Reja: Kirish Pul oqimlari to’g’risidagi hisobot tahlili, mazmuni va muhim vazifalari

Olmaliq kon metallurgiya kombinatining pul oqimlarini bashorati¹

Ko‘rsatkichlar nomi	1-chorak	2-chorak	3-chorak	4-chorak
1	2	3	4	5
1.Operatsion faoliyat
Mahsulot (ish va xizmat)larni sotishdan kelib tushgan pul mablag‘lari	6 846 792 864	5 487 934 796	6 849 661 394	5 768 326 780
Material, ovar, ish va xizmatlar uchun mol yetkazib beruvchilarga to‘langan pul mablag‘lari	2034896425	2286741318	2379554893	2473639188
Xodimlarga va ular nomidan to‘langan pul mablag‘lari	693824552	714374218	741452781	814724415
Operatsion faoliyatning boshqa pul tushumlari va to‘lovlari	277648936	354893774	245917641	36282491
Jami: operatsion faoliyatning sof pul kirimi / chiqimi (satr 010-020-030+/-040	8 021 798 777	8 843 944 106	9 970 915 626	9 056 690 383
Investitsiya faoliyati
Asosiy vositalarni sotib olish va sotish	58476396	60172482	69276347	71759021
Nomoddiy aktivlarni sotib olish va sotish	-	-	-	-
Uzoq va qisqa muddatli investitsiyalarni sotib olish va sotish	3282496	3417843	4288614	4875879
Investitsion faoliyatning boshqa pul tushumlari va to‘lovlari	560465872	587985655	326587415	509489992
Jami: investitsion faoliyatning sof pul kirimi / chiqimi (satr 060+/-070+/-080+/090	622 224 764	651 575 980	400 152 376	586 124 892
Moliyaviy faoliyat
Olingan va to‘langan foizlar	785658	789658	760567	289181943
Olingan va to‘langan dividendlar	428694526	458264846	416837667	471183227
Aksiyalar chiqarishdan yoki xususiy kapital bilan bog‘liq bo‘lgan boshqa instrumentlardan kelgan pul tushumlari	-	-	-	-
Xususiy aksiyalar sotib olingandagi pul to‘lovlari	-	-	-	-
Uzoq va qisqa muddatli kredit va qarzlar bo‘yicha pul tushumlari va to‘lovlari	233483917	248937618	251679327	260597615
Uzoq muddatli ijara (moliyaviy lizing) bo‘yicha pul tushumlari va to‘lovlari
Moliyaviy faoliyatning boshqa pul tushumlari va to‘lovlari	241867289	257201803	237204567	258424818
Jami: moliyaviy faoliyatning sof pul kirim / chiqim (satr 110+/-120+130140+/-150+/-160+/-170)	904 831 390	745 193 925	906 482 128	1 279 387 603
Soliqqa tortish
To‘langan daromad (foyda) solig‘i	1586098754	14009439	1849738934	2726432541
To‘langan boshqa soliqlar	1093820567	952794339	956203881	963663888
Jami: to‘langan soliqlar (satr 190+200)	2679919321	966803778	2805942815	3690096429
Jami: moliyaviy-xo‘jalik faoliyatining sof pul kirimi / chiqimi (satr 050+/-100+/180-210)	15 279 648 826	14 296 379 552	15 731 526 994	16 884 254 019

To‘g‘ri usul – xo‘jalik faoliyatidan pul mablag‘lari harakatini ijobiy va salbiy farqlanishlarini aniqlashning kassa usulida hisob-kitob qilinishidir⁷².

Pul mablag‘larini to‘g‘ri usulda tahlil etishning metodologik asosi balans usuli hisoblanadi. Uning mazmunini quyidagilar tashkil etadi:

• 
  pul qiymatliklarining davriy qiymatini hisobga olmaslik
  
• 
  pul mablag‘larini qoldiq qismini aniqlash quyidagi tenglikka teng:
  

PM_db + PM_k – PM_ch = PM_do
Bu yerda:
PM_db, PM_do – pul mablag‘larining davr boshi va oxiriga qoldig‘i;
PM_k – pul mablag‘lari kirimi;
PM_ch – pul mablag‘lari chiqimi.
2-jadval
Pul oqimi to‘g‘risidagi hisobot qatorlari²

