Режа: Кириш

6. “Ўзпахтасаноат” пахта тозалаш корхонаси молиявий-хўжалик фаолияти комплекс баҳолаш

“Ўзпахтасаноат” пахта тозалаш корхонаси молиявий-хўжалик фаолияти комплекс баҳолаш тизимида фойда муҳим ўрин тутади. Ишлаб чиқариш, инвестиция, молиявий ва ташқи иқтисодий фаолият натижалари фойдада ўз аксини топади.

Фойда ишлаб чиқаришни кенгайтириш, бюджетнинг даромад қисмини тўлдириш, корхонада ишловчиларнинг моддий жиҳатдан рағбатлантиришнинг асосий манбаи ҳисобланади.
Фойда иқтисодий категория, унинг умумий моҳияти қуйидагича ифодаланади:
– фирма, компания, корхоналарнинг қисқа ва узоқ муддатли ривожланишининг асосий манбаи;
– кредитга лаёқатлилигини ифодаловчи кўрсаткич;
– мулк эгасининг асосий мақсади;
– рақобатбардошлик мезони;
– ижтимоий эҳтиёжларни қондириш манбаи.
Молиявий натижалар (фойда ёки зарар) га оид маълумотлар 2-сонли шакл “Молиявий натижалар тўғрисидаги ҳисобот” да акс этган.
Бу ҳисобот шаклининг асосий кўрсаткичларига қуйидаги-ларни киритиш мумкин:
1. Маҳсулот (товар, иш ва хизмат) ларни сотишдан соф тушум.
2. Маҳсулот (товар, иш ва хизмат) ларни сотишдан кўрилган ялпи фойда.
3. Асосий фаолиятнинг фойдаси.
4. Молиявий фаолиятдан кўрилган даромад (зарар).
5. Умумхўжалик фаолиятининг фойдаси (зарари).
6. Фавқулодда фойда (зарар).
7. Даромад (фойда) солиғи тўлагунга қадар фойда (зарар).
8. Соф фойда
Даромад ва харажатларни бу тарзда таркибланиши орқали:
– ишлаб чиқариш харажатларини бошқа харажатлардан фарқлаш ва корхона ишлаб чиқариш фаолияти самарадорлигига баҳо бериш;
– молиявий, бошқарув юзасидан операцион харажатларни бошқа харажатлардан фарқлаш;
– корхона даромадларини юзага келиши ёки шаклланиши бўйича алоҳида таркиблаш (асосий фаолиятдан, молиявий фаолиятдан ҳамда фавқулодда ҳолатлардан) имкони туғилади.



1-расм. Фойда шаклланиши²⁰
“Маҳсулот (иш, хизмат) лар ишлаб чиқариш харажатларининг таркиби ва молиявий натижаларнинг шаклланиш тартиби тўғрисида” ги Низомга мувофиқ фойданинг қуйидаги шакллари мавжуддир.
1. “Маҳсулот (иш, хизмат) ларни сотишнинг ялпи фойдаси.
2. Асосий фаолиятнинг фойдаси.
3. Умумхўжалик фаолиятининг фойдаси.
4. Даромад (фойда) солиқни тўлагунга қадар фойда.
5. Ҳисобот даврининг соф фойдаси.
Фойда мулк шаклидан қатъий назар барча корхоналар фаолиятини баҳолаш кўрсаткичи ва рағбатлантириш манбаидир.
Шу туфайли фаолиятни обьектив баҳолаш учун фойда таркиби, тузилиши, уни ташкил этувчи элементларни динамик тарзда чуқур ўрганмоқ лозим.
Фойда нафақат маҳсулот бирлиги учун қилинган харажатларни қисқартириш, балки маҳсулот сотиш ҳажмини белгиланган ассортиментда ортиши, талаб ва эҳтиёжни ҳисобга олган ҳолда юқори рентабелликка эга маҳсулот турларини кўпроқ ишлаб чиқаришга эришишга ҳам боғлиқ. Шу боис корхона фаолиятининг барча томонларини ифодаловчи кўрсаткичлар билан узвий боғланган ҳолда фойда комплекс тарзда таҳлил этилиши мақсадга мувофиқ. Фойда миқдорини таҳлил этишда горизонтал ва вертикал таҳлил методлари муҳим ўрин тутади.
9-жадвал.
“Ўзпахтасаноат” пахта тозалаш корхонаси фойдасини горизонтал таҳлили²¹