Reja: Maktabning hozirgi zamon holati

MAVZU: Kimyo o'qitish metodikasi fanining nazariy asoslari, fanning rivojlanish tarixi.

REJA:
1. Maktabning hozirgi zamon holati.

2. Kimyo o'qitish metodikasi vazifalari..
O'zbekiston respublikasi mustaqillikka erishgandan boshlab, malakali, yetuk mutaxassislarga bo'lgan ehtiyoj keskin ortganligining guvohi bo'lib turibmiz. Maktabdan boshlab mustaqil fikrlovchi yigit-qizlarni tarbiyalash shu kunning dolzarb vazifalaridan biridir.Yosh avlod ma'lum bilimlar yig'indisini bilibgina qolmay, mustaqil davlat quruvchiga xos ma'naviyat va ma'rifat egasi bo'lib, o'zining mehnatga munosabati va xulq atvori hammaga havas qildiradigan bo'lishi kerak.Bizning mamlakatda o'qituvchiga, yosh avlodni tarbiyasiga katta imtiyozlar berilmoqda. Shu sababli oliy ta'lim oldida birinchidan studentlar jamoasiga bilimli, ma'naviyatli hamda o'zbek millatiga xos tafakkurga ega bo'lgan yoshlar qabul qilish, ularni bilim bilan qurollantirish va yuqori ma'nosida buyuk inson darajasiga etkazish kerakdir. Buni bajarishda fan o'qituvchilari xizmati kattadir.O'qituvchi-mukamal shakllangan kimyo fani bo'yicha mutaxassis bo'lishi kerak. U kimyo fani, kimyoviy bilimlar va amaliy uslublardan tashqari bolalarning yoshiga qarab psixologiyasini bilish kerak. U oldindan bilim berishning hamma bosqichlarini amalga oshirish uslublarini mukammal egallashi kerak. O'zi dars beradigan fanning didaktik asoslarini bilib, bilimni berish umumiy uslublarini bolalar yoshlarini hisobga berib, o'zining hayotiy tajribasiga asoslanib bilimni etkazishi kerak.O'qituvchi o'zining bilimini hamma vaqt to'xtamay oshirib borishi shart, ya'ni pedagogik texnologiyalarini egallashi, o'quv jarayoni mukammallashtirishga harakat qilishi kerak. Chunki o'qituvchi o'z izlanishlarida to'xtab qolsa, ertasiga u shablon qotgan fikrlab qoladi va yuqori xavas qiladigan darajadagi insonlar orasidan chiqib qoladi va o'quvchilar orasida unga nisbatan xurmat ozayadi, bolalar unga taqlid qilishi, xavas qilishi yo'qolaboshlaydi.Har bir o'qituvchi boshqalar tajribalarini quruq nusxa qilmasdan, o'zining tajribasi bilan to'ldirishi kerak va shunda o'quv jarayoni mukammalashadi chunki har bir inson uziga xos uslub va unga xos shaxsiy xislatlarga ega.
Kimyo o'qitish uslublari ma'lum tartibda o'rganiladi. Avval o'qish jarayonining asosiy vazifalari qarab chiqiladi. Keyin o'qish jarayonini tashkil etish uslublari, o'qitish qurollari, shakli va o'qituvchi mexnatini ilmiy tashkil etish uslublari qarab chiqiladi.Kimyo o'qitish uslublari faqat ma'ruzalar orqali etkazilmaydi, studentlar tajribalar ko'rsatish uslublarini bilishi, darslarni rejalashtirishni, kimyoviy masalalarni echish uslublarini, dars berish shakllarini va boshqalarni bilishi kerak. Shu sababli ular kurs ishlari bajarishi, pedagogik amaliyotda mustaqil ishlashi kerak. Uslublarni o'rgatayotganda maktab, akademik litsey, kasb hunar kolledjlarga ekskursiyalar qilish kerak. Maxsus kurslar, maxsus kurslardan amaliyotlar ham tashkil etish katta ahamiyatga ega.Fan va texnikaning rivojlanishi o'quvchilarni bilimlar oqimiga va voqealar to'lqiniga bo'lgan qiziqishini kuchaytirmoqda. Bugungi kun nuqtai-nazaridan qaraydigan bo'lsak, o'quvchilar bilim faoliyati yuqori, aqliy faoliyati yaxshi va mustaqil fikrlay olishi zarur. O'quvchilardagi bunday xislatlarni maktab o'qituvchilari rivojlantirib boradilar. Mustaqil yurtimiz ravnaqi uchun, kelajak avlodimiz uchun bunday sharafli ishda mas'uliyat bilan ishlash har bir pedagogning burchi hisoblanadi. Bunday mas'uliyatli ishni hal etish o'quvchilarni chuqur va mustahkam bilimlar bilan qurollantirish, fanga qiziqtirish, mustaqil ishlash va fikrlashga qaratishni uslubiga bog'liq. Har qanday mutaxassis o'z ishi metodikasiga qanchalik e'tibor bersa, u shunchalik katta natijalarga erishadi. O'qituvchi ishining asosiy o'qitish metodikasi o'quvchilarni o'qitish va tarbiyalash metodikasidir. Kimyo o'qituvchisi ishining asosi-kimyo o'qitish metodikasidir.
Kimyo metodikasi, boshqa o'quv predmetlari o'qitish metodikasi kabi, asl mohiyati bilan olganda, uchta asosiy masalani:
ta'lim-tarbiyaviy ishlarning maqsadi va vazifalarini;
bu ishning mazmuni;
o'quvchilarni ma'lumotli qilish va tarbiyalash protzessining xarakterini hal qilib beradi.

