Reja: Konfutsiylikning kelib chiqishi

Xitoyda ilk sotsiologik qarashlar va Konfutsiylik
Reja:
Konfutsiylikning kelib chiqishi
Xitoyda Konfutsiylik dunyo dinlari
Konfutsiy hayoti va ijodi haqida
Konfutsiylik yoki konfutsiychilik - Xitoydagi axloqiy-siyosiy taʼlimot; keyinchalik eng taʼsirli 3 asosiy falsafiy-diniy oqimdan biri (daosizm va buddizm bilan birga). Konfutsiy asos solgan. Konfutsiyning ilk davomchilari — Men-szi (Mek Ke — miloddan avvalgi 371—289), Ven-szi (miloddan avvalgi 6-asr), Xan Fey-szi (miloddan avvalgi 233 yil v.e.), keyingi davrda Fan Chjen (6-asr), Xan Yuy (768—824) va boshqa
Konfutsiy taʼlimotida insonparvarlik (jen), odob qoidalari (li), fazilat (de) tushunchasi muhim oʻrin egallaydi. Insonparvarlik tushunchasiga koʻra, odamlar axloqiy va ijtimoiy munosabatlarda yoshi ulugʻ, mavqei baland kishilarni xurmat qilishlari, podshohga sadoqatli boʻlishlari kerak. Odob kridalari tushunchasiga koʻra, u tufayli yuksak fazilatlar shakllanadi, jamiyat rivoj topadi, adolat tantana qiladi. Burchni ado etish tufayli in-son kamolotga erishadi. Uning negi-zida "sen oʻzing nimaga erishishni istasang, unga boshqalarning erishishiga koʻmaqlash", "sen nimani orzu qilmasang, uni boshqalarga ravo koʻrma" kabi hayotiy tamoyillar yotadi. "Buyuk taʼlimot" va "Oʻrtalik haqida taʼlimot" degan asarlarni Konfutsiy yozgan deb taxmin qilinadi. Bu kitoblarga koʻra, odamlarning birgalikda oqilona yashashi tartibining muhim shartini 5 ta oddiy va buyuk fazilat tashqil etadi: donolik; insonparvarlik; sadoqat; kattalarni hurmat qilish; jasorat. Bu fazilatlar oʻziga va boshqalarga xalollikni va chuqur hurmatni anglatadi. Faqat mumtoz va komil insonlargina bunday fazilatga ega boʻladi.
Konfutsiyda taʼkidlanishicha, qonun inson manfaatlariga xizmat qilmogʻi lozim. Qonun oʻzgarishi bilan manfaatdorlik va manfaatsizlik tushunchalari ham boshqacha maʼno kasb etadi, inson faoliyatida tub oʻzgarish roʻy beradi. Oʻtmishda oʻrnatilgan tartibga sajda qilish yangi qonunlar ruhiga ziddir. K.da jamiyatni boshqarishga katta eʼtibor berilib, unga koʻra, jamiyatni keragidan ortik, oddiy qonunlar bilan toʻldirib yubormaslik zarur. Xitoyda asrlar mobaynida K.ning turli maktablari yuzaga kelgan. Ular oʻrtasida keskin kurash borgan.
Konfutsiy milodiy 1 -a.da davlat taʼlimotiga aylandi, 9-asrda buddizm, 11-asrda daosizm ustidan toʻla gʻalaba qozondi. Bunga, ayniqsa, Sun davri (960—1279)da neokonfutsiychilik rivojlanganligi tufayli erishildi.
KONFUTSIY, Kun Futszi, Kun-szu,Kun Syu, Kun Chjunni (mil. av. taxm. 552 — Syuyfu sh., Xitoyning Shan`dun viloyati — 479) — qad. Xitoy faylasufi, konfutsiychilik asoschisi, siyosiy arbob. Kambag’allashib qolgan aristokrat va harbiylar oilasida tug’ilgan. 22 yoshida ta’lim berish b-n shug’ullanib, Xitoyning eng mashhur o’qituvchisi sifatida shuhrat qozongan. Konfutsiy o’zi ochgan maktabida 4 ta fan: axloq, til, siyosat va adabiyot o’qitilgan. 50 yoshida Konfutsiy siyosiy faoliyatini boshlab, Lu davlatida yuqori amaldor bo’lib xizmat qiladi. Fitnalar natijasida xizmatidan ketadi, 13 y. mobaynida Xitoyning turli o’lkalariga boradi, biroq u joylarda o’z g’oyalarini qo’llay olmagach, mil. av. 484 y. Luga qaytib keladi. Ta’lim berishdan tashqari qadimiy Xitoyning 5 ta mumtoz asari — «Shuts- zin», «Shitszin», «Itszin», «Yuetszin» va «Litszi»ni to’plash, tahrir qilish, tarqatish b-n shug’ullanadi. Konfutsiy ta’limoti uning «Lun` yuy» («Suhbatlar va mulohazalar») kitobida bayon etilgan. Bu kitob aslida Konfutsiyning fikrlari va suhbatlari asosida shogirdlari va izdoshlari tomonidan yaratilgan. Konfutsiy o’zi uchun, avlodlari, yaqin shogirdlari uchun alohida ajratilgan kabristonga dafn etilgan; uning uyi Konfutsiy ibodatxonasiga aylantirilgan, bu joy ziyoratgoh bo’lib qolgan.
KONFUTSIYCHILIK — Xitoydagi axloqiy-siyosiy ta’limot; keyinchalik eng ta’sirli 3 asosiy falsafiy-diniy oqimdan biri (daosizm va buddizm b-n birga). Konfutsiy asos solgan. KONFUTSIYCHILIK — Xitoydagi axloqiy-siyosiy ta’limot; keyinchalik eng ta’sirli 3 asosiy falsafiy-diniy oqimdan biri (daosizm va buddizm b-n birga). Konfutsiy asos solgan. Konfutsiychilikning ilk davomchilari — Men-szi (Mek Ke— mil. av. 371—289), Ven-szi (mil. av.6-a.), Xan` Fey-szi (mil. av. 233 y. v.e.), keyingi davrda Fan Chjen` (6-a.), Xan` Yuy (768—824) va b. Konfutsiychilik ta’limotida insonparvarlik (jen`), odob qoidalari (li), fazilat (de) tushunchasi muhim o’rin egallaydi. Insonparvarlik tushunchasiga ko’ra, odamlar axloqiy va ijtimoiy munosabatlarda yoshi ulug’, mavqei baland kishilarni xurmat qilishlari, podshohga sadoqatli bo’lishlari kerak. Odob qoidalari tushunchasiga ko’ra, u tufayli yuksak fazilatlar shakllanadi, jamiyat rivoj topadi, adolat tantana qiladi. Burchni ado etish tufayli inson kamolotga erishadi. Uning negizida «sen o’zing nimaga erishishni istasang, unga boshqalarning erishishiga ko’maqlash», «sen nimani orzu qilmasang, uni boshqalarga ravo ko’rma» kabi hayotiy tamoyillar yotadi.
«Buyuk ta’limot» va «O’rtalik haqida ta’limot» degan asarlarni Konfutsiy yozgan deb taxmin qilinadi. Bu kitoblarga ko’ra, odamlarning birgalikda oqilona yashashi tartibining muhim shartini 5 ta oddiy va buyuk fazilat tashqil etadi: donolik; insonparvarlik; sadoqat; kattalarni hurmat qilish; jasorat. Bu fazilatlar o’ziga va boshqalarga halollikni va chuqur hurmatni anglatadi. Faqat mumtoz va komil insonlargina bunday fazilatga ega bo’ladi.
