Reja: Kirish Xalqaro savdoning mazmuni, tuzilishi va xususiyatlari Kapital eksport qilish



Download 201,5 Kb.
bet8/9
Sana20.06.2022
Hajmi201,5 Kb.
#683485
1   2   3   4   5   6   7   8   9
Bog'liq
Xalqaro savdoda rivojlangan mamlakatlarning tutgan o’rni

Balans usuli rejalashtirishning bosh usuli hisoblanadi. Faqat balans usuligina asosiy proportsiyalarni belgilash, resurslarning jamiyat ehtiyojlariga muvofiqligini aniqlash, rejalarni real va natijali qilish imkonini yaratadi. Balanslardan istiqbol va joriy rejalarning barcha bo`limlarini ishlab chiqishda foydalaniladi.
Sanoat ishlab chiqarishini rejalashtirishda balans usulidan keng foydalaniladi, chunki u xalq xo`jaligining yetakchi tarmog`i bo`lgan sohalarini muayyan sharoitda aniq vaqt va mahlum fazoda yaxlit holda, bir biriga bog`liq texnik-iqtisodiy ko`rsatkichlar yordamida aks ettira oladi. Balanslar ishlab chiqarishning ko`lami va dinamikasi, uning tarkibi va tuzilmasi hamda samaradorligi to`g`risidagi mahlumotlarni mujassamlashtiradi. Ularda sanoat tarmog`i va boshqa milliy iqtisodiyotning tarmoqlarining o`zaro munosabatlarini ko`rish mumkin.
Rejalashtirishda balanslarning qiymat, natura-qiymat, moddiy, mehnat va moliyaviy turlaridan keng foydalaniladi.
An`anaviy qiymat balanslari qatoriga: yalpi ijtimoiy mahsulot balansi, milliy daromad balansi, aosiy fondlar balansi, tovar oboroti va resurslar balansi, tashqi savdo va to`lov balanslari kiritiladi.
Balanslarning eng muhimlaridan biri moddiy balans bo`lib, u mahsulotlarning eng muhim to`plamini qamrab oladi. Balanslarni ishlab chiqish katta bilim va ilm, tajriba, ijobiy yondashuvlar talab qiluvchi murakkab ishdir.
Rejalashtirish amaliyotida natura yoki moddiy balanslarning quyidagi uch turidan:

  1. mehnat qurollarining balanslari;

  2. mehnat buyumlarining balanslari;

  3. xalq istehmoli buyumlarining balanslaridan foydalanish mumkin.

Moddiy balanslar mahlum sxemalar bo`yicha ishlab chiqilib, unda, bir tomondan, mahsulot resurslari, ikkinchi tomondan, uning ayrim qismlari bo`yicha taqsimlanishi ko`rsatiladi (sxemaga qarang).
Balanslarning yana bir eng muhim turi – bu mehnat balanslaridir. Bunday balanslarda mavjud mehnat resurslari va ulardan foydalanish yo`nalishlari aks ettiriladi. Mehnat balanslariga mehnat resurslarining yig`ma balansi, tarmoqlar va hududlar bo`yicha ishchi kuchi balansi va h.k.lar kiritiladi.
Korxona (firma)larda ishlab chiqarish quvvati balansi tuzilib, unda korxonaning ishlab chiqarish imkoniyati, uning tarkibidagi nomutanosibliklar mavjudligi, ishlab chiqarish quvvatini kengaytirish uchun zarur bo`lgan kapital qo`yilmalar aniqlanadi.
Rejani texnik-iqtisodiy jihatdan asoslashning eng muhim asoslaridan biri bu normativ usuldir.
Rejalashtirish jarayonida iqtisodiy normativlarning roli beqiyos. Ular yordamida rejalashtirilayotgan davr sharoitlarini (mahsulot berish topshiriqlari, narx, foydadan byudjetga ajratma, ish haqi fondlarini tashkil etish normativlarini) oldindan bilgan holda korxonalar jamoalari ishlab chiqarishni o`stirishning yuksakroq surhatlarini, uning samaradorligini ancha oshirishni tahminlaydigan rejalarni ijodiy tarzda, barcha imkoniyatlarni oshkora qilishdan cho`chimasdan tuza oladilar.
Normativ usulning mohiyati shundan iboratki, unda reja ko`rsatkichlari rejali norma asosida aniqlanadi. Bu usul yordami bilan ishlab chiqarishdagi ilg`or tajribalarni umumlashtirishning barcha bo`g`inlaridagi balanslari (mahsulot ishlab chiqarish va realizatsiya qilish, ishchi kuchi, moddiy va moliyaviy balanslari)dan keng foydalanishni nazarda tutadi.
Rejalashtirishda norma va normativlarning uch guruhi: iqtisodiy, ijtimoiy va texnologik guruhlaridan foydalaniladi.
Iqtisodiy normativlar resurslardan foydalanish samaradorligini eng past mumkin bo`lgan miqdorini ifodalaydi. Masalan, rejalashtirish va prognozlashda kapital mablag`lardan foydalanishning normativ koeffitsienti (En) ko`rsatkichidan keng foydalaniladi. Faraz qilaylik, rejalashtirishda uning miqdori Yen q 0,15 kesimida belgilanadi. Bu milliy iqtisod rivojiga sarflangan mablag`larning har bir so`mi 15 tiyin bilan qaytishi kerak.
Shunday bo`lsa, sarflangan kapital mablag` taxminan 7 yilda o`zini to`la qoplaydi. Agarda u har yili 15 tiyindan kam tejam keltirsa, capital qo`yilmalar (investitsiyalar) samarasiz foydalanilganligini anglatadi.
Ijtimoiy normativlar jamiyat va uning ahzolari ehtiyojlari muayyan davrga qondirilishining mumkin bo`lgan darajasini, insonning tevarakatrofdagi muhit bilan o`zaro aloqasi xarakterini belgilaydi. Ayrim mahsulot turlarining bir kishi tomonidan istehmol qilinishi normasi ijtimoiy normativlar namunasidir. Masalan, bir kishining bir yilda oyoq kiyimiga bo`lgan istehmol normasi 3,3 juft hajmida belgilangan.
Texnologik normativlar chiqarilayotgan mahsulot birligiga resurslarining solishtirma sarfi miqdorini ifodalaydi. Masalan, 1kVt soat elektroenergiya ishlab chiqarishga sarflanayotgan Yonilg`i normasi, xom paxtadan paxta tolasini chiqarish normasi.

Ma`lumki, milliy iqtisodiyot, jumladan, sanoat iqtisodiyotini rivojlantirish uchun aniq topshiriqlar, yahni xo`jalik vazifalari va amaliy chora-tadbirlar belgilanadi. Ular reja shaklida namoyon bo`ladi.


Reja – bu davlat ijtimoiy–iqtisodiy siyosatini, jamoa va shaxs o`z ishlarini amalga oshirishning asosiy vositasi hisoblanadi. SHu sababli reja va rejalashtirish masalasiga alohida ehtibor beriladi va ularning mohiyati, ahamiyati, mazmuni va vazifalarini chuqur bilish zaruriyati yuzaga keladi.
Reja – bu biror ish, dastur, tadbir va shu kabilarni amalga oshirishning oldindan belgilangan tartibi, loyihasi. Ko`pincha uni topshiriq deb ham ataydilar.
Ishlab chiqarish rejasi har xil bo`lishi mumkin. Masalan, ijtimoiy ishlab chiqarish rejasi yoki yagona xalq xo`jaligi kompleksining, ya`ni mamlakat xalq xo`jaligi rejasi, milliy iqtisodiyot va uning real tarmog`I rejasi (sanoat, qishloq xo`jaligi, qurilish, transport va h.k.lar rejasi).
Rejaning bir qancha shakllari mavjud:

  • vaqti va muddatiga qarab har qanday reja soatlik,

  • kunlik,

  • haftalik,

  • o`n kunlik,

  • bir oylik,

  • bir kvartallik,

  • bir yillik

  • bir necha yillik bo`lishi mumkin.

      • rejalashtirishning maqsadi va vazifasiga ko`ra reja ikki turga:

  1. operativ reja

  2. texnik-iqtisodiy rejaga bo`linadi.

