Reja: Maktabgacha yoshdagi bolalar nutqini rivojlantirish qonuniyatlari. «Bolajon» tayanch dasturida bolalar nutqini rivojlantirishning ilmiy asosi. Maktabgacha yoshdagi bolalar nutqini rivojlantirish qonuniyatlari

Bolalar hikoyasi quyidagi ko‘rsatkichlar asosida tahlil qilinadi:

• 
  hikoyani mustaqil bayon qilish (kattalarning yordamisiz).
  
• 
  matn mazmunining to‘liqligi;
  
• 
  matnni bayon qilishda izchillik;
  
• 
  ifoda vositalaridan foydalanish ko‘nikmasi; - nutqning ravonligi.
  

Tevarak-atrofdagi narsa-predmetlarga oid matnni qayta hikoya qilib berishda bolalar nutqida quyidagi kamchiliklar uchrashi mumkin.

• 
  bolalar ertakni yordamchi savollar bermasdan turib mustaqil hikoya qila olmaydi;
  
• 
  matndagi so‘zlarga taqlid qilib so‘zlaydi;
  
• 
  ba’zi muhim voqealarni tushirib qoldiradi;
  
• 
  bir oz to‘xtab-to‘xtab hikoya qiladi, nutqda uzilish bo‘ladi;
  
• 
  nutqda ifodalilik yetishmaydi:
  
• 
  bir xil tezlikda, bir xil tovushda hikoya qiladi;
  
• 
  o‘zicha ba’zi so‘zlarni qo‘shib, ma’nosiz hikoya qiladi;
  
• 
  kattalar yordami vositasida hikoya qiladi;
  
• 
  hikoya qilish jarayonida matn ma’nosini o‘zgartirib yuboradi; - mantiqiy izchillikka rioya qilmaydi.
  

Bolalarga «Mehmonda», «Uycha», «Maktabga yo‘l» mavzulari va ularga ishlangan rasmlar tavsiya etiladi. Hikoya qilish jarayonida yo‘l qo‘ygan xatolari va yutuqlari aniqlanadi.
Mazkur MTMda bolalarning nutqini kuzatganda quyidagilar asosiy mezon sifatida olinadi:

• 
  tavsiya etilgan matnni hikoya qilishda voqeani kattalarning yordamisiz, mustaqil bayon eta olishi;
  
• 
  matn mazmunini to‘liq ifodalay olishi;
  
• 
  matn mazmunini bayon qilishda izchillikka rioya qilishi;
  
• 
  ifoda vositalaridan foydalana olishi;
  
• 
  nutqning ravonligi, tezligi;
  
• 
  jumlalarning grammatik jihatdan to‘g‘ri tuzilganligi;
  
• 
  nutq madaniyatiga rioya etishi.
  

Bolalarning nutqini o‘rganishning eng qulay usuli, shubhasiz, suhbat metodi hisoblanadi. Shuningdek, bolalarning tevarak-atrofda mavjud bo‘lgan narsalarni kuzatish va ularni tahlil etish, ular haqida sayrlarda uyushtirilgan savol–javoblar ham muhimdir. Shu bilan birga, bolalarning bog‘lanishli nutqini o‘rganishda ularning tarjimai holi yuzasidan olib boriladigan kuzatishlar ham muhim ahamiyat kasb etadi.

Adabiyotlar:

1. Axmedova Z., Ayupova M., Xamidova M. Logopedik o‘yin. Toshkent2013.
2. M.Ayupova. Logopediya. Toshkent-2007.

3. 
   I.G. Veretennikova. Logopedicheskaya rabota s detmi doshkolnogo vozrosta. Toshkent – 1998.
   
4. 
   Nurkeldiyeva D.A., Ayupova M.Yu.,Axmedova Z.M. Barmoqlar mashqi va logopedik o‘yinlar. Toshkent “Yangi asr avlodi” 2007.