Konfutsiychilikda ta’kidlanishicha, qonun inson manfaatlariga xizmat qilmog’i lozim. Qonun o’zgarishi b-n manfaatdorlik va manfaatsizlik tushunchalari ham boshqacha ma’no kasb etadi, inson faoliyatida tub o’zgarish ro’y beradi. O’tmishda o’rnatilgan tartibga sajda qilish yangi qonunlar ruhiga ziddir. Konfutsiychilikda jamiyatni boshqarishga katta e’tibor berilib, unga ko’ra, jamiyatni keragidan ortik, oddiy qonunlar b-n to’ldirib yubormaslik zarur. Xitoyda asrlar mobaynida Konfutsiychilikning turli maktablari yuzaga kelgan. Ular o’rtasida keskin kurash borgan.
Konfutsiychilik miloddan 1 -asrda davlat ta’limotiga aylandi, 9-asrda buddizm, 11-asrda daosizm ustidan to’la g’alaba qozondi. Bunga, ayniqsa, Sun davri (960—1279)da ne- okonfutsiychilik rivojlanganligi tufayli erishildi.
Chin mamlakati deganda, barchaning ko’z o’ngida eng avvalo tobora yuksalayotgan mamlakatu uzun cho’pchalarni mohirona ishlatib taom yeyayotgan odamlar, Buyuk Xitoy devoriyu Pekin operasi… va, albatta, buyuk donishmand Konfutsiy gavdalansa ajab emas. Yunon falsafasida Suqrotning o’rni qay darajada bo’lsa, Xitoy falsafasi ham Konfutsiy nomi bilan mashhuri jahondir. Oradan qancha vaqt o’tmasin, oltin yillar osha sayqal topgani singari uning purma’no hikmatlari ham asrlar osha yangi-yangi qirralari bilan jilolanmokda. Konfutsiy ilgari surgan g’oyalar nafaqat Xitoy, ayni vaqtda Yaponiya, Koreya, V`etnam xalqlarining o’y-fikri va hayotiga chuqur ta’sir ko’rsatgan. Konfutsiy ta’limoti markazida “oliy odam” (tushunchasi, g’oyasi, maqsadi) turadi. «Oliy odam» hukmron tabaqaning har tomonlama komil vakili bo’lib, Konfutsiy ta’limoti yordamida o’zida oliyjanob fazilatlarni shakllantirgan. Faylasufning “Hikmatlar”i “oliy odam”ning shunday yuksak insoniy fazilatlarini aks ettiradi. Aniqroq aytganda, bunday odam oliy hukmdorga nisbatan chuqur ehtiromli, xalqqa muruvvatli bo’lib, butun kuch va qobiliyatini jamiyat oldidagi burchini oqlashga, milliy urf-odat va an’analarning to’la-to’kis bajarilishini ta’minlashga sarf etuvchi kishidir.
Konfutsiyning o’gitlari, pand-nasihatlari Xitoyda hanuzgacha e’zozlanib, qadrlanib kelinadi. Quyida faylasufning “Hikmatlar”idan parchalar e’tiboringizga havola etiladi.
Tarjimon
KONFUTSIY HIKMATLAR
Xitoy tilidan Sevara Alijonova tarjimasi
Ustoz aytadi:
— Men bilimdon bo’lib yaralgan emasman, shu bois bilimni o’tmishdan olishga jiddu jahd qildim.
— Haqiqiy bilim — kimningdir bilimsizligidan saqlanmakdir.
— Fikrlamay ilm olmoq — behudalik; bilim bilan sug’orilmagan tafakkur esa xatardir.
— Haqiqatni ko’rmoq va unga intilmoq — yoki jasorat, yoki tarbiya mahsuli.
— Kimki nokamtarlik bilan yolg’on so’zlar ekan, uning jimjimador so’zlari faqat va faqat musibat keltiradi.
— Sadoqat va samimiyatni saqlab qolmoq — cho’qqining qorni ushlab qolishidek chiroylidir.
— Ezgulik uchun yaralgan yoxud ezgulikdan mutlaqo mosuvo insonni ko’rmadim. Kimki ezgulikka intilar ekan, hamisha hurmatda bo’lur.
— Jarohat uchun adolatni, ezgulik uchun faqatgina ezgulikni qalqon biling.
— Ehtiyotkor inson ham ba’zan adashadi.
— Shirin so’zlar va ta’ma ko’ngildan chiqqan samimiyat belgisi emas.
— Hech bir do’st o’zing kabi bo’lolmaydi.
— Oliy odam uch holatda o’zini saqlay oladi: yoshlikda hirsdan, kuchga to’lganda janjaldan, keksalikda ochko’zlikdan.
— Qaerga bormagin, e’tiqoding sen bilan bo’lsin.
— Kelajak uchun kurashmoqchi bo’lsang, o’tmishni o’rgan.
— Jaxd chiqqanda, aql taslim bo’ladi.
— Oliyjanob odamning izlagani — o’zi, pastkashning qidirgani esa o’zgalar.
— Agar o’z qalbingga nazar tashlasang-u, biror qora dog’ ko’rmasang, unda bezovtalik nega, hadik nimaga?
— Oliyjanob odam xavfsizliqda ham xatarni, to’qlikda ham yo’qchilikni unutmaydi. Tartib hukm surgan paytdatartibsizliklar bo’lishini nazardan qochirmaydi. Bunday odam zinhor xavf ostida qolmaydi, demakki, uning vatani ham, xalqi ham bexatar.
— Moddiyotning ortida ezgulik nish urmog’i uchun besh narsa kifoya: ko’ngil kengligi, samimiyat, shiddat, yaxshilik va jiddiylik.
— O’z xatolaringni tan olishdan uyalma, aks holda ular jinoyatga aylanadi.
— Intiqomga taraddudlanishdan avval ikki qabrni hozirlab qo’y.
— Har bir hilqatning o’z go’zalligi bor, biroq har kim ham uni ko’ra olmaydi.
— Jarohatlarni unut, lek zinhor yaxshilikni yodingdan chiqarma.
— Kimki isrofni bilmasa, azobni bilur.
— Eshitdim — unutdim. Ko’rdim — eslab qoldim. Bajardim — tushundim.
— Bilimsizlik — insoniyat uchun eng qorong’u tundir.
— Harakatdaman-ku deya emaklamoq — bu harakat emas.
— Erkaklar tabiati o’xshash, ularni faqatgina odatlari ajratib turur.
— Biz uchun eng katta huzur — uyquda emas, har tong uyg’onishdadur.
— Oliy odamning nutqi sokin, harakati jo’shqin bo’ladi.
— Agar inson yo’lga maqsadsiz chiqsa, qadam bosar-bosmasdanoq falokatga yo’liqur.
— Haqiqatparvar insonning birinchi qadami — no’noq, ammo manzili — porloq bo’lajak.
— Oliy odam mayda ishlar bilan ko’zga ko’rinmas, aksincha buyuk ishlarga bel bog’laydi. Mayda odam esa buyuk ishlarga ishonmaydi, uni safsata deb biladi, shu bois uning taqdiri ham o’zi kabi mayda bo’lib qoladi.
— Oliy odam o’zidan va o’zgalardan hamisha mamnun, har qachon, har qaerda sokin; pastkash odam esa hamisha tushkun, yon-atrofi musibat bilan to’la.
— Agar yo’qotishlarga duch kelsangiz, vahimaga tushmang. Yo’qotish ortidan, albatta, topilmalar ham keladi.
— Biz tabiatimizga zid insonlarga ro’para kelganimizda, ularni o’zimizga moslashtirmoqqa emas, o’z-o’zimizga xolis baho bermoqqa o’rganmog’imiz lozim.
— Ortda qolgan ishlar to’g’risida bahslashib, ularni qoralashdan naf yo’q. Chunki ular — o’tmishga aylanib bo’lgan.
— Ezgulik hech vaqt yolg’iz qolmagan. Uni sinab ko’rgan inson o’zini yaxshilikka qo’shni, deb hisoblayversin.
— Oliy odam Haqiqatga do’stdir, manfaatga emas.
— Ish quroli soz, o’tkir bo’lgan odamning ishida unum, daromadida baraka bo’ladi.
— Ezgulik uzoq-uzoqlarda, olisdami? Men oqko’ngil, yaxshilik ulashguvchi inson bo’lmoqchiman. Bas, yaxshilik o’z qo’lingda!

Yangi Konfutsiylik

Davridan keyin islohot va ochilish ostida Den Syaoping 1978 yildan keyin Konfutsiy fikri Xitoy materikida tiklanishni boshdan kechirdi. Dastlab boshchiligidagi "Materik yangi konfutsiylari" ning paydo bo'layotgan oqimi Tszyan Tsin, o'zlarini Mou va boshqalar tomonidan ishlab chiqilgan "Chet elda yangi konfutsiylik" dan keskin ajratib olishdi. Tszianning fikriga ko'ra, Konfutsiy tafakkurini "Aql Konfutsiyligi" va "Siyosiy Konfutsiylik" oqimlarini ikkiga bo'lish mumkin. Konfutsiychilik, uning fikriga ko'ra, ming yillardan buyon Konfutsiyning haqiqiy fikrini "buzilgan" holda qoldirib, Konfutsiylik aqli bilan siyosiy konfutsiychilik hisobiga cheklanib qolgan. Tszyan qayta tiklanishini ta'kidlaydi siyosiy qonuniylik Konfutsiy fikrining asosiy yo'nalishi sifatida, Konfutsiy konstitutsiyaviy tuzilmalariga e'tiborni kuchaytirish va Konfutsiylikni rasmiy sifatida o'rnatish uchun davlat dini.^[3]
Boshqa yangi Konfutsiylar ko'proq qabul qildilar liberal Konfutsiychilikka siyosiy munosabat. Chen Ming Tszyanning "Chet elda yangi Konfutsiylik" metafizik urg'usini rad etishiga rozi bo'lish bilan birga, Konfutsiylik eng yaxshi fuqarolik dini bilan mos keladigan Amerika chiziqlarida demokratiya va siyosiy hayot rasmiy davlat dinisiz diniy jihatni ifoda etishi mumkin.^[4]
Chen uchun "Mou Zongsanning Konfutsiyligi" mukammal o'qitish "sifatida hissiyotlar bilan juda xabardor bo'lib tuyuladi. Tszyan Tsinning fikricha, Xitoy siyosiy va diniy dinlarni birlashtirgan Konfutsiy davlat bo'lishi kerak" va juda sodda. Kan Xiaoguang Konfutsiylikni davlat diniga aylantirish dasturi deyarli amal qilmaydi ".^[4]

Terminologiya

Holbuki, harakatning inglizcha ko'rsatilishi odatda yangi konfutsiylik, xitoy tilida turli xil tarjimalar mavjud. Tayvanda joylashgan ko'plab yozuvchilar ushbu atamani ishlatishga moyil bo'lishadi zamonaviy yangi konfutsiylik (soddalashtirilgan xitoy : 当代 新 儒家; an'anaviy xitoy : 當代 新 儒家; pinyin : dāng dài xīn rú jiā yoki soddalashtirilgan xitoy : 当代 新 儒学; an'anaviy xitoy : 當代 新 儒學; pinyin : dāng dài xīn rú xué) bilan harakatning davomiyligini ta'kidlash Qo'shiq -Ming neo-konfutsiylik. Biroq, Xitoyning materik qismida ko'pchilik bu atamani afzal ko'rishadi zamonaviy yangi konfutsiylik (soddalashtirilgan xitoy : 现代 新 儒家; an'anaviy xitoy : 現代 新 儒家; pinyin : xiàn dài xīn rú jiā yoki soddalashtirilgan xitoy : 现代 新 儒学; an'anaviy xitoy : 現代 新 儒學; pinyin : xiàn dài xīn rú xué) dan keyin modernizatsiya davriga urg'u berib To'rtinchi may.^[1]

Falsafa

Yangi konfutsiylik - bu ta'sir ko'rsatgan Xitoy falsafasi maktabi Konfutsiylik. Voqealaridan keyin To'rtinchi harakat 1919 yilda, o'sha davrning yirik xitoy faylasufi bo'lgan G'arb bosqinchiligi oldida Xitoyning zaifligi va pasayishi uchun Konfutsiylik aybdor deb topilgan, Xiong Shili (1885-1968), javob sifatida Konfutsiylikni o'rnatdi va qayta qurdi.^[5] Yangi Konfutsiylik - G'arbiy falsafa va Sharqdagi metafizik g'oyalardan foydalangan holda siyosiy, axloqiy va ijtimoiy falsafa. U bilan boshlanib, uch avlodga bo'linadi Xiong Shili va Feng Youlan asos yaratgan birinchi avlod faylasuflari sifatida. Ikkinchi avlod Xiongning talabalaridan iborat, Mou Zongsan, Tang Junyi va Xu Fuguan. Uchinchi avlod avvalgi avloddan farqli o'laroq aniqlanmagan, ammo 1980 yildagi yangi konfutsiylik. Xiong va uning izdoshining Konfutsiylikni qayta tiklashga urinishlari yangi konfutsiylikka xitoycha x namen rú jiā nomini berdi.

