Reja: Kiritish-chiqarish tizimlarining tashkil etilishi Ma’lumotlarni kiritish-chiqarish arxitekturasi va shinalar Ma’lumotlami parallel tarzda uzatuvchi shinalar Shinalar va ularning turlari Tayanch so`zlar

Shinalar va ularning turlari
PCI Express shinasi. PCI Express texnologiyasining mohiyati, parallel shinalar o‘rniga, ma’lumotlarni uzatish va qabul qilishni amalga oshiruvchi ko‘p sonli turli xil qurilmalarni, yuqori tezlikka ega ma’lumotlarni ketma-ket tarzda uzatib beruvchi boglanishlar bilan almashtirshdan iboratdir. Bu ISA/EISA/PCI shinalarida amalga oshirilgan shinali topologiyadan, lokal kompyuter tarmoqlarining topologiyasiga, ya’ni kommutatsiyalanadigan Ethernet texnologiyasi topologiyasiga o‘tishni anglatadi. PCI Express, kompyuter tarkibiga kirgan qurilmalar - protsessor, asosiy xotira va ma’lumotlami kiritish chiqarish qurilmalarini bog‘lovchi, universal kommutator rolini bajaradi. PCI Express ning kofiguratsiyasi 5.10-rasmda keltirilgan. 5.11-rasmda esa PCI Express ning protokollar steki va paketining formati keltirilgan.
USB shinasi. PCI va PCI Express shinalari yuqori tezliklarga ega tashqi qurilmalarni bog‘lash uchun ishlab chiqarilgan. Ma’lumotlami uzatish tezliklanri nisbatan past bo‘lgan qurilmalar - sichqoncha, klaviatura va printer kabi qurilmalar uchun, PCI va PCI Express shinalaridan foydalanish unchalik to‘g‘ri bo‘lmay qoldi.
1993 yili ettita kompaniyaning vakillari (Compaq, DEC, IBM, Intel, Micro-Microsoft, NEC i Nothern Telecom), past tezliklarga ega qurilmalar uchun, to‘g‘ri keladigan optimal shinani ishlab chiqish maqsadida birga to‘plandilar. Keyinchalik ularga boshqa yana ko‘pgina ishlab chiqaruvchilar ham qo‘shildilar. Natijada, shaxsiy kompyuterlarda hozir juda keng qo‘llanilayotgan USB (Universal Serial Bus, rus tilida - универсальная последовательная шина) - ma’lumotlami ketma-ket uzatuvchi universal shina ishlab chiqildi.

12.9-rasm. PCI Express tizimining standart joylashishi.

12.10-rasm. PCI Express ning protokollar steki (a) va paketining formati (б).
USB shinasi, asosiy shinaga ulanadigan ildiz konsentratordan (rus tilida - корневой концентратор или корневой хаб, root hub) iboratdir (12.8-rasmga qaralsin). Ushbu konsentrator ma’lumotlami kiritish-chiqarish qurilmalari yoki boshqa qo‘shimcha konsentratorlarning kabellarini ulash uchun mo‘ljallangan ulanish nuqtalari (raz’yomlariga) ega. Foydalanuvchi yanglishib, kabelni noto‘g‘ri ulab qo‘ymasligi uchun, kabelning konsentratorga ulanadigan konnektori, uning qurilmalarga ulanadigan konnektoridan farq qiladi.
USB shinasining kabeli – to`rtta o‘tkazgichdan iborat, ulardan ikkitasi ma’lumotlami uzatish uchun, bittasi ulanadigan qurilmalarni kuchlanish bilan ta’minlash uchun (+5V), qolgan bittasi - esa erga ulanish uchun mo‘ljallangan. Ushbu tizimda - 0 raqami, kuchlanishning o‘zgarishi bilan, 1 raqami esa kuchlanishdagi o‘zgarishning yo‘qligi bilan uzatiladi. Ketma-ket uzatilayotgan nollar - bir xil vaqt oraliklarida takrorlanayotgan impulslar oqimini hosil qiladi.
USB shinasida ma’lumotlami uzatish - kompyuter tarmoqlaridagi kabi, kadrlarni almashinish asosida amalga oshiriladi. 12.11-rasmda USB shinasining asosiy konsentratori har bir millisekund oralig‘ida, unga ulangan qurilmalarga uzatib turadigan kadrlari keltirilgan.

12.11-rasm. USB shinasining asosiy konsentratori har bir millisekund
oralig‘ida, unga ulangan qurilmalarga uzatib turadigan kadrlari.

USB shinasining konsentratori har bir millisekund oralig‘ida (+0,05 ms), yangi kadrni uzatib, unga ulangan barcha qurilmalarni vaqt bo‘yicha sinxronlashni amalga oshirib turadi. Bu bilan USB shina, kurilmalarni qachon ulanishiga qarab, ularni ma’lumotlarni uzatish uchun tayyorlab ham qo‘yadi. USB shinasining USB 1.0 versiyasi 1,5 Mbayt/sek, USB 1.1 versiyasi 12 Mbayt/sek va USB versiyasi esa 480 Mbayt/sek tezlikka ega.