O'qituvchi o'z faoliyatida rejissyor, aktyor, muxarir, tashkilotchi vazifasini bajarishga majburdir, ulardan bittasi bo'lmasa bu o'qish jarayoniga salbiy ta'sir etadi. Kimyo o'qitish metodikasi darslarida Universitet ziyolilari yangi bilim bermay, student bilimini o'quvchiga yetqazish uslublarining metodlarini o'rgatadilar. Kimyo uslublari umumiy pedagogik yo'nalishlardan farqlanishi mumkin, shu sababli kimyo o'qitish metodikasi quyidagi uch vazifani bajarishga harakat qiladi:

Maktab kimyo darsligi uchun kerakli hajmda dalillarni tanlash;

Kimyo dars berish usullarini tanlash;

O'quvchilarning bilimini oshirishda o'qituvchi faoliyati orqali kitob, kino, radio, televizor va boshqa vositalardan foydalanishni o'quvchilarga o'rgatish.

Kimyo fanining xulosalari hayot bilan chambarchas bog'liq holda bo'lishini va falsafali talqin qilishini talab qiladi. Kimyo o'qitish o'quvchilarda asta-sekin kimyoviy dunyoqarash hosil qilishi kerak. Kimyo o'qituvchisining vazifasi:
- kelajagi buyuk mustaqil O'zbekistonimiz uchun o'quvchilarni hozirgi zamon kimyo fani asoslarini ongli ravishda va puxta o'zlashtirishga erishishi;- o'quvchilarni kimyoning atrofdagi tabiatni izohlab berish va undan foydalanish uchun zarur bo'lgan ilm
iy asoslari bilan tanishtirish;
- o'quvchilarda tabiatga to'g'ri, materialistik nuqtai nazardan qarash xususiyatlarini hosil qilishga alohida e'tibor berish;
- o'quvchilarni ilmiy bilishning vositalaridan biri bo'lgan kimyoviy eksprimentdan foydalana oladigan qilib tarbiyalash;
- o'quvchilarni mehnatga o'rgatish-ularni kelgusi amaliy faoliyatga tayyorlash zarurdir;
- o'quvchilarni kimyo faniga nisbatan qiziqishlarini yanada orttirish;
- o'quvchilarni mustaqil ravishda izlanuvchanlikka va bilim olishga o'rgatish;
- o'quvchilarda kundalik turmushda, hayotda bo'ladigan o'quv va malakalarini hosil qilish;
- o'quvchilarning qo'lidan keladigan ijtimoiy foydali ishga jalb qilish;
- kimyo fanining hayotimizdagi ahamiyatini tushuntirish;
- jismoniy baquvvat, aqlan yetuk insonlar darajasiga etqazish;
- elementlar davriy qonuni va davriy sistemasi bilan konkret tanishish kimyo kursining asosiy mazmunini tashkil etadi;
Kimyo o'qitish o'quvchilarni tarbiyalashning qudratli vositasidir, kimyo o'qitish o'quvchilarni mehnatsevar va vataniga muhabbat qo'yadigan q'ilib, fanga chuqur qiziqadigan qilib, ilmiy predmetlar to'g'risida mustaqil fikr yuritish qobiliyatiga ega qilib, ijodiy faollik ko'rsatadigan, kimyodagi asosiy tushuncha va qonunlarning tadrijiy-tarixiy rivojlanishiga to'g'ri nuqtai-nazardan qaraydigan qilib tarbiyalashi kerak. Kimyo o'qitish uslublaridan xususan kimyo o'qitishga xos uslublar hamda umumpedagogik uslublarni qo'llash mumkindir. Masalan, tajriba va tushuntirish muammosi quyidagicha bo'lishi mumkin:
a) oldin tajriba, keyin izoh;
b) avval izoh, keyin tajriba;
v) izoh va tajriba birgalikda;
g) uyga vazifa qo'ralib, tajribani ko'rsatib, so'ngra izohlash.
Kimyo o'qitish yangi uslublarini ishlab chiqishda umumpedagogik tadqiqotlardan: pedagogik kuzatish, tadqiqotchining o'qituvchi va o'quvchi bilan suhbati, anketalash, kuzatilgan darsni pedagogik tashkil etish, tajriba q'aytadan sinab ko'pchilikka taklif etishni qo'llanilishi shartdir. Kimyo o'qituvchisi g'oyaviy shakllangan shaxs bo'lishi, fanni chuqur bilishi, tarbiyalash va o'qitishning asosiy nazariy bilimlarini amaliy faoliyatda to'g'ri qo'llay bilishi, hamda pedagogik tajribalardan xabardor bo'lishida kimyo o'qitish uslublari fanining alohida o'rni bor. Chunki bu fan maktabda kimyo o'qitish fanining mazmuni va uni o'quvchilar tomonidan tushunib olish qonuniyatlarini o'rgatuvchi, yo'naltiruvchi pedagogik quroldir. Kimyo o'qitish uslublarining mohiyati fan sifatida bu kimyo o'qitish jarayoni qonuniyatlaridir, bunga:o'qitish maqsadi, mazmuni, uslublari, shakllari, vositalari hamda o'qituvchi va o'quvchi orasidagi faoliyat kiradi. Kimyo metodikasining funksiyasi o'rta maktab o'quvchilarining asosiy faktlarni tushuncha qonuniyatlar va nazariyalarini, ularni kimyoga xos bo'lgan jumlalarda ifodalash optimal yo'llarini topishdan iborat. Didaktikaning asosiy xulosalari, qonuniyatlari va prinsiplariga tayanib ta'lim-tarbiyani va yetuklikni o'stiradigan kimyo o'qitishning asosiy vazifalarini metodika hal qiladi. O'quvchilarning kasb tanlashi politexnik ta'limot muammolariga katta e'tibor beriladi. Metodika esa didaktika kabi o'quvchilarning bilim olish faoliyatlarini rivojlantirish, o'stirish va dialektik materialistik dunyoqarash asoslarini hosil qilish masalalarini ko'rib chiqadi. Bunda kimyo metodikasining ta'siri har xil qiziqishga va boshqa o'ziga xos xususiyatlarga ega bo'lgan har xil yoshlarga turlicha ekanligiga e'tibor berilishi shartdir. Kimyo metodikasini ilmiy asosida hal qilish uchun maktab kimyo kursining konkret materiallariga dialektik-materialistik falsafa nuqtai nazaridan qarab asoslanish, pedagogikaning, fiziologiya va psixologiyaning hozirgi zamon ma'lumotlarini har tomonlama hisobga olishi albatta zarur.
Kimyo o'qitish metodikasi asosida quyidagi metodologik yo'nalishlar mavjud:
1. Umumiy dialektik uslub, bunda tushunchalarning fikrlash davomida rivojlanishi, o'qitishning har xil qismlarining o'zaro bog'liqligi, ichki qarama-qarshilikning o'zaro bog'liqligi, ularni yechishda muammoli yondashish.
2. Sistematik-struktur yondashish, bunda o'qitish uchun asosiy bo'limlarni ajratish, ularning o'zaro bog'liqligini topish, hamda elementlar o'zaro ta'sirining barqarorligini, yaqinligini ko'rsatish va maktab kimyo o'qitish metodikasini birligini ko'rsatish.
3. Yuqoridagi metodik kategoriyalarni uchta o'qitish funkziyalari: bilim berish, tarbiyalash va rivojlantirishga asoslanib qarash.
4. Kimyo o'qitish metodikasining asosini didaktik yondashish orqali qarab chiqish.
Kimyo o'qitish metodikasida o'qitish uslubini didaktik tarbiyalashni tarbiya qonuniyatlari, bilimini rivojlantirishni-psixologiya fanlari o'rgatadi. O'qitish davrida bu uchala tarkibiy qismlar o'zaro ta'sirlanadi va kimyo o'qi tish metodikasi asosida turadi. Demak, kimyo o'qitish metodikasi maktabda o'quvchilarga bilim berish, tarbiyalash va bilimini rivojlantirishni kimyo darslarini o'qitish davomida o'rgatadigan pedagogik fan ekan. Kimyo o'qitish metodikasi pedagogika, kimyo, jamiyatshunoslik va boshqa fanlarning qoq markazida joylashgan bo'lib ular bilan uzviy bog'liqdir.

MAVZU:Oqsillar mavzusini oqitishda "keys-study" metodidan foydalanish

Bu metodning nomi inglizcha case-study sozlaridan olingan. Bunda case yashik, quti, gilof, jild, study organish, tadqiq qilish, ilm bilan shugullanish, oquv fani, saboq olish, oqish manolarini bildiradi. Bu metod haqida inglizcha aytiladigan case true life, yani keys haqiqiy hayot iborasiga kora keys real hayotning «bir parchasidir». Shunga kora bu metodni amaliy holatlarni oqitish metodi deb ham ataladi.
Talim jarayonida hayotiy vaziyatdan foydalanishning dolzarbligi:Keys-stadi talim metodini turli holatlarni organishda qollash hayotdan olingan odatdagi vaziyatlarni organishni tashkil etish yoki suniy yaratilgan vaziyatlarga asoslangan holda talim oluvchilardan tegishli muammolarning maqsadga muvofiq yechimlarini izlashni talab qilishga qaratilgan talim jarayonidan iborat.
Bu metod talim oluvchilarga mavzuga tegishli hayotiy vaziyatni tashxis qilish, farazlarni ifodalash, muammolarni aniqlash, qoshimcha axborotlarni yigish, farazlarga aniqlik kiritish va muammolarni echish hamda ularni bajarishning aniq bosqichlarini loyihalash boyicha amaliy faoliyatlarini modellashtirish imkonini beradi.Muayyan hayotiy vaziyatlarga bagishlangan keyslardan foydalanish talim jarayonini haqiqiy hayot bilan boglaydi. Keysni korib chiqishda talim oluvchilar talim olish jarayonini yaratadilar. Shu jarayondagi ozaro harakatda ularning haqiqiy fikr almashish holatlari kelib chiqadi. Keys talim oluvchilarga tahlil qilish, qiyoslash yollarini qidirish va muammoni echish erkinligini beradi.

Keys-stadi talim metodiga doir ayrim asosiy tushunchalar tarifi:

Keys va keys-stadi tushunchalarining mano-mazmuni kop qirrali bolib, shunga kora quyida ularning asosiy xususiyatlarini toliqroq aks ettirish maqsadida kop variantli tariflari berildi.
Keys
1) talim oluvchilarning malum maqsadlardagi hayotiy vazifalarni bajarishlari boyicha vaziyatning bayoni, uni tushunish va baholashga imkon beradigan hamda muammoni ifodalash uchun, uning maqsadga muvofiq yechimini izlashlari uchun kerak materiallar toplami;
2) belgilangan mavzu yoki muammo va uning yechimiga doir qoshimcha axborotlar, audio, video, elektron tashuvchilar, oquv-uslubiy materiallar yigindisi;
3) muammoni hal qilish boyicha amalga oshirilgan ishlar, ularning natijalari na xulosalar.
Keys-stadi
1) talim oluvchilarni organilayotgan muammoni ifodalash hamda uning maqsadga muvofiq yechimi variantlarini izlashga yonaltiradigan aniq real yoki suniy ravishda yaratilgan vaziyatning muammoli-vaziyatli tahlil etilishiga asoslanadigan talim metodidir.

2) talim, axborot-kommunikatsiya, boshqaruv na boshqa sohalarni orgatishda qoyilgan talim maqsadini amalga oshirish va keysda bayon qilingan amaliy muammoli vaziyatni hal qilish jarayonida oldindan belgilangan (bashorat qilinadigan) oquv natijalariga kafolatli erishishni vositali tarzda taminlaydigan, bir tartibga keltirilgan optimal usullar va vositalar majmuidan iborat bolgan talim texnologiyasidir.