Birinchi avlod

Xiong Shili

Asosiy maqola: Xiong Shili
Xiong Shili (1885-1968) Konfutsiychilikning qayta tiklanishiga 20-asrda yangi Konfutsiylik sifatida asos solgan mutafakkir sifatida keng tan olingan.^[5] Yangi konfutsiylik asoslarining ko'p qismi Xiongning yangi doktrinasidan kelib chiqadi. Buddist klassikalarni yaxshi biladigan,^[5] Xiong yanada mustahkamlik uchun Sharq falsafasi klassiklarini zamonaviy Xitoy falsafasiga singdirish kerak, deb ta'kidladi.^[5] Xiong buddizmning inson tabiatiga bo'lgan qorong'i qarashini tan oldi, shuningdek, inson tabiatining yorqin tomonlari borligini ham tan oldi. Shu sababli u buddistlarning "har kuni pasayish" to'g'risidagi ta'limotini rad etdi, chunki u o'zining qorong'i tabiatini bostirish amaliyoti zarurligini ta'kidladi.^[5] U bunday xulosaga Klassik Konfutsiychilikni tekshirgandan so'ng kelgan. Konfutsiychilik, shuningdek, inson tabiatining salbiy tomonlarini o'rganar ekan, shu bilan marosim bilan odatlanish zarurati, marosim va maqsadga erishish amaliyotining maqsadi ren inson tabiatining qorong'u tomonlarini cheklashga emas, balki "asosiy ezgulik" ni rivojlantirishga qaratilgan, ya'ni duan odamlarning Mencius haqida yozadi.
Buddizmni Konfutsiylikka o'zining zamonaviy xitoy falsafasining turli xil Sharq falsafalarini qamrab olgan qismi sifatida qo'shish uchun Xiong buddistlarning kundalik pasayishni o'rganishini tuzatishni taklif qildi. Xiong "kunlik pasayish" ning asosini buddizmning "mutlaq o'zgarmas haqiqat (Dharma-tabiat yoki fa-xing) va doimiy o'zgaruvchan va shartli fenomenal olam (Dharma-belgilar yoki fa-xing) o'rtasidagi o'zgarmas bo'linish" haqidagi metafizik e'tiqodi deb tushungan. ) (Xiong, 1994, betlar 69-77, 84-5, 111-12).^[5] Jiyuan Yu, Xiongni tekshirishda buni "Ajratish nazariyasi" deb ta'riflaydi. Shu bilan birga, Xiongning "kunlik pasayishni" tuzatishga qaratilgan nazariyasi, Yu "birdamlik tezisi" deb ta'riflagan narsalarga qattiq asoslangan edi.^[5] Xiong o'zining yangi doktrinasida buni Dharma-tabiat deb ataydi ti va Dharma belgilar yong. Xiong buddizm bu ikki dunyoni qanday qabul qilishidan farqli o'laroq, bu ikki dunyo birdamlikdir, deb ta'kidlaydi. Xiongning mulohazalari uning Yangi Doktrinaning 1985 yildagi versiyasida ko'rsatilgan:
Agar ular ajralib turadigan bo'lsa, funktsiya asl haqiqatdan farq qiladi va mustaqil ravishda mavjud bo'ladi va shu bilan funktsiya o'ziga xos asl haqiqatga ega bo'ladi. Biz funktsiyadan tashqarida biron bir mavjudotni izlamasligimiz va uni asl haqiqat deb nomlashimiz kerak. Bundan tashqari, agar asl haqiqat funktsiyadan mustaqil ravishda mavjud bo'lsa, bu foydasiz haqiqatdir. Bunday holda, agar u o'lik narsa bo'lmasa, u tarqatiladigan narsa bo'lishi kerak. Oldinga va orqaga o'ylab, asl haqiqat va funktsiyani ajratib bo'lmasligiga ishonaman. (Xiong, 1985, 434-bet)
Uning ushbu birlikka bo'lgan qarashini ongning o'ziga xosligi to'g'risida yangi risola kabi avvalgi asarlarida ko'rish mumkin. U yangi risolada Haqiqat Aqlga teng deb ta'kidlaydi. Ushbu Aql o'z shaxsiy ongiga emas, balki barcha mavjudotlar orasida aqlning universalligi mavjud bo'lgan universal mavjudlikka ishora qiladi, shu bilan haqiqat bo'ladi. Xiong o'z xohish-istaklari va individual ongini boshqara olmasa, u "o'lik materiya uyasi" bo'lib qoladi, deb da'vo qilib, o'z xohish-istaklarini o'z-o'zini boshqarish konfutsiy va buddaviy tushunchasini o'z ichiga oladi. Xiongning fikri shuki, dunyodagi narsalarni ichki idrok etish kerak, chunki tashqi narsa oxir-oqibat ichki va ular aql va haqiqat sifatida birdir.

