Reja: Mahsulot sifati haqida dastlabki ma’lumotla

Mavzu: Sifatni boshqarish bo’yicha asosiy tushunchalar. 

Reja: 

1.  Mahsulot sifati haqida dastlabki ma’lumotlar. 

2.  Boshqaruv tushunchasi. 

3.  Korxonalarda sifatni boshqarish. 

 

1.  Mahsulot sifati haqida dastlabki ma’lumotlar. 

Bozor iqtisodiyoti  sharoitida  ishlab  chiqarish korxonalari oldida  turgan eng 

asosiy  vazifa-raqobatbardosh  mahsulot  ishlab  chiqarishdir.  Shuning  uchun  ham 

mahsulot  va  xizmatlar  sifatini  yaxshilash  bugungi  kunning  muhim  masalalaridan 

hisoblanadi.  Mahsulot  va  xizmatlar  sifatini  yaxshilash  strategik  muammo  bo’lib, 

mamlakatimiz  iqtisodiyotining  stabillashuvi  bu  muammolarning  hal  etishiga 

bog’liqdir.  Sifatni  yaxshilash  jarayoni  mahsulotni  sotish  yoki  xizmatlar 

ko’rsatishda faqatgina ko’proq foyda olish uchungina emas, balki jamiyat uchun, 

uning ravnaqi uchun ham zarurdir.  

Ma’lum  foydalilikka  ega  bo’lib,  sotilish  bahosi  bilan  tannarx  o’rtasidagi 

farqga  ega bo’lgan tovarlar  albatta  sotilishi  kerak.  Tovarlarni sotib  olar  ekanmiz, 

biz  ularni  faqatgina  zarur  bo’lgani  uchungina  emas,  balki  bizga  yoqqani  uchun 

ham  haqini  to’laymiz.  Bunda  tovarlarning  tashqi  ko’rinishi,  foydalanishning 

qulayligi, xizmat ko’rsatish muddati, texnikaviy tavsifi, kafolatli xizmat ko’rsatish 

shartlari  kabilar  ularning  bahosini  belgilashda  muhim  omil  hisoblanib,  xaridor 

tovarni  “ma’lum  ehtiyojlarni  qondiradi”,  degan  umid  bilan  sotib  oladi.  Shunday 

qilib tovarni sotilishining muhim shartlari-xaridorning uning kafolatlangan sifatiga 

ishonch va bahosidir.

 

 

Mahsulot  sifati  -  deb,  mana  shu  mahsulotga 

nisbatan  qo’yilgan  xalq  ehtiyoji  talablarini  qondirilish 

darajasi,  ularning  xossa  xususiyatlari,  tashqi  ko’rinishi, 

ishlatilishining qulayligiga aytiladi. 

Sifatni  shakllantiruvchi  elementlar  sifat  ko’rsatkichlari  deyiladi  va  turlicha  

usullar yordamida aniqlanadi. 

Mahsulotning texnikaviy tavsifi orqali aniqlanuvchi tovarlar yaroqliligining 

asosiy 

elementlari 

konstruktsiya 

sifati 

deyiladi. 

Konstruktsiya 

sifatini 

takomilashtirilishi bilan uning qiymati ham ortadi. 

 

 

 

              

 

 

1-rasm. Konstruktsiya sifati. 

1-rasmda  konstruktsiya  sifatining  uning  bahosi  va  tannarxiga  bog’liqligi 

ko’rsatilgan. Grafikning tannarx va baho egri chiziqlarining kesishuv nuqtalari Q

1

 

va  Q

2

  bilan  ajratilgan  qismi  rentabellikni  ifodalaydi.  Baho  va  tannarx  egri 

chiziqlari orasidagi  eng katta  masofani  belgilovchi  Q

0 

nuqtasi eng  yuqori  foydani 

ta’minlovchi konstruktsiya sifatini ifodalaydi. 

Raqobatlashuvchi  mahsulotlar  mavjud  bo’lgan  sharoitda  korxona 

mahsulotini  realizatsiya  qilishda  iqtisodiy  strategiya  va  taktikaning  turli 

variantlaridan  eng  muqbilini  tanlashi  kerak.  Bunda  sarf-harajatlar  ortiqroq  

bo’lsada  yuqori  sifatni  ta’minlovchi  Q

3

  konstruktsiya  sifatida  yoki  tannarxning 

pasaytirilishiga asoslangan Q

4

 konstruktsiya sifatida to’xtash mumkin. 

 

2.  Boshqaruv tushunchasi. 

Amaliyotda  mahsulotning  texnik  tavsifida  va  konstruktorlik  hujjatlarida 

ko’rsatilgan sifat  ko’rsatkichlari  shakllantirilar  ekan, ularning  har  doim  ham  sifat 

ko’rsatkichlari bo’yicha aniq mos kelmasliklarini ko’rish mumkin. 

Baxo 

tannarx 

 Q

1

       Q

2 

    Q

3 

    

Q

4

 

Pul

da

g

i if

od

as

i 

Ishlab  chiqarilgan  mahsulot  sifat  ko’rsatkichlarining  konstruktorlik 

hujjatlarida keltirilgan sifat normalariga mos kelishi darajasi texnik jihatdan sifatga 

mos kelishi darajasi deyiladi. 

Odatda,  ishlab  chiqarishdagi  sarf-harajatlarning  umumiy  miqdori  asosiy 

ishlab chiqarish sarf-harajatlari hamda nazoratga va yaroqsiz, defekt mahsulotlarni 

ishlab  chiqarishga  ketgan  harajatlardan  iborat  bo’ladi.  Nazorat    qanchalik  aniq, 

asosli  o’tkazilsa,  defekt  mahsulotlar  ishlab  chiqarish  hisobiga  yo’qotishlar 

shunchalik  qisqaradi,  nazorat  sarf-harajatlari  ortadi.  Nazorat  sarf-harajatlarini 

oshirmagan  holda  ishlab  chiqarilayotgan  mahsulotning  texnik  shartlarga  mos 

kelishi darajasini oshirish maqsadga muvofiqdir. 

 

  

                 

 

 

 

 

2-rasm. Boshqaruv tsikli 

 

3. Korxonalarda sifatni boshqarish. 

YUqorida  aytilganlardan  shuni  xulosa    qilish  mumkinki,  texnikaviy 

nazoratni  amalga  oshirish  bilan  bir    qatorda  sifatni  boshqarishning  boshqa 

uslublarini  ham  yoddan  chiqarmaslik  kerak.  Boshqaruv  o’zi  nima?  Boshqaruv  - 

korxona  sharoitida  aylanma  tsiklda  amalga  oshuvchi    “rejalashtirish-amalga 

oshirish-nazorat-boshqaruv”  jarayonlarining  yig’indisidir.  2-rasmda  boshqaruv 

tsikli keltirilgan. 

Boshqaruv 

ta’siri 

Rejalashtirish 

Nazorat

 

Amalga oshirish 

Boshqacha 

aytganda 

boshqaruvning 

bu 

tsikli 

korxonada 

sifatni 

boshqarishning asosi hisoblanadi. 

Rejalashtirish  funktsiyasi  loyihalashtirish  bosqichida  korxona  rahbariyati 

tomonidan  bozordagi  talab-taklifni,  kapital  sarf-harajatlarining  samaradorlik 

koeffitsentini, korxonaning texnik darajasini, nazoratning samaradorligini hisobga 

olgan  holda  amalga  oshirilib,  mahsulotning  sifati  darajasini  aniqlashni  nazarda 

tutadi. 

Konstruktsiya  sifatini  belgilovchi  mahsulotning  tashqi  ko’rinishi, 

ishlatishning  qulayligi,  uzoqqa  chidamliligi,  xavfsizligi  kabi  xususiyatlarning 

miqdoriy    qiymatlari  chizmalar,  texnik  shartlar  va  boshqa  texnikaviy  hujjatlar 

ko’rinishida ifodalanadi. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.3-rasm. Korxonada sifatni boshqarish 

 

Amalga  oshirish  funktsiyasi  konstruktsiyaning  loyihalashtirilgan  sifatini 

tayyor  mahsulotda  mujassamlashuvini  bildiradi.  U  texnologik  jarayonlarni 

loyihalashtirish,    qo’llanadigan  dastgohlar,  mashinalar,  instrumentlar  turini, 

Boshqaruv  

ta’siri

 

Rejalash- 

tirish

 

Nazorat 

Amalga 

oshirish

 

Loyihalashtirish 

Turli ma’lumotlardan           

foydalanish 

                                  

Texnik xizmat      

ko’rsatish 

Tovardan foydalanilganda 

sifatnining tasdiqlanishi 

shuningdek ishni bajarish va nazorat  qilish uslublarini aniqlashni o’z ichiga oladi. 

Ushbu  bosqichdagi  asosiy  maqsad-mahsulotning  texnik  shartlarga  javob  berish 

darajasini saqlash va imkoni boricha bu ko’rsatkichlarni yaxshilashdir. 

Nazorat  funktsiyasi  mahsulot  ishlab  chiqarish  bosqichidagina  emas,  uni 

realizatsiya    qilish  bosqichida  ham  amalga  oshiriladi.  Boshqacha  aytganda, 

mahsulotning yaroqliligi uni sotilishi bilan tasdiqlanadi. 

Boshqaruvning  ta’siri  funktsiyasi  mahsulotni  realizatsiya    qilish  chora-

tadbirlarini  belgilash,  agar  sotilgan  tovar  sifat  shartlariga  javob  bermasa  unga  

qayta  ishlov  berishni  tashkil  etishni  o’z  ichiga  oladi.  Bundan  tashqari  u  bozorda 

sotilgan  mahsulotlar  to’g’risidagi  ma’lumotlarni  to’plash,  sifatini  yaxshilash 

imkoniyatlarini  aniqlash,  ishlab  chiqarish  jarayoniga  kerakli  o’zgartirishlarni 

kiritish  maqsadida    iste’molchining  mahsulot  sifati  to’g’risidagi  fikr-

mulohazalarini  o’rganish  funktsiyalarini  ham  bajaradi.  Sotilgan  mahsulot 

to’g’risidagi  har    qanday  ma’lumot  uning  kelgusi  davr  uchun  rejalashtirilishida 

muhim  ahamiyatga  egadir.  SHunday    qilib,  korxonani  boshqarish  va  mahsulotni 

sotishni tashkil etish faqatgina mahsulotni sotish vazifasi bilan cheklanib  qolmay, 

balki  bozor  ma’lumotlarini  to’plab,  ularni  mahsulotni  rejalashtirish  bosqichida  

qo’llashlari kerak. 

YUqorida  sanab  o’tilgan  rejalashtirish  -  amalga  oshirish  –  nazorat  -

boshqaruvning  ta’siri  funktsiyalarini  aniq  boshqarish  uchun  korxonaning  barcha 

bo’limlari  boshqaruv  va  nazoratning  texnikasini,  maxsus  texnologiyani, 

shuningdek statistik uslublarni  qo’llab, mahsulot sifatining muhim ahamiyatini his 

etgan holda ma’suliyat bilan o’z vazifalarini bajarishlari lozim. 

SHunday  qilib,  korxonada  sifatni  boshqarish  –  bu  “iste’molchilarning 

ehtiyojini  qondiradigan,  yetarlicha  yuqori  darajadagi  foydalilikka  ega  bo’lgan 

tovarlarni loyihalashtirish, tayyorlash va sotishni ta’minlovchi boshqaruv faoliyati 

turidir”.