Vaziyat (lotincha situation ahvol) muayyan vaziyat, ahvolni hosil qiladigan shart-sharoitlar va holatlar yigindisi. Keysda bayon qilingan vaziyat institusional tizimda (shu orinda va keyinchalik korxonada) diskret (ayni shu) vaqtda tashkiliy hayotdagi tipik muammolarni qayta yaratadigan real yoki suniy qurilgan hodisalarning ideal tarzdagi inikosidan iboratdir.
Muammoli vaziyat mazkur holda vaziyat subektining hozirgi vaqtda yoki kelgusidagi maqsadlarga erishishiga xavf soladigan vaziyat tushuniladi.
Keys-stadi metodi tarixi. Keys-stadi amaliy vaziyatlarni tahlil etish va hal qilish asosida oqitish metodi sifatida xorijiy talimda dastlab huquq sohasida qollanila boshladi: u ilk marta Garvard universitetining huquq maktabida 1870 yilda qollanilgan edi. 1920 yilda Garvard biznes-maktabi (GBM) oqituvchilari yuristlarning oqitish tajribasiga tayanib, iqtisodiy amaliyotdagi aniq vaziyatlarni tahlil etish va muhokama qilishni talimning asosiy usuli etib tanlashganidan keyin mazkur oqitish uslubi keng tatbiq etila boshladi.
Ana shu vaqtdan boshlab GBM keyslarning boy toplamini yigdi va mazkur metodni talimning mustaqil konstepstiyasi darajasigacha olib chiqdi. Ayni shu sababga kora keys-stadi metodini kopincha Garvard metodi deb ham ataladi. Oz mohiyatiga kora, Garvard metodi talim oluvchilarning amaliy vaziyatlarni videomateriallar, kompyuter va dasturiy taminotdan foydalanib hal qilish boyicha intensiv treningidan iboratdir.
Keys-stadining ikki klassik maktabi Garvard (Amerikada) va Manchester (Yevropada) maktablari mavjud. Garvard maktabi doirasida mazkur metod yagona togri yechimni izlashni orgatish metodi hisoblanib, ikkinchi maktab (Manchester) keysda bayon qilingan muammoli vaziyat yechimining kop variantliligini taklif qiladi. Amerika keyslari onlab sahifali matnni va koplab chizmalarni oz ichiga oladi. Yevropa keyslari xajmi birmuncha kamroq.
Oqsil molekulasining tuzilishi va tarkibi
Oqsillar juda murakkab tuzilishlarni hosil qilib, tirik organizmlarning tiriklik xossalarini namoyon qilib turadi. Oqsillarning tarkibidagi organik birikmalarning asosiy qismini va umuman hujayra quruq moddasining yarmidan ko`pini 50 - 80% ni tashkil etadi. Oqsil nomi «tuxum oqi» atamasidan kelibchiqqan bo`lib, «birinchi», «engmuhim» degan ma`noni anglatadigan p r o t e i n nomi bilan ataladi. Molekulaning ikkinchi qismi barcha aminokislotalarda har xil bo`ladi varadikal deb ataladi. Tirik organizmlarni hosil qilib turgan aminokislotalar «sehrli» aminokislotalar degan nom olgan. Oqsillar tarkibida yuqori molekulyar azot tutuvchi biologik polimerlar bo`lib, ular asosan 20 xil aminokislotadan tashkil topgan. Ularning proteinlar deb atalishi ham, bu guruhdagi moddalarning birinchi darajali biologik ahamiyatga ega ekanligini ko`rsatadi. Oqsillarning monomerlari aminokislotalardir. Aminokislota molekulasi ikki qismdan tashkiltopgan. Uning birinchi qismi bir xildagiI H C MH2 guruhidir. U COOH aminoguruh (- MH2) soon hamda unga yonma-yon bo`lgan (COOH)dan iborat. Oqsillarning eng muhim biologik funktsiyalaridan biri fermentativ faolligidir. Fermentativ xarakterga ega bo`lgan oqsillar tirik organizmlarda boradigan kimyoviy reaktsiyalarni katalizlaydi. Hozirgi vaqtda mingdan ortiq fermentlar ypgtarokida boradigan reaktsiyalar ma`lum.Oqsillarning fermentativ faolligi kimyoviy reaktsiyalarning tezliga orqali biologik jarayonlar qatiy, ma`lum tartibda borishi va boshqarilishiga imkon beradi. Oqsillar xujayradagi boshqa molekulalardan o`zlarining yuqori molekulyar massaga ega bo`lishi bilan va tarkibida azot atomlarini tutishi bilan farq qiladi.
Oqsillarning elementar tarkibi quyidagicha:Elementlar Uglerod Kislorod Vodorod Azot Oltingugurt Kumush,Miqdori (%).5-55, 21-24, 6,5-7,3, 15-18, 0-2,5, 0-0,5, Uglevodlarning molekulyar massasi oqsillarga nisbatan kichikroq:glyukoza 180, neytral yog 420, moy kislota 88.O`rtacha oqsilning molekulyar massasi 30-40 ming D (dalton) deb qabul qilsak, u aksariyat uglevod va lipidlarning molekulyar massasidan ancha yuqori.Hujayrada oqsil molekulalaridan tashqari, yana bir qator polimerlar: nuklein kislotalar, polisaxaridlar mavjud. Kraxmal, kletchatka molekulasi gomopolimer va geteropolimer bo`lishi mumkin. Masalan, 20 xil aminokislotalar geteropolimerdir. Ayrim oqsillarning molekulyar massasi:G. Mioglobin 17600. Pepsin 35000. Tuxum albumini 46000,Ot gemoglobini 68000. 5.Katalaza 250000. Ureaza 483OOO.
Misol uchun oqsillar mavzusida muammoli vaziyat yaratamiz. "Oqsil biz uchun nimaga kerak" bunda har bir oquvchi bunga misollar keltiradi.MAVZU:KIMYO O’QITISHDA O’QUVCHILARNING MUSTAQIL BAJARADIGAN AMALIY ISHDAN FOYDALANISHLARI. KIMYODAN AMALIY MASHG’ULOTLAR.
Tajriba - fan asoslarini tushunishning asosiy usullaridan biridir. O'quvchilarning tajriba natijalari ularni rag'batlantiradi fikrlash, muhokamaga olib borish, xulosalar chiqarish. Bularning hammasi ichkarida yig'indisi o'quv jarayonini optimallashtiradi. Foydalanish juda ko'p oddiy vositalar ko'pincha soddalashtirish orqali o'rganishga yordam beradi materialni o'zlashtirish jarayoni. Agar ma'lumotlar uzatish dastlab bajarilmagan bo'lsa to'g'ri bajarilsa, keyingi materialni tushunish ancha qiyin bo'ladi erishish, chunki oldingi ma'lumotlar bilan aloqa bo'lmaganda, o'quvchilar o'ylashi qiyinlashadi, ularning ilmiy dalillarga bo'lgan ishonchi susaymoqda. Ular haqiqatan ham fanni tushunish qiyin, yo'qolganga o'xshaydi qiziqish, nazariy kursni o'tishda olingan bilimlar zaxirasi yo'qoladi, bu ta'limdagi halokatdir. Odamlar tomonidan tabiatan qiziquvchan va har doim kuzatuvchi, laboratoriya qiziquvchanlikni qondirish uchun yaxshi joy.
Laboratoriya ishlarida o'quvchilar tekshirish imkoniyatiga ega nazariy tarkibning fikrlashning aniqligi, aqlga va fanga qiziqish darajasini oshiradi. Laboratoriyada har kim o'z ishini his qilishi mumkin, optimal natijalarga erishish uchun uni boshqalar bilan taqqoslang. Afsuski, amaliy va munozaralar tufayli laboratoriya ishlari, ularning soni kamayadi, bu nafaqat kamayadi o'qitish sifati bilan bir qatorda talabalarning amaliy ko'nikmalariga putur etkazadi. Eronda ba'zi joylarda aniq va tabiiy fanlarni o'rganish uchun maktablar alohida fizik, kimyoviy, biologik va geologik laboratoriyalar mavjud.
Kimyoviy laboratoriya - bu jihozlangan mustaqil laboratoriya zarur vositalar bilan, kimyoviy moddalar bo'lgan tokchalar, laboratoriya LAPSE va kimyoviy idishlarni yuvish mashinalari moddalar. Laboratoriya shuningdek yordamchi uskunalar bilan jihozlangan yong'in so'ndiruvchi va birinchi yordam vositasi kabi xavfsizlik tahdid yuzaga kelganda foydalanish mumkin. Shuningdek, bo'lishi kerak o'qituvchilar uchun laboratoriya ishlari jadvallari va o'quvchilar uchun. Ba'zan o'qituvchining o'zi eksperimentlar o'tkazadi va ularni namoyish etadi o'quvchilarga. Agar tajriba xavfli bo'lsa, bu amalga oshiriladi sog'liq uchun yoki agar tajriba muhim kontsentratsiyani talab qilsa diqqat, yoki tajriba paytida, qimmat materiallar. Ko'plab tajribalar o'quvchilar guruhlari tomonidan o'tkaziladi. Ular davomida o'quvchilar o'z jadvallarida yozishlari mumkin ularning kuzatuvlari, shuningdek, o'qituvchi tomonidan eksperimentning bajarilishini nazorat qilish. Sinovni boshlashdan oldin, o'qituvchi o'quvchilarga kerakli narsalarni eslatadi ehtiyot choralari. Ba'zida o'qituvchi laboratoriya ishi o'rniga filmlar va boshqa video materiallardan foydalanadi, virtualdan foydalanadi usullari. Shunga o'xshash usullarga, masalan, etishmovchilikka yo'l qo'yiladi laboratoriya ishi uchun vaqt yoki material etishmasligi. Bugungi kunda, 21-asrda tanqidiy "o'rganish" bu fundamental tushuncha. Uning barcha asosiy fikrlari hozir yaxshi. ma'lum. Bugungi kunda o'quvchilar bilim olish imkoniyatiga ega nazariy kimyo, ularda kitoblardan foydalanish imkoniyati mavjud, lekin ko'pincha ular bunday qila olmaydi nazariyani amaliyot bilan to'g'ri bog'lash. Faqat laboratoriyada nazariy jihatdan foydalanishga yordam beradigan ko'nikmalarni egallashingiz mumkin maktabda olgan bilimlari, ba'zi hodisalarni tushuntirish. Shunday qilib, tushunish uchun tegishli usullarga ehtiyoj va darslarning nazariy mazmunini birlashtirish aniq. Turli xil tajribalar orqali kimyoning ba'zi tushunchalarini tushunish osonroq.
Mutaxassislarning fikriga ko'ra, hozirgi vaqtda o'quvchilar uchun imkoniyat mavjud to'liq mashqlar, buning yordamida ular bardosh bera oladilar faqat mashg'ulot paytida keltirilgan muammolar bilan balki yangi, oldindan aytib bo'lmaydigan, potentsial mavjud muammolar. Rivojlangan davlatlar tajribasi shuni ko'rsatadiki, faqat ushbu mavzuni o'rganish kunduzgi ta'lim uchun darsliklar etarli emas. Shunga o'xshash usul tabiiy fanlarning barcha maqsadlarini qamrab olmaydi. ta'lim (ixtiyoriy tarkib, o'qitish va o'qitish usullari, baholash usullari bo'yicha). Biroq, bu muvaffaqiyatsizlik, albatta, bekor qilmaydi nazariy o'quv materialini o'rganish. Fanning maqsadi ta'lim ilmiy asoslarni o'rganayotgan o'quvchilar uchun; kasbiy faoliyat jarayonida ulardan to'liq foydalana olishadi. Buning uchun ta'minlovchi vositalar va uskunalardan foydalaning o'quvchilarga o'quv materiallari kursini yakunlash imkoniyati. Laboratoriya kelajakda yashash va ishlash uchun shunday tajribalar zarur Bugungi kunda, o'quv qo'llanmalari bilan bir qatorda turli xil media manbalari, videolar, kompyuterlar, laboratoriya uskunalari va boshqalar. Ko'pgina davlatlar ushbu sohaga katta sarmoyalar kiritgan. Bular universal usullar o'quv jarayonida yordam beradi, xabardorlik tezligi o'qitish sifatini oshirishga olib keladigan motivatsiyani yaratadi. Bular usullarni odatlangan vositalar deb atash mumkin o'quvchilar ta'limini ta'minlash. Ulardan to'g'ri foydalanish shunga o'xshash vositalarni nazariy o'quv materiallari bilan birgalikda va laboratoriya ishi yaxshiroq so'rilishini rag'batlantirishi mumkin kimyo kabi bir fan talabalari. Laboratoriya ishining maqsadi. Uchun laboratoriya ishlarini to'g'ri bajarish va ishlarni to'g'ri boshqarish o'quvchilar, o`qituvchilar uchun ilmiy tashkil etilishi kerak ta'lim va o'qitish bo'yicha ilmiy-tadqiqot kurslari. Laboratoriya ishi ko'p funktsiyali hodisa.
Asosiy laboratoriya ishining maqsadi:
· bilimlarni sinovdan o'tkazish va mustahkamlash;
· nazariy fanlarni o'rganishda olingan;
· o'sish ilmiy fikrlash va fikrlash qobiliyati;
· uyg'onish o'quvchilarning empirik bilimlarga qiziqishi;
· mehnat ko'nikmalarini yaratish kundalik hayotdagi muammolarni hal qilish;
· optimal bilimlarni uzatish;
· hamkorlik hissi yaratish;
1. mexanik bo'lmagan mashg'ulot eslab qolish, lekin faol va samarali harakatlar, modellashtirish orqali innovatsion texnologiyalar va ishlab chiqarish usullaridan foydalanish;
· o'qituvchilarning bilim va amaliy ko'nikmalarini takomillashtirish, ta'minlash mavzuni chuqurroq tushunish.
Laboratoriya sinovlari va tadqiqotlarining asosiy maqsadi o'quvchilarning darsliklardan olganlarini amalda isbotlash. Yuqori darajada ko'pincha o'qituvchi darsda mavzuni soatlab tushuntiradi, ammo natijasi unday emas qoniqarli. Biroq, tarkibni tuzatish juda oson tajriba natijani optimallashtiradi. Dasturdan ko'plab mavzular bo'yicha kimyoni o'qitishda osonlik bilan laboratoriya ishlarini bajarishingiz mumkin, masalan, xususiyatlar guruhini va davriy xususiyatlarni aniqlash orqali elementlar; ionli birikmalarning suvli eritmalarining o'tkazuvchanligi, termometriya kationlarini aniqlash, xususiyatlarini aniqlash, oddiy tajribalar o'rganishga katta yordam beradi. Fikr-mulohaza laboratoriya mashg'ulotlari bo'yicha mutaxassislar. YuNESKO ekspertlari jamoasi fan qayerda ishlatilganiga ishonishadi ilmiy fanlarni matematik usullarda o'qitish metodikasi, o'quv jarayoni buzilishi mumkin. Ilmiy fanlar o'qituvchilar matematikadan boshqacharoq dars berishlari kerak; mantiqni ishlatishdan saqlaning va laboratoriyani qo'shing o'quvchilarni haqiqiy dunyo bilan tanishtirish uchun tajribalar, ammo bu ko'rinish, albatta to'liq emas. Pol Xard (Stenford universiteti) shunday deydi: “Laboratoriya va amaliy mashg'ulotlar markaziy vazifani bajaradi ta'limdagi asosiy. Laboratoriya mashg'ulotlari yordam beradi fan haqida haqiqiy tushunchani rivojlantirish.
Laboratoriya - bu o'zaro bog'liq bo'lgan bo'shliq nazariy tushuncha va talabalar kuzatuvlari, baholash vositasi sharhlar, fikrlarni qo'llash, ularni sharhlash qobiliyati kuzatishlar va xulosalar. " Tajriba o'quvchilarga imkoniyat beradi ular ko'nikmalarni egallaydilar va ixtirochilikni rivojlantiradilar.
MAVZU:ERITMALAR TAYYORLASH MAVZUSINI O‘QITISH METODIKASI.