Ikkinchi avlod

Mou Zongsan

Asosiy maqola: Mou Zongsan
Mou Zongsan ikkinchi avlodning eng nufuzli faylasuflaridan biri hisoblanadi. Mou metafizika bo'yicha umumiy falsafasi Xiong bilan mos keladi. Biroq, u Xiongning Aql va voqelik haqidagi nazariyalarini yanada ijtimoiy-siyosiy jihatlarga tatbiq etish uchun uni yaxshilaydi. Mou universallik barcha falsafiy haqiqatda mavjudligini ta'kidlaydi. Bu dunyoning siyosiy va ijtimoiy nazariyalarini mohiyatan bir-biriga bog'lash mumkinligini ko'rsatmoqda. Mou ma'ruzalarida o'ziga xoslik turli madaniyatlarda o'rnatilgan turli xil tizimlar tufayli mavjudligini ta'kidlaydi. Biroq, bu turli xil tizimlar bir qator falsafiy mulohaza va talqinlardan so'ng bir xil falsafiy haqiqatga erishadilar. U bizning jismoniy cheklovlarimiz, ya'ni jismoniy mavjudotimiz bu turli xil tizimlar va turli madaniyatlarni yaratadi, deb hisoblaydi. Ammo, bizning ongimiz, ya'ni shaklimiz hali ham ushbu jismoniy dunyoda namoyon bo'layotgani va mavjud bo'lganligi sababli, biz ushbu cheklovlar falsafiy mulohazalarni amalga oshirishga xalaqit berishiga yo'l qo'ymasligimiz kerak.
Mou siyosiy falsafasi odamlarning o'ziga xos xususiyatlarini kuzatib boradigan tarixiy zaruriyat haqida bahslashganda yanada aniqroq namoyon bo'ladi. Turli millatlar va turli xil tizimlarning mavjudligini asosan shu tarixiy zarurat tufayli izohlash mumkin. Mou tarixiy zarurat shu sababli ham mavjud emasligini ta'kidlaydi mantiqiy zarurat yoki metafizik zaruriyat, lekin u ruhning rivojlanishi deb ataganligi sababli, u dialektik zarurat sifatida belgilaydi. Uning so'zlariga ko'ra, tarixni tarixiy zarurat, ya'ni dialektik zarurat va axloqiy zarurat sifatida qabul qilish va talqin qilish kerak. Chunki hukmning ikki turi mavjud: axloqiy va tarixiy. Mou ta'kidlashicha, yunon yoki xitoy, tarix va asosiy insoniy xususiyatlar ortidagi ushbu asosiy ehtiyojlar bir xil, shuning uchun falsafiy haqiqatdagi universallik siyosat va tarix orqasida ham mavjud.

Konfutsiyning yangi manifesti

Asosiy maqola: Sinologiyani qayta baholash va Xitoy madaniyatini qayta tiklash uchun manifest
Ushbu atamaning o'zi birinchi marta 1963 yilda ishlatilgan (ikki maqolada Gonkong jurnal Rensheng). Biroq, u 1970-yillarning oxirigacha keng tarqalgan bo'lib foydalanilmadi. Yangi Konfutsiylik ko'pincha 1958 yilda nashr etilgan "Xitoy madaniyati dunyoga manifesti" esse bilan bog'liq. Tang Junyi, Mou Zongsan, Xu Fuguan va Chjan Junmai. Ushbu asar ko'pincha "Yangi Konfutsiy manifesti" deb nomlanadi, garchi bu ibora unda hech qachon bo'lmaydi. Manifestda Xitoy madaniyati tarix davomida asosiy birdamlikka ega ekanligi haqidagi tasavvurni taqdim etadi, bu Konfutsiylik eng yuqori ifodadir. Konfutsiylikning Manifest tomonidan berilgan alohida talqiniga neo-konfutsiychilik, xususan, neo-konfutsiychilikning eng ko'p bog'liq bo'lgan versiyasi chuqur ta'sir ko'rsatmoqda. Lu Sianshan va Vang Yangming (bilan bog'liq bo'lganidan farqli o'laroq Chju Si ). Bundan tashqari, Manifestda ta'kidlanishicha, Xitoy G'arbdan zamonaviy ilm-fan va demokratiyani o'rganishi kerak bo'lsa, G'arb Xitoydan (va ayniqsa Konfutsiy an'analarini) "ko'proq qamrab oluvchi donolikni" o'rganishi kerak.^[2]

