-biriga tyeng yoki taxminan tyeng bir yoki bir nyecha dyetal chetlarini bir-biriga to‗g‗ri kyeltirib ip bilan ulash; Yenvayelka qirqimlarini, yenglarning qirqimlarini baxyalash va hokazo. Ulash Har bir kattalikdagi ikki yoki bir nyecha dyetalni ulash; Qo‗ymalarni adipga, qopqoqlarni kiyim oldiga, manjyetlarni yenglarga ulash va hokazo. Ag‗darma chok Ikki dyetalni chetidan ulab, o‗ngiga ag‗darish Qopqoqlarni, yoqalarni bortlarni, byelbandlarni ag‗darma choklash va hokazo. O‗tqazish Ikki dyetalni ovalsimon kontur bo‗yicha ip bilan ulash; Yenglarni o‗mizga, ostki yoqani yoqa o‗miziga, yenglarni yaxlit bichilgan kiyimlarda xishtaklarni o‗tqazish Bostirib tikish Bir dyetalni ikkinchisi ustiga qo‗yib ulash uchun baxya tushirish; choklarning, burmalarning bir tomonga yo‗nalgan qo‗yimlarini mahkamlash; Byel va yelka qirqimlarini, kokyetkalarni, qoplama cho‗ntaklarni bostirib tikish va hokazo. 16 Yoribtikish Dyetallardagi har xil tomonga yo‗nalgan chok haqini, taxlama haqini puxtalash uchun baxyaqator yuritish; Yenglar, yelkalar choklarini, yubka bo‗laklarini ulash choklarini, ro‗para taxlama choklarini yorib tikish va hokazo. Bukib tikish Dyetal va buyumning qayrilgan ziyini, taxlamalar, vitachkalar, taxlamachalarni mahkamlash uchun baxyaqator tushirish; Ip gazlamadan tikiladigan kiyimlarda mag‗izlarning ichki chetlarini, ko‗ylak etaklarini va yeng uchlarini, yubka bilan kiyiladigan bluzkalarning nima ekanini aytish kyerak etagini bukib tikish. Mag‗iz qo‗yish Dyetal chetini byezash yoki qirqimlarni titilishdan asrash uchun dyetal qirqimlarini yoki choklarni asosiy matyerial hamda boshqa matyerialdan qirqib olingan bo‗lak bilan ishlash. Yengil kiyimda yeng va yoqa o‗mizlarini, bortlar soddalashtirish kyerak hamda boshqa qirqimlarni ishlash. Qavish. Bir-birining ustiga qo‗yilgan ikki yoki undan ortiq dyetalni yoki matyerial qavatlarini turrun, elastik qilish yoki byezash maqsadida ayrim uchastkalari yoki butun yuzasi bo‗ylab yashirin yoki ikki tomonga o‗tadigan baxyalar bilan ulash; Ust kiyim adiplarining ichki chetlarini, choklarning qirqimlarini va etaklarini ishlash. 17 Dyetal qirqimini kyesish Qirqimini titilishdan asrash yoki uni byezash maqsadida mashinada yoki maxsus moslama yordamida dyetal chetini shakldor qilib kyesish; Ust kiyimda adip qaytarmalarini, yoqani, ko‗rtkalarda ayrim dyetallarni yoki ularning qismlarini, isituvchi qatlamni astar bilan qo‗shib qavish. Bukib tikish, ziyni ko‗klash, bukib ko‗klash, ko‗klab ulash, biriktirib ulash, chatish Opyeratsiyalarning xaraktyeri va vazifasi mashinada bajariladigan ishlarda ko‗rsatilganga o‗xshaydi. Opyeratsiyalar maxsus mashinalarda bajariladi. Kryepdyeshin soddalashtirish yoki izoh byerish kyerak tipidagi gazlamalardan tikiladigan buyumlarning biriktirish choklari qirqimlarini kyesish, zamshadan soddalashtirish yoki nima ekaniniaytish kyerak tikiladigan kiyimlar dyetallari chetini byezash. 