Ko‘rsatkichlar	Kod
Pul mablag‘larining davr boshiga qoldig‘i	010
Asosiy (joriy) faoliyatdan pul mablag‘larining harakati
Xaridor va buyurtmachilardan olingan pul mablag‘lari	120
Boshqa kirimlar	130
Mahsulot (ish, xizmat)larni, xomashyo va boshqa aylanma aktivlarni olib kelishga yo‘naltirilgan pul mablag‘lari	150
Ish haqiga	160
Dividendlar, foizlar to‘loviga	170
Soliqlar va turli yig‘imlarga	180
Boshqa xarajatlarga	190
Asosiy (joriy) faoliyatdan pul mablag‘larining sof kirimi	020
Investitsion faoliyatdan pul mablag‘larining kirimi
Asosiy vositalar va boshqa oborotdan tashqari aktivlarni sotib olishdan tushumlar	210
Olingan foizlar	240
Asosiy vositalar olib kelishga, moddiy va nomoddiy aktivlarga daromadli qo‘yilmalar	290
Qimmatli qog‘ozlar va boshqa moliyaviy qo‘yilmalarni olish	300
Boshqa korxonalarga berilgan qarzlar	310
Investitsion faoliyatdan sof pul mablag‘larining harakati	340
Moliyaviy faoliyatdan pul mablag‘larini harakati
Boshqa korxonalardan olingan qarz va kreditlar	420
Qarz va kreditlarni qoplash (foiz to‘lovisiz)	430
Moliyaviy faoliyatdan sof pul mablag‘lari harakati	040
Pul va pul ekvivalentlarining sof o‘sishi (kamayishi)	050
Pul mablag‘larining davr oxiriga qoldig‘i	060

Pul oqimini asosiy faoliyat bo‘yicha ijobiy natijasi moliyaviy salohiyatning yaxshiligini ifoda etadi

3-jadval
Olmaliq kon metallurgiya kombinatining faoliyat turlari bo‘yicha pul oqimi³

№	Ko‘rsatkichlar	O‘tgan yilning shu davrida		Hisobot davrida		O‘zgarishi (+,-)		O’sish daraja si, %
		Sum ma ming so’m	Salmo g‘i,%	Sum ma ming so’m	Salmo g‘i,%	Sum ma ming so’m	Salmo g‘i,%
1	Davr boshiga pul mablag‘lari qoldig‘i	1 233 377 752		1 408 975 313		175 597 561
2	Pul mablag‘larining jami kirimi	24 886 791 726	100%	26 691 934 804	100%	1 805 143 078
	Shu jumladan faoliyat turlari bo‘yicha: -asosiy faoliyatdan	23 491 690 763	94,4%	25 174 882 123	94,3%	1 683 191 360	93,2%		-0,1%
	-investitsion	-		-	-	-
	-moliyaviy	1 395 100 963	5,6%	1 517 052 681	5,7%	121 951 718	6,8%		0,1%
3	Pul mablag‘larining jami chiqimi	15 536 147 800	100%	17 960 711 053	100%	2 424 563 253
	Shu jumladan faoliyat turlari bo‘yicha: -asosiy faoliyatdan	10 769 033 418	69,3%	12 831 784 343	71,4%	2 062 750 925	85,1%		2,1%
	-investitsion	1 994 775 407	12,8%	2 275 942 258	12,7%	281 166 851	11,6%		-0,1%
	-moliyaviy	2 772 338 975	17,8%	2 852 984 451	15,9%	80 645 476	3,3%		-1,7%
4	Davr oxiriga pul mablag‘lari qoldig‘i	1 408 975 313		-1 342 248 361		-2 751 223 674

Korxonada pul oqimini tahlilidan shuni qayd etish lozimki, joriy davrda pul oqimining davr boshiga qoldigi 171.6 ming so‘mni, pul mablag‘lari kirimi (operatsion, investitsion, moliyaviy faoliyatdan) 280 ming so‘mni, pul mablag‘lari chiqimi 5 983.3 ming so‘mni tashkil etgan. Pul mablag‘larining davr oxiriga qoldig‘i 468.9 ming so‘mni tashkil etgan. Pul mablag‘lari kirimi va chiqimida asosiy ulushni asosiy faoliyatdan daromad va xarajatlar, investitsion faoliyatdan xarajatlar tashkil etgan.

To‘g‘ri usulda tahlil etishning imkoniyatlari. Buxgalteriya hisobi schyotlaridagi ma’lumotlar asosida pul mablag‘larining kirimi va chiqimini hisoblashni nazarda tutadi. Ya’ni, joriy manbasi buxgalteriya hisobining schyotlar rejasidagi axborotlar hisoblanadi. Pul mablag‘lari schyotidagi debet va kredit aylanmalari hajmi tahlilning zaruriy manbasi hisoblanadi.
Barcha schyotlar bo‘yicha debet va kredit aylanmalