Reja: Mahdumi A’zam Said Jalol ad-din Ahmad al-Kosoniy ad-Dahbediy. Mahdumi A’zam risolalari. Mahdumi A’zamning mashxur zamonaviy avlodlari

Document Outline

• REJA:1.Mahdumi A’zam Said Jalol ad-din Ahmad al-Kosoniy ad-Dahbediy .2.Mahdumi A’zam risolalari.3. Mahdumi A’zamning mashxur zamonaviy avlodlari.
• Maxdumi A’zam ‎Said Jalol ad-din Ahmad al-Kosoniy ad-Dahbadiy, 1461-1542) Markaziy Osiyodan islom ilohiyotchisi va tasavvuf olimi, so‘fiylik vakili, Dahbediya maktabining asoschisi, yirik nazariyotchi Naqshbandiya ta'limotining shayxi.Maxdumi A’zam 1461-yilda O‘zbekistonning Koson ( Kosonsoy viloyati ) Farg‘ona vodiysida tug‘ilgan . Maxdumi A’zamning shajara daraxti Muhammad payg‘ambarning o‘zlariga borib taqaladi. U mashhur dinshunos, so‘fiylik arbobi Burxoniddin Qilichning avlodi .
• Maxdumi A’zam yoshligida Toshkentdagi o‘sha paytda mashhur bo‘lgan madrasada tahsil olgan. Naqshbandizmning O‘rta Osiyodagi ko‘zga ko‘ringan izdoshi Xoja Ahrorning muridi bo‘ldi. Xoja Axror vafotidan soʻng naqshbandchilarning asosiy tayanchiga aylangan va naqshbandiylar tariqati faoliyatiga rahbarlik qilgan Mavlon Muhammad Qozi (vafoti 922/1516)ga shogird boʻladi. Mavlono Muhammad Qozi vafotidan keyin Maxdumi A’zam naqshbandchilarning ustozi bo‘ldi.
• O‘z davrining ko‘plab mashhur kishilari, jumladan, hukmdorlar ham Maxdumi A’zamni o‘zlariga ma’naviy ustoz deb bilganlar. Ular orasida shoir va hukmdor Zahiriddin Muhammad Bobur Amir Temur avlodi ham bor edi . “Tarixi Rashidiy”da ( Mirzo Muhammad Haydar muallifi ) Bobur va Maxdumi A’zamning aloqalari haqida ma’lumotlar bor. Maxdumi A’zam Bobur haqida “Risolai Boburiya” asarini yozganShayboniylarning yirik lashkarboshilaridan biri Jonibek Sulton tashabbusi bilan u Samarqanddan 12 km uzoqlikdagi Miyonkal vodiysiga Dagbitga koʻchib oʻtadi. Va bu yerda u umrining oxirigacha, 1542 yilgacha qoladi. O‘rta asr manbalariga ko‘ra, Maxdumi A’zam yangi joyga kelganidan so‘ng dastlab o‘nta tol ekadi. Keyinchalik u bu erda 20 gektardan ortiq maydonga ega ulkan bog'ni qurdi. Dehqon va bog‘bon bo‘lgan u juda kamtarona hayot kechirgan
• Maxdumi A’zam 1533 (1534) yili Farg‘ona viloyatidan Qashqarga kelgan. Bu yerda u islom dini va naqshbandiylik ta’limotini faol targ‘ib qilish bilan shug‘ullangan. “Tazkerey xojagon” (“Xojalar sarguzashtlari tavsifi”) essesi muallifi Muhammad Sodiq Qoshg‘ariy [3] ta’kidlaganidek, Maxdumi A’zam “xalq tomonidan hurmat-ehtirom bilan kutib olinib, Qashg‘ar xonlaridan boy mulklar olgan”. Oʻrta Osiyoga qaytib, 1542 yilda Samarqand shahrida vafot etadi.
• Maxdumi A’zam musiqaga alohida ahamiyat bergan. U "musiqa vaqtinchalik quvonch ramzi bo'lishi kerak" deb hisoblardi. Darveshlarning majlislarida raqslar, she’rlar, musiqalar ijro etilgan Maxdumi A’zam Jaloliddin Rumiy tarafdori bo‘lib, “Inson sodda, muloyim va muloyim bo‘lishi kerak” (Xozi Nurxoziy. 1993:248) pozitsiyasini ilgari surgan.Mashhur “Samariya” asari muallifi Abu Tohirxo‘ja o‘zining ko‘rish qobiliyati haqida yozgan ..1994 yil dekabr oyining oxirida Samarqand XV-XVI asrlarning mashhur Sharq mutafakkirlaridan biriga bag‘ishlangan xalqaro simpozium o‘tkaziladigan joyga aylandi. Sayyid Ahmad yoki Mavlono Jaloliddin Xojagi Kosoniy (1461-1542). Yubiley munosabati bilan Dahbedda Maxdumi A’zam majmuasi qayta tiklandi.
• «Majmua ar-Rasoil» mazmuni:1) «Asror ul - nikoh»; 2) "Risolai samoia"; 3) "Risolai vuzhudiya"; 4) "Risolai odob us-solikin"; 5) "Risolai odob us-siddikin"; 6) "Ganznoma"; 7) "Risolai bukoia"; 8) "". Nasixat us-solikin”; 9) “Sharxi savodul-vazhh”; 10) “Tanbiyat us-salotin”; 11) “Sharxul-valadu sarri obihi”; 12) “Nafaxot us-solikin”; 13) “Risolai zikr”; 14 ) “Risolai sharxi ruboiyot” (“Sharxi ruboioti Ubaidiy”); 15) “Risolai bayoni silsila”; 16) “Risolai chakhor kalima”; 17) “Risolai silsilat us-siddikin”; 18) “Risolai silsilat us-siddikin”; 18) “Risolai bittikhi; " Risolai mir'ot us-safo"; 20) "Risolai zubdat us-solikin va tanbekhus-salotin"; 21) "Risolai guli Navruzi; 22) “G‘azaliyoti Kosimiy”; 23) “Risolai meerozh ul-oshikin”; 24) “Risolai murshid us-solikin”; 26) “Risolai Boburiya”; 28) “Sharxi 12 ruboiyoti forsiy” (Ro‘yxat Komilxon Kattaev kitobi bo‘yicha tuzilgan).
• Maxdumi A’zamning yetti nafar o‘g‘li bo‘lib, ulardan ikkitasi ikkita diniy oqim asoschisi sifatida tanilgan. Maxdumiy A’zamning kenja o‘g‘li Xoja Ishoq O‘rta Osiyoning Koson hududida tug‘ilgan. U Yorkand xoni Sulton Abdukerimxon (1570-1592) davrida Qashqarga kelgan . Xoja Ishoq Samarqandda arab va fors tillarini o‘rgangan, bundan tashqari uyg‘urcha yozish va o‘qishni ham bilgan. Ishoq Eron va Afg‘onistonga sayohat qilib, asta-sekin o‘z izdoshlarini orttiradi.
• Asar XVI asrning ikkinchi choragida Samarqandda yozilgan bo‘lib, boshqa hujjatu kitoblar qatori muallifning asosiy avlodlari orqali otadan bolaga o‘tib meros yetib kelgan. Ya'ni, muallifning nabirasi Xoja Hoshim orqali oltinchi avlodi Mo‘soxonxoja Dahbediyga yetib kelgan; so‘ng Mo‘soxonxojadan uning to‘rtinchi, asosiy avlodlaridan biri Kattaxonxoja Dahbediyga, so‘ng uning nabiralariga meros qolgan.
• Kitob 28 risoladan iborat. 1994 yili Maxdumi A'zam xotirasiga atalgan ilmiy Konferensiyaga bag‘ishlab O‘zbekiston Fanlar Akdemiyasi akademigi Boturxon Valixo‘jayev va shogirdi O‘zR Fanlar Akademiyasi SB katta ilmiy xodimi Komilxon Kattayevlar tomonidan ushbu majmuaning «Zubdat ul-orifin» va «Tanbih as-salotin» nomli ikki risolasi o‘zbek va tojik tillariga tarjima etilib chop etildi. 2011 yilda esa Maxdumi A'zamning 550 yillik yubileylariga atab o‘tkazilgan Respublikaviy ilmiy-amaliy anjumanga bag‘ishlab Komilxon Kattayev tomonidan majmuaning uchinchi risolasi - “Risolai Boburiya” ham tarjima etilib, nashr etildi.
• “Majmua ar-rasoil” nusxalari dunyoning yirik qo‘lyozma xazinalarida mavjud bo‘lsa-da, ushbu nusxa qadimiy va muallif qo‘li bilan yozilgan avtograf nusxaligi uchun ilm ahllari katta qiziqish bilan uni tadqiq etmoqdalar. Jumladan, Rossiyalik mashhur sharqshunos olim professor O.F.Akimushkin, AQSH Michigan Universiteti professori Vika Gardner, Tojikistonlik professor R.Xodizoda, O‘zbekiston FA akademiklari B.Axmedov va B.Valixo‘jayevlar ushbu noyob qo‘lyozma kitob bilan yaqindan tanishish uchun atayin kelishib, uning avtograf nusxaligini ta'kidlashgan.
• Maxdumi A’zamning mashhur zamonaviy avlodlaridan Xurshid Davron va Komilxon Kattaevlar sanaladi. Xurshid Davron — Oʻzbekiston xalq shoiri, shoir, dramaturg, yozuvchi, tarixchi, tarjimon, telejurnalist. Komilxon Kattaev samarqandlik taniqli olim, tarixchi-tadqiqotchi. Maxdumi A’zam hayoti va ijodiga bag‘ishlangan 10 dan ortiq kitoblar muallifi..