Ikki yoki bir necha komponentdan iborat kattik yoki suyuk gomogen sistema eritma deb ataladi. Uz agregat xolatini eritmaga utkazadigan modda erituvchi xisoblanadi. Xar kanday eritma erituvchi va eruvchi moddalardan iborat buladi. Moddalar chegarasiz eriganida eritmada erigan moddaning foiz mikdori 0 % dan 100 % gacha buladi.
Bunday xollarda eruvchi va erituvchi orasidagi ayirma yukoladi. Bulardan istaganimizni erituvchi deb kabul kilishimiz mumkin. Lekin juda kupchilik moddalar ayni temperaturada ma'lum chegaraga kadar eriydi. Masalan, uy temperaturasida osh tuzining suvdagi eritmasi NaCL ning mikdori xech kachon 26.48% dan ortmaydi. Eritmalarning fizikaviy xossalari (masalan, kaynash temperaturasi) erigan modda mikdori ortuvi bilan uzgaradi. Kupincha, eritma xosil bulganda xajm va energetikaviy uzgarishlar yuz beradi. Kupchilik moddalar eritmalarning kimyoviy xossalari eritmada eruvchi modda mikdori ortishi bilan kam uzgaradi.Eritmaning yoki erituvchining ma'lum ogirlik mikdorida yoki ma'lum xajmda erigan modda mikdori eritmaning konsentrasiyasi deyiladi. Eritmaning konsentrasiyasini bir necha usulda ifodalash mumkin.
1. Erigan modda mikdori eritmaning umumiy mikdoriga nisbatan foiz xisobida ifodalanadi. Eritma konsentrasiyasini foiz bilan ifodalash uchun 100 gr eritmada bulgan eruvchi modda mikdori xisoblanadi.bu yerda C% - eritmaning ogirlik foizi, a-erigan modda ogirligi, v-erituvchining ogirligi. Eritma konsentrasiyasini mol-foizlar bilan ifodalash uchun 100 mol eritmada bulgan eruvchi moddaning mollar soni xisoblanadi.Bu yerda C% - eritmaning mol foizi n2 - erigan moddaning gramm molekula sonig2 - erigan moddaning ogirligi, M2 - uning molekulyar ogirligi, n1- erituvchining gramm molekulalar soni.g1- erituvchining ogirligi, M1 - erituvchining molekulyar ogirligi.
2. 1 litr eritmaning erigan modda mikdori g/mol soni bilan ifodalanishiga molyar konsentrasiya deyiladi va M xarfi bilan belgilanadi. Agar 1 litr eritmada 1 mol modda erigan bulsa 1M, 2mol moda erigan bulsa 2M eritma deyiladi. Molyar konsentrasiya kuyidagi formula bilan ifodalanadi:bunda Cn -molyar konsentrasiya;m - erigan moddaning grammlarda ifodalangan massasiM - Erigan moddaning molekulyar massasiV - eritmaning millilitrda ifodalangan xajmi
3. Bir litr eritmadagi erigan moddaning mikdori garmm-ekvivalentlar soni bilan ifodalanishiga normal konsentrasiya deyiladi va H xarfi bilan belgilanadi. Agar 1 litr eritmada 1gr-ekv modda erigan bulsa, 1H, 0.1 gr-ekv modda erigan bulsa, desinormal, 0.1H eritma deyiladi. Normal konsentrasiya kuyidagi formula bilan ifodalanadi.bunda Cn - normal konsentrasiyam - erigan moddaning grammlarda ifodalangan massasiE - erigan moddaning gr-ekvM - eritmaning ml da ifodalangan xajmBir millilitr eritma tarkibidagi erigan moddaning grammlarda ifodalangan mikdoriga eritmaning titri deyiladi.
T=E*N/1000 g/mol bunda T- tirt, N - eritmaning normalligi, E - erigan moddaning gr-ekv.
Titrlashda normal eritmalardan foydalanish kerak.
V1.N1=V2.N2
bunda V1 - birinchi eritmaning xajmi
N1 - shu eritmaning normalligi
V2 - ikkinchi eritmaning xajmi
N2 - uning normalligi
Qattik modda erituvchiga tushirilganda uning ionlari yoki molekulalari erituvchi molekulalarining kutblariga tortilishi natijasida erish prosessi boshlanadi. Erish vaktida erish prosessiga karshi kristallanish prosessi xam sodir buladi. Eritmaga utgan zarrachalar kattik jism sirt bilan uchrashganda kattik jismga tortilib, kaytadan krisstallanadi. Demak, bu yerda ikki karama karshi prosess boradi. Dastlab, erish prosesc tezlashadi. Ma'lum vakt utgandan keyin ikkala prosess tezliklari bir-biriga barobar bulib koladi, ya'ni bir sekundda necha molekula eritmaga utsa, shuncha molekula kaytadan krisstallanadi. U vaktda erigan modda bilan erimay kolgan modda orasida dinamik muvozanat karor topadi, eritma tuyinadi. Shunda qilib, erimay kolgan modda bilan cheksiz uzok vakt birga mavjud bula oladigan, ya'ni muvozanatda turadigan eritma tuyingan eritma deyiladi.

Moddaning biror erituvchida eriy olish xususiyati shu moddaning eruvchanligi deyiladi. Moddalarning eruvchanligi eruvchi moddaning va erituvchining tabiatiga, xamda temperatura va bosimga boglik. Ayni moddaning ma'lum temperaturada 100 gr erituvchida erib tuyingan eritma xosil kiladigan ogirlik mikdori uning eruvchanlik koeffisiyenti (yoki eruvchanligi) deyiladi.