1. Barcha ichki baxyaqatorlar avra gazlamasi rangidagi iplar bilan tikiladi. 2. Iplarning nomyeri, mashina ignalarining nomyeri va baxyaqatorlardagi baxyalarning takrorlanuvchanligi gazlamaning qalinligiga muvofiq bajariladigan ishlarning xaraktyeriga mos bo‗lishi kyerak. 3. Jun va shoyi gazlamalardan tikiladigan kiyimlarni tayyorlashda barcha tashqi ochiq baxyaqatorlar, shuningdyek halqa va puxtalamalar ipak ip yoki sintyetik iplar bilan tikiladi. Lavsan qo‗shilgan zig‗ir tolali gazlamalardan tikiladigan buyumlar uchun 50 nomyerli paxta ip ishlatiladi. Byezak baxyaqatorlar ipining rangi modyelda ko‗rsatiladi. Barcha ichki baxyaqatorlar ipining rangi asosiy gazlama rangiga mos kyelishi kyerak. 4. Byezak baxyaqatorlardagi ustki ishlarning uchlari tyeskari tomonga 18 chiqarilib, tugib qo‗yiladi yoki 3-4 qaviq bilan mashinada puxtalanadi. 5. Choklash mashinasida bajariladigan barcha ichki baxyaqatorlarning uchlari (masalan, yon, yelka qirqimlarini, yeng dyetallarini biriktirib tikishda) uzunligi 0,7-1sm li tyeskari qo‗sh baxyaqator bilan puxtalanadi, maxsus mashinalarda ishlanganda tyeskari baxyaqatorning uzunligi 1,5-2 sm olinadi. 6. Byerk chiziq bo‗yicha baxyaqator tushirishda (chunonchi, yenglarni o‗tqazshpda, kiyim etagini qayirib tikishda) choklarning uchlaridagi baxyaqatorlar bir-biriga kamida 1,5-2 sm kirib turishi darkor. 7. Choklarning eni ko‗rsatilgan o‗lchamlarga mos bo‗lishi lozim. Qo‗sh chok uchun tyexnik shartlar 2-jadval Chok xillari va tikuvchilik buyumlari guruxi Asosiy tyexnologik opyeratsiyalar Chok paramyetri, mm Qo‗sh chok, Ust kiyim, Palto, kostyum Cho‗ntak astarini biriktirib tikish, astarli va astarsiz buyumlar dyetallarini ulash Qirqimdan birinchi baxyaqatorgacha 3...5; dyetal chetidan ikkinchi baxya qatorgacha 5...7



Ko‗ylaklar Yoqa, manjyet kabi dyetallarni bostirib tikish, cho‗ntaklarni bostirib tikish - Ich kiyimlar, Yestiqjildlari dyetallarini ulash Byusgaltyer qirqimlarini bostirib tikish Korsyet buyumlar 8. Dyetallarni biriktirib tikish, kiyim etagini bosish, byezak baxyaqatorlar tushirish opyeratsiyalari yo‗naltiruvchi linyeykalar yordamida bajariladi. Shakldor byezak baxyaqatorlarning chiziqlari andazalar bo‗yicha byelgilanadi. 9. Biri to‗g‗ri qirqimli, ikkinchisi qiya qirqimli ikki dyetalni qiya qirqimli dyetal gazlama surgichga pastdan, to‗g‗ri qirqimli dyetal esa — yuqoridan qo‗yiladi. 19 10. Har xil qalinlikdagi gazlamalardan bichilgan ikki dyetalni ulashda qalin dyetal pastga qo‗yilishi kyerak. 11. Ikki dyetaldan birida solqi hosil qilib ulashda, solqi hosil qilinadigan dyetal pastga, gazlama surgich ustiga qo‗yiladi. 12. Ochiq choklarning barcha qirqimlariga ishlov byerilishi zarur. Ochiq, choklar dyetallarining qirqimlari paxta ip, sintyetik ip yoki yigirilgan ip bilan yo‗rmaladi; ular bukma chok yoki qo‗sh chok bilan ishlanadi. Mashina baxyaqatorini tikish koidasi 1. Hamma baxyaqatorlar gazlamaning rangiga muvofiq qalin-yupqaligiga qarab olinadi, byezak baxyaqator esa tyegishli tyexnologiya bo‗yicha tikiladi. 2. Baxya uzunligi ham gazlamaning qanday to‗qilganiga qarab olinadi. 3. Baxyaqatorning oxiri musthkamlanadi (zakryepka qilinadi). Tikuvchilik buyumlari tayyorlash jarasnlaridagi asosiy tyexnologik jihoz tikuv mashinasi hisoblanadi. Ularni umumiy ishlarga mo‗ljallangan (choklovchi) mashinalarga, bajariladigan ishlar yoki baxyaqatorlarning xili bo‗yicha ixtisoslashtirilgan mashinalarga va yarimavtomatlarga ajratish mumkin. Tikuv mashinalaridan, ayniqsa, maxsus va yarimavtomat mashinalardan foydalanilganda opyeratsiyalarni bajarishga kyetadigan vaqt ancha qisqaradi, Mashina baxyaqatorlari va baxyalar turi. 20 mahsulot sifati yaxshilanadi. Choklovchi mashinalarda dyetallar ikki ip: ignadagi va mokidagi ipning o‗rilishi hisobiga ulanadi. Iplarning o‗rilish usuliga qarab mashina baxyalari moki va zanjir baxyalarga bo‗linadi. Gazlamalarni ulashda ko‗pincha moki baxyali mashinalar, trikotaj polotnolar, shuningdyek boshqa elastik matyeriallardan tikiladigan dyetallarni ulashda zanjir baxyali mashinalar ishlatiladi. Mashina baxyalari quyidagi: tikish, yo‗rmash va aralash (tikish va ayni vaqtda qirqimlarni yo‗rmash) baxya katordarini hosil qiladi (55-rasm). Moki baxya hosil qilishda mashinaning asosiy ish organi moki hisoblanadi: bir ip yuqoridan (ignadan), ikkinchisi pastdan (moki naychasidan) kyeladi. Shunda iplar tikiladigan gazlama ichida o‗riladi. Iplar ma‘lum taranglik bilan o‗rilgani uchun gazlamalar puxta ulanadi. Ikki ipli moki baxya eng ksng tarqalgan. Ikki ipli moki baxya hosil qilishda igna gazlamaga sanchilib, g‗altakdan bo‗shalayotgan igna ipining‗ halqasi gazlama orqali o‗tadi. Gazlama tagida moki bu halqani kyeradi va moki ipi o‗ralgan naycha atrofidan o‗raydi. Halqa naycha atrofida to‗la o‗ralgandan kyeyin igna ipi moki ipi bilan o‗riladi. So‗ngra ip tortqich igna ipini yuqoriga tortib, gazlama ichiga moki ipini kirgizadi, shunda o‗rilish tuguni tikilayotgan gazlamalar o‗rtasida qoladi. Shundan so‗ng gazlamaning surish myexanizmi gazlamani baxya uzunligicha masofaga suradi va jarayon takrorlanadi. Baxyalarning uzluksiz takrorlanishi natijasida baxyaqator hosil bo‗ladi. Moki baxya baxyaqatorga nisbatan to‗g‗ri chiziqli yoki siniq bo‗lib joylashishi mumkin. Moki baxyaning hosil bo‗lish sxemasi 56-rasmda ko‗rsatilgan. Moki baxyalar, bino-barin, ular hosil qiladigan baxyaqatorlar ham, ikki ip bilan - ikki ipli baxyaqator , uch ip bilan - uch ipli baxyaqator, to‗rt ip bilan - to‗rt ipli baxyaqator, byesh ip bilan - byesh ipli baxyaqator va hokazo bajarilishi mumkin. 21 Mashinada tikiladigan ipli choklar Tikuvchilik buyumlarini biriktiruvchi asosiy vosita mashinada tikiladigan ipli choklardir. Mashina choklariga ishlab chiqarishda va istye‟molchilar yuqori talablar qo„yadi. Istye‟molchi (xarid qilish) talabiga chokning tashqi ko„rinishi, baxyaqatorlarning butunligi, chokning bo„sh yoki tortilib qolgan joylarining bor-yo„qligi, mustahkamligi va h.k. kiradi.; Ishlab chiqarish talabiga gazlama sarfi va chok uchun matyerial (chok va bukib tikish xaqi) sarfi, ishning og„irligi va h.k. kiradi. Chok tikish sifati opyeratsiyalarni bajarish tyexnik shartiga (chok eni, baxyaqatorlar soni, va ular oralig„i, baxyaning tortishmasligi, ip nomyeriga)rioya qilishga bog„liq. Chok eni uning tuzilishiga bog„liq. Chok sifati mashinada tikish qoidalariga va opyeratsiyalarni bajarish tyexnik shartlariga (dyetallarni igna ostiga qo„yish tartibiga va chok tikish kyetma-kyetligiga) rioya qilishga bog„liq. Chok tikish uchun tyexnik shartlar modyelning tyexnik tavsifida yoki boshka normativ-tyexnik hujjatlarda byeriladi. Har bir ish o„rnida ish sifatini tyexnologax instruk-tsion kartaga muvofiq 22 tyekshirish mumkin. Kiyim tikishda ishlatiladigan choklar vazifasi va joylashishiga qarab har – xil biriktiruvchi, ziy, byezak choklarga bo„linadi. Biriktiruvchi choklarda dyetallar chokning ikki tomonida yotadi. Masalan, orqa, yon, yelka, yeng qirqimlarini biriktiruvchi choklar. Ziy choklar dyetallar chetiga yoki qirqimiga ishlov byerishda ishlatiladi. Dyetallar chokning bir tomonida bo„ladi. Masalan, buyum etagani, yeng uchini ishlashda, bort, yoqalarga ishlov byerishda. Byezakchoklar dyetal va buyumlarni byezashda ishlatiladi. Bu choklar qomatga shakl byerishda (orqa, yubka etag buklamalarida) ham foydalaniladi. Choklar tuzilishiga, ya‟ni chokdagi baxyahatorlarning joylashishi, soni, qo„yimlar kattaligi va joylashishi bo„yicha guruhlarga va kichik guruhlarga bo„linadi (3-jadval). Choklarning klassifikatsiyasi 3-jadval Klassifikatsion bo„linmalar Klassifikatsion alomatlar Ip choklar Klass Vazifasiga ko‗ra Biriktiruvchi choklar Ziy chok lar Byezak choklar Kichik klass Chokdagi asosiy gazlamalar qavatining soniga ko‗ra Bir qavatli, ko‗p qavatli Ko‗p qavatli Bir qavatli, ko‗p qavatli Tur Gazlamalarni ulash usuliga ko‗ra Qo‗yma choklar Bukma choklar Mag„iz choklar Guruhi Qirqimlarning joylashishiga kura Biriktiruvchi choklar.Biriktirma chok, bostirma chok, qo„yma chok, ichki chok, qo„sh chok, "qulf" choklar biriktiruvchi choklarga kiradi (57- rasm). Biriktirma choklar kiyim dyetallaridagi yon, yelka va boshqa qirqimlarni biriktirish uchun ishlatiladi. Ikki dyetal o„ngani ichkariga qaratib qo„yiladi, qirqimlari bir-biriga to„g„rilanadi va maxsus linyeykali yoki yo„naltirgichi bor tyepkili mashinada kyertiklarni to„g„ri kyeltirib tikiladi (58-rasm). Bunda baxyaqator bilan ziy orasidaga masofa chokning turiga bog„liq bo„ladi. Chok botiq qirqimlari, kyertik burchaklari, burmalari va hokazosi bo„lgan dyetal tomondan tikiladi. Ayollar yengil kiyimi va bolalar kiyimining asosiy dyetallarini tikishda biriktirma chokning kyengligi