Reja: Markaziy banklar

10-mavzu. Davlat va nodavlat moliyaviy tashkilotlari

Reja:

1. 
   Markaziy banklar
   

2. 
   Ixtisoslashgan moliyaviy vositachilar
   

3. 
   Mintaqaviy va butundunyoviy moliyaviy tashkilotlar
   

1. 
   Markaziy banklar
   

Modomiki, davlat qonun yaratuvchi va ularning bajarilishini nazorat qiluvchi

Organ hisoblanar ekan, u moliyaviy tizimni tartibga solish bo‘yicha to‘liq

Javobgardir. Dunyoning eng taraqqiy etgan mamlakatlaridan biri bo‘lgan AQShda

Ham, boshqa davlatlarda ham moliyaviy tizimni tartibga solish bo‘yicha ba’zi

Masalalarni bajarish ma’lum bir moliyaviy sektor qatnashchilari assotsiatsiyasi

Yoki fond birjalariga o‘xshash xususiy sektor muassasalarining vakolatiga

O‘tkaziladi.

Jumladan, AQShda qimmatli qog‘ozlar va birjalar bo‘yicha Komissiya (SEC

• 
  Securities Exchange Commission) tashkil etilgan. Xuddi shunday Komissiya,
  

Xususan, O‘zbekistonda ham mavjud. Uning asosiy vazifasi har bir yangi qimmatli

Qog‘ozlarni ommaviy chiqarishda firmalar tomonidan taqdim etilishi lozim bo‘lgan

Ular faoliyati to‘g‘risidagi ma’lumot hajmiga bo‘lgan aniq talablarni ishlab

Chiqishdan iborat. Boshqa davlatlarda ham shu kabi tartibga soluvchi organlar

Mavjud.

Biroq, davlat moliyaviy tizimni tartibga soluvchi organ rolini o‘ynagani bilan

Bir qatorda, u mazkur tizimdan o‘z siyosatining boshqa maqsadlariga erishish

Uchun foydalanadi. Misol tariqasida hukumatning pul-kredit siyosatini iqtisodiy

O‘sish yoki bandlik sohasidagi turli umummilliy vazifalarning bajarilishi uchun

Foydalanishini keltirish mumkin. Keyingi o‘rinlarda biz u yoki bu moliyaviy tizim

Sohasini tartibga soluvchi yoxud boshqa iqtisodiy maqsadlarga yetishish uchun

Ushbu tizimni asosiy instrument (vosita) tariqasida ishlatadigan ba’zi davlat

Tashkilotlari to‘g‘risida so‘z yuritamiz.

Markaziy banklar – bu asosiy funksiyasi moliyaviy bozorning ma’lum

Parametrlariga, masalan, muomaladagi pul miqdoriga ta’sir etish orqali davlat

Siyosati vazifalarini amalga oshirishga ko‘maklashishdan iborat bo‘lgan moliyaviy

Vositachilardir. Markaziy banklar faoliyati ba’zi davlatlarda davlat ijroiya

Organlarining bevosita nazorati ostida bo‘lsa, boshqa davlatlarda ular ma’lum

Darajada avtonomlik (mustaqillik)ka egadirlar

72

.

72

AQSh Markaziy banki (Federal Reserve System – Federal zahira tizimi) davlatga nisbatan yuqori darajadagi

Mustaqillikka ega. Uning tarkibiga 7 a’zodan iborat bo‘lgan va Kolumbiya shtatidagi Vashington shahrida

81

Bank ma’lum bir davlatning markaziy banki ekanligini ko‘pincha uning

Nomiga qarab bilib olish mumkin: Bank of England, Bank of Japan, Bank Rossii va

Hokazo. Biroq, masalan, markaziy bank AQShda Federal Reserve System (Federal

Zahira tizimi), Germaniyada esa Bundesbank deb ataladi.

Markaziy bank odatda davlat to‘lov tizimining yuragi hisoblanadi. U davlatni

Milliy valyuta bilan ta’minlaydi va banklararo hisob-kitoblar tizimi uning

Boshqaruvida bo‘ladi. To‘lov tizimi samarali bo‘lishi uchun inflyatsiya darajasi

Kamida o‘rtacha bo‘lishi

73

Va buni markaziy banklar o‘zlarining asosiy vazifasi deb

Ko‘rishlari shart.

Biroq, ko‘p davlatlarda ulardan aholining to‘liq bandligini hamda davlat

Iqtisodiy o‘sishini ta’minlash kabi maqsadlarga erishishga yo‘naltirilgan

Harakatlarni kutishadi. Bunday davlatlarda markaziy banklarga ko‘pincha bir-biri

Bilan nizoli maqsadlarni balans (muvozanat)ga keltirish: narxlar barqarorligini va

Aholining to‘liq bandligini ta’minlash yuzasidan barcha choralarni ko‘rishiga

To‘g‘ri keladi.