Bu rejaning ikkinchi turi o`z navbatida ikki shaklda, yahni joriy (taktik) reja va istiqbolli (strategik) reja shakllarida bo`ladi.
Reja tuzish va uni ro`yobga chiqarish, yahni reja bajarilishini tashkil etish va nazorat qilish jarayoni «Rejalashtirish» deb ataladi.
«Rejalashtirish» atamasi haqida so`z borganda shuni tahkidlash kerakki, turli ilmiy asarlar, darslik va o`quv qo`llanmalari, entsiklopediya va lug`atlarda turlicha tahriflar berilgan va ular o`zbek tiliga tarjima qilingan. Lekin O`zbekiston SSR ensiklopediyasida «Reja» va «Rejalashtirish» terminlari umuman keltirilmagan, uning o`rniga «Plan» va «Planlashtirish» terminlari ishlatilgan.
Mustaqillik, istiqlol va ular tufayli yuzaga kelgan keskin o`zgarishlar bu kategoriyaning mohiyati, ahamiyati, mazmuni, maqsadi va vazifalarini tubdan tadqiq qilishni talab etadi. Ayniqsa markazlashgan rejalashtirishning tubdan o`zgarganligi va tarmoqlar, korxonalar kata erkinlik olganliklari muammolari o`z yechimini topishi kerak.
Bozor va rejalashtirish bir birini taqozo etadi va ularni bir biridan ajratib bo`lmaydi. Bu yerda shuni aytish kerakki, mustaqillikning birinchi yillarida «Reja» va «Rejalashtirish» so`zlaridan qo`rqa boshlagan edik. Buni anglagan Respublika Prezidenti 1995 yil yakunlari va 1996 yil vazifalariga bag`ishlangan Vazirlar Mahkamasining majlisida taajublanib shunday degan edi: «Xorijiy mamlakatlarda, agar fermer foyda olishga ishonmasa unda umuman ishga qo`l urmaydi. Bizda-chi? Hech kim iqtisodiy tahlil bilan shug`ullanmaydi, hech kim yil boshida hisob qilmaydi». Bundan ko`rinib turibdiki, yil boshida rejalar aniqlanmaydi.
Reja va rejalashtirish mahlum ko`rsatkichlar tizimi, ya`ni topshiriqlar majmui tariqasida aks ettiriladi. Ular rejaning asosiy g`oyasi, maqsadi va vazifalarini ifodalaydi hamda natijalarini tavsiflaydi. Ko`rsatikichlar yordamida bir qator funktsiyalarni baholash, hisob-kitob qilish va topshiriqlarning mutanosibligini tahminlash mumkin. Ma`lumki, milliy iqtisodiyot, jumladan, sanoat iqtisodiyotini rivojlantirish uchun aniq topshiriqlar, yahni xo`jalik vazifalari va amaliy chora-tadbirlar belgilanadi. Ular reja shaklida namoyon bo`ladi.
Reja – bu davlat ijtimoiy–iqtisodiy siyosatini, jamoa va shaxs o`z ishlarini amalga oshirishning asosiy vositasi hisoblanadi. SHu sababli reja va rejalashtirish masalasiga alohida ehtibor beriladi va ularning mohiyati, ahamiyati, mazmuni va vazifalarini chuqur bilish zaruriyati yuzaga keladi.
Reja – bu biror ish, dastur, tadbir va shu kabilarni amalga oshirishning oldindan belgilangan tartibi, loyihasi. Ko`pincha uni topshiriq deb ham ataydilar.
Ishlab chiqarish rejasi har xil bo`lishi mumkin. Masalan, ijtimoiy ishlab chiqarish rejasi yoki yagona xalq xo`jaligi kompleksining, ya`ni mamlakat xalq xo`jaligi rejasi, milliy iqtisodiyot va uning real tarmog`I rejasi (sanoat, qishloq xo`jaligi, qurilish, transport va h.k.lar rejasi).
Rejaning bir qancha shakllari mavjud:

  • vaqti va muddatiga qarab har qanday reja soatlik,

  • kunlik,

  • haftalik,

  • o`n kunlik,

  • bir oylik,

  • bir kvartallik,

  • bir yillik

  • bir necha yillik bo`lishi mumkin.

      • rejalashtirishning maqsadi va vazifasiga ko`ra reja ikki turga:

  1. operativ reja

  2. texnik-iqtisodiy rejaga bo`linadi.

Bu rejaning ikkinchi turi o`z navbatida ikki shaklda, yahni joriy (taktik) reja va istiqbolli (strategik) reja shakllarida bo`ladi.
Reja tuzish va uni ro`yobga chiqarish, yahni reja bajarilishini tashkil etish va nazorat qilish jarayoni «Rejalashtirish» deb ataladi.
«Rejalashtirish» atamasi haqida so`z borganda shuni tahkidlash kerakki, turli ilmiy asarlar, darslik va o`quv qo`llanmalari, entsiklopediya va lug`atlarda turlicha tahriflar berilgan va ular o`zbek tiliga tarjima qilingan. Lekin O`zbekiston SSR ensiklopediyasida «Reja» va «Rejalashtirish» terminlari umuman keltirilmagan, uning o`rniga «Plan» va «Planlashtirish» terminlari ishlatilgan.
Mustaqillik, istiqlol va ular tufayli yuzaga kelgan keskin o`zgarishlar bu kategoriyaning mohiyati, ahamiyati, mazmuni, maqsadi va vazifalarini tubdan tadqiq qilishni talab etadi. Ayniqsa markazlashgan rejalashtirishning tubdan o`zgarganligi va tarmoqlar, korxonalar kata erkinlik olganliklari muammolari o`z yechimini topishi kerak.
Bozor va rejalashtirish bir birini taqozo etadi va ularni bir biridan ajratib bo`lmaydi. Bu yerda shuni aytish kerakki, mustaqillikning birinchi yillarida «Reja» va «Rejalashtirish» so`zlaridan qo`rqa boshlagan edik. Buni anglagan Respublika Prezidenti 1995 yil yakunlari va 1996 yil vazifalariga bag`ishlangan Vazirlar Mahkamasining majlisida taajublanib shunday degan edi: «Xorijiy mamlakatlarda, agar fermer foyda olishga ishonmasa unda umuman ishga qo`l urmaydi. Bizda-chi? Hech kim iqtisodiy tahlil bilan shug`ullanmaydi, hech kim yil boshida hisob qilmaydi». Bundan ko`rinib turibdiki, yil boshida rejalar aniqlanmaydi.
Reja va rejalashtirish mahlum ko`rsatkichlar tizimi, ya`ni topshiriqlar majmui tariqasida aks ettiriladi. Ular rejaning asosiy g`oyasi, maqsadi va vazifalarini ifodalaydi hamda natijalarini tavsiflaydi. Ko`rsatikichlar yordamida bir qator funktsiyalarni baholash, hisob-kitob qilish va topshiriqlarning mutanosibligini tahminlash mumkin.
Xulosa
Xulosa qilib aytganda O’zbеkistonning 2009-2012 yillarga mo’ljallangan Inqirozga qarshi choralar dasturida joriy kon’yunktura kеskin yomonlashib borayotgan hozirgi sharoitda eksportga mahsulot chiqaradigan korxonalarning tashqi bozorlarda raqobatdosh bo’lishini qo’llab-quvvatlash bo’yicha konkrеt chora-tadbirlarni amalga oshirish va eksportni rag’batlantirish uchun qo’shimcha omillar yaratish bеlgilab bеrilgan. Xususan:
- aylanma mablag’larini to’ldirish uchun korxonalarga Markaziy bank qayta moliyalash stavkasining 70 foizidan ortiq bo’lmagan stavkalarda 12 oygacha bo’lgan muddatga imtiyozli krеditlar bеrish;
- tayyor mahsulot ishlab chiqarishga ixtisoslashgan, xorijiy invеstitsiya ishtirokida tashkil etilgan korxonalarni budjеtga barcha turdagi soliq va to’lovlardan – qo’shimcha qiymat solig’i bundan mustasno – ozod qilish muddatini 2012 yilgacha uzaytirish;
- banklar krеditlari bo’yicha to’lov muddati o’tgan va joriy qarzlar miqdorini qayta ko’rib chiqish, budjеtga to’lanadigan to’lovlarning pеnyasidan kеchish va boshqa muhim imtiyoz va prеfеrеntsiyalar bеrish4.
Adabiyotlar:


  1. Download 201,5 Kb.

    Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish