Reja: Maqsadlar, vazifalar, dars mazmuni

n – ta bo‘lsa, Si boshqaruv signallarining M=2n ta kombinatsiyasini amalga
oshirish mumkin.




Demultipleksorlar. Demultipleksor bir kanaldan qabul qilingan
ma’lumotlarni bir necha qabul qilgichlarga taqsimlash vazifasini, ya’ni
multipleksiyalashga teskari bo‘lgan amalni bajaradi. Qabul qilgich raqami
(aktivlashtirilgan chiqish) uning boshqaruv kirishlariga berilgan kod
kombinatsiyasi bilan aniqlanadi.
Demultipleksor umuman olganda bitta ma’lumot kirishi, n – ta adres
kirishi va M=2n chiqishga ega. Misol tariqasida “1 dan 4 ga”
demultipleksorining tuzilish uslubini ko‘rib chiqamiz (S0, S1 ikkita adres
chiqishi va Q0  Q3 to‘rtta chiqish). Ko‘rinib turibdiki, agar ma’lumot M chiqish
liniyalaridan biriga yo‘nalgan bo‘lsa, u holda qolgan chiqish liniyalarida
mantiqiy nol ushlab turiladi. “1 dan 4 ga” demultipleksorining haqiqiylik jadvali
6.2-jadvalda keltirilgan.


Mazkur jadvalga quyidagi MAF tizimi mos keladi:


Chiqish liniyalarini ko‘paytirish talab etilganda, mos ravishda “1 dan 4
ga” demultipleksor mikrosxemalaridan kerakli miqdori olinib, demultipleksor
daraxti tuziladi. Bunday daraxt tuzilmasi multipleksor daraxtiga ko‘zgudagi aks
kabi mos keladi. Buning uchun ruxsat berish kirishlari xizmat qiladi.

Berilgan funktsiyani YOKI-EMAS elementlari yordamida bajaradigan

mantiqiy sxema va uning shartli grafik tasviri 6.2. b-rasmda keltirilgan.

Va multipleksor va bir nechta rezistorlarni qo'shish orqali fikr-mulohaza op-ampga qurilgan kuchaytirgich signalni kerak bo'lganda ko'p marta kuchaytirishi mumkin.

Yuqoridagi rasmlarda multipleksor yaxshiroq idrok etish uchun sxematik tarzda tasvirlangan, ammo diagrammada u quyidagicha tasvirlangan.

Endi biz multipleksor qayerda ishlatilishini bilganimizdan so'ng, keling, uning kommutatordan qanday farq qilishini ko'rib chiqaylik. Birinchidan, zamonaviy multipleksorlar CMOS texnologiyasidan foydalangan holda qurilgan va buning natijasida ochiq kanal ba'zi qarshilikka ega, bu qarshilik qiymati 1 Ohm dan kam bo'lishi mumkin va besleme zo'riqishining qiymatiga bog'liq. Kanalning qarshiligini ma'lumotlar varag'idan topish mumkin, u Ron deb nomlanadi.

Ikkinchidan, multipleksorning o'zgarishi mumkin bo'lgan kuchlanish, shuningdek, nazorat kirishlaridagi kuchlanish besleme zo'riqishidan oshmasligi kerak. Zamonaviy multipleksorlarning maksimal kommutatsiya oqimi 400 mA ga yetishi mumkin. Shunga qaramay,
maksimal oqimni ma'lumotlar varag'idan topish mumkin, turli ma'lumotlar varaqlarida u boshqacha ko'rsatilgan.
Uchinchidan, multipleksor CMOS texnologiyasidan foydalangan holda qurilganligi sababli, uning strukturasida uning xususiyatlarini yomonlashtiradigan imkoniyatlar mavjud. Ikki kanalli multipleksorning ekvivalent sxemasi quyidagicha.

Rasmda ko'rinib turibdiki, kanallar o'rtasida bir oz Css va Cdd sig'imi mavjud bo'lib, ular orqali bir kanaldan signal boshqasiga o'tishi mumkin.
Cds sig'imining mavjudligi yuqori chastotalarda signalning ochiq kalit orqali o'tishiga olib keladi.
Qarshilik Ron, sig'im Cd bilan birgalikda tarmoqli kengligini cheklaydigan past o'tkazuvchan filtrni hosil qiladi.
Bundan tashqari, ekvivalent sxema qochqin oqimini aks ettiruvchi oqim manbalarini ko'rsatadi, bu esa o'z navbatida xatolik manbai bo'lishi mumkin.
Multiplekserlar bir nechta kirishlarni bitta chiqishga ulash imkonini beruvchi qurilmalardir. bir kirishni bir nechta chiqishlarga ulash imkonini beruvchi qurilmalar deyiladi. Eng oddiy holatda, bunday almashtirish kalitlar yordamida amalga oshirilishi mumkin:
Shakl 1. Kalitlarga yig'ilgan kalit (multiplekser). Bunday kalit ham analog, ham bir xil darajada yaxshi ishlaydi raqamli signallar... Biroq, mexanik kalitlarning ishlash tezligi juda ko'p narsani talab qiladi va ko'pincha kalitlarni qandaydir sxema yordamida avtomatik ravishda boshqarish kerak bo'ladi.
Raqamli sxemalarda mantiqiy darajalar yordamida kalitlarni boshqarish talab qilinadi. Ya'ni, raqamli signalni elektron boshqarish bilan elektron kalit funktsiyalarini bajaradigan qurilmani tanlashingiz kerak.
TTL elementlarida multipleksorlarni qurish xususiyatlari
Keling, bizga allaqachon tanish bo'lganlarni elektron kalit sifatida ishlashga harakat qilaylik. AND darvozasining haqiqat jadvalini ko'rib chiqing. Bunda “VA” mantiqiy elementining kirishlaridan biri elektron kalitning axborot kiritishi, ikkinchisi esa boshqaruvchi kirishi sifatida qaraladi. AND darvozasining ikkala kirishi ham ekvivalent bo'lganligi sababli, qaysi biri boshqaruv kirishi ekanligi muhim emas. X boshqaruv kirishi va Y ma'lumot kiritish bo'lsin. Fikrlashning soddaligi uchun biz X boshqaruv kirishidagi mantiqiy signal darajasiga qarab haqiqat jadvalini ikki qismga ajratamiz. Haqiqat jadvali X boshqaruv kirishiga nol mantiqiy daraja qo'llanilsa, Y kirishiga qo'llaniladigan signal Chiqish chiqishiga o'tmasligini aniq ko'rsatadi. Mantiqiy birlik X boshqaruv kirishiga qo'llanilganda, Y kirishiga kelgan signal Chiqish chiqishida paydo bo'ladi. Bu AND darvozasidan elektron kalit sifatida foydalanish mumkinligini anglatadi. Bunda “VA” elementining kirishlaridan qaysi biri boshqaruv kirishi, qaysi biri axborot kiritishi sifatida ishlatilishi muhim emas. Qolgan narsa - AND eshiklarining chiqishlarini bitta chiqishga birlashtirish. Bu xuddi shunday OR darvozasi yordamida amalga oshiriladi. Mantiqiy darajalarni boshqarish bilan kalitning natijaviy versiyasi 2-rasmda ko'rsatilgan.
Shakl 2. Mantiqiy elementlarda tuzilgan raqamli multipleksorning sxematik diagrammasi 1 va 2-rasmlarda ko'rsatilgan sxemalarda siz bir vaqtning o'zida bir nechta kirishni bitta chiqishga yoqishingiz mumkin. Biroq, bu odatda oldindan aytib bo'lmaydigan oqibatlarga olib keladi. Bunga qo'shimcha ravishda, bunday kalitni boshqarish uchun ko'plab kirishlar talab qilinadi, shuning uchun 3-rasmda ko'rsatilganidek, odatda multipleksorga ikkilik kiritiladi. Ushbu dekoder biz tomonidan avvalroq ishlatilgan. Bu boshqaruv kirishlariga beriladigan ikkilik kodlar yordamida ma'lumotlar kirishlarini almashtirishni boshqarish imkonini beradi. Bunday sxemalardagi ma'lumot kiritish soni ikki kuchning karrali sifatida tanlanadi.To'rt kirishli multipleksorning an'anaviy grafik belgilanishi An'anaviy grafik belgilashda A, B, C va D axborot kiritishlarining nomlari X0, X1, X2 va X3 nomlari bilan almashtiriladi va Out nomi Y nomi bilan almashtiriladi. Kirish va chiqishlarning bunday nomi. rus adabiyotida koʻproq uchraydi. Manzil kirishlari A0 va A1 bilan belgilanadi
Nazorat uchun savollar

1. 
   Multipleksorning ishlash ta'moillarini ko`rsating ?
   
2. 
   Demultipleksorlarni loyihalashtirish deganda nimani tushinasiz?
   
3. 
   Demultipleksor sxemada shartli belgilanishi?
   
4. 
   Demultipleksorning ME asosidagi sxemasini chizing?
   

19-Mavzu: Trigger tushunchasi

Reja:

1. 
   Ketma-ket mantiqiy qurilmalar
   
2. 
   Ma’lumot yoziladigan bosh triggerlar
   
3. 
   Qo‘llanilish sohalari.
   

Trigger – ikkita turg‘un muvozanat holatiga ega bо‘lgan qurilma bо‘lib, ikkilik sanoq sistemasida ifodalangan informatsiyani ishlash, xotirlash uchun mо‘ljallangan.