Barkamol jamiyat

Asosiy maqola: Barkamol jamiyat
A tushunchasi barkamol jamiyat (soddalashtirilgan xitoy : 和谐 社会; an'anaviy xitoy : 和諧 社會; pinyin : héxié shèhuì) Konfutsiy davriga to'g'ri keladi. Natijada, falsafa yangi konfutsiylikdan kelib chiqqan deb ham tavsiflandi.^{[6][7][8][9][10][11]} Zamonaviy davrda u avvalgisining asosiy xususiyatiga aylandi Kommunistik partiya bosh kotibi Xu Tszintao ning imzo mafkurasi Ilmiy rivojlanish kontseptsiyasi tomonidan 2000-yillarning o'rtalarida ishlab chiqilgan, tomonidan qayta kiritilgan Xu-Ven ma'muriyati 2005 yil davomida Butunxitoy xalq kongressi.
Falsafa xitoylik materik jamiyatida paydo bo'lgan tobora kuchayib borayotgan ijtimoiy adolatsizlik va tengsizlikka javoban tan olinmagan iqtisodiy o'sish natijasida ijtimoiy ziddiyatlarga olib kelgan deb e'tirof etiladi. Shuning uchun boshqaruv falsafasi iqtisodiy o'sish atrofida umumiy ijtimoiy muvozanat va uyg'unlikka yo'naltirildi.^[12] A bilan birga o'rtacha darajada farovon jamiyat, bu qaror uchun milliy maqsadlardan biri bo'lishi kerak edi kommunistik partiya.
"Barkamol jamiyat" targ'iboti Xu Tszintaoning hukmronlik falsafasi avvalgilaridan uzoqlashib ketganligini namoyish etdi.^[13] 2011 yilda ishining oxiriga yaqin Xu mafkurani xalqaro miqyosda kengaytirgandek bo'lib, xalqaro tinchlik va hamkorlikka e'tibor qaratib, bu "uyg'un dunyo" ga olib keladi. Xu vorisining ma'muriyati, Si Tszinpin, falsafadan tejamkorroq foydalangan.

Adabiyotlar

Iqtiboslar

1. 
   ^ ^a b Makeham, Jon, ed. (2003). Yangi Konfutsiylik: Tanqidiy imtihon. Nyu-York: Palgrave. ISBN 978-1-4039-6140-2.
   
2. 
   ^ ^a b Bresciani, Umberto (2001). Konfutsiylikni qayta kashf etish: yangi Konfutsiylik harakati. Taypey: Taipei Ricci instituti. ISBN 978-957-9390-07-1.
   
3. 
   ^ Fan, Ruiping (2011). "Zamonaviy Xitoyda siyosiy konfutsiychilikning ko'tarilishi". Fan, Ruiping (tahrir). Zamonaviy Xitoyda Konfutsiychilikning Uyg'onishi. Dordrext: Springer. pp.36 –38.
   
4. 
   ^ ^a b Billioud, Sebastien; Thoraval, Joël (2008). "Konfutsiychilikning zamonaviy tiklanishi: Anshen oqsoqlanib yoki Konfutsiylikning diniy o'lchovi ". Xitoy istiqbollari (3): 104. ISSN 1996-4617.
   
5. 
   ^ ^{a b v d e f g} Yu, Jiyuan (2002). Zamonaviy xitoy falsafasi. Oksford: Blekvell. 127–146 betlar. ISBN 0631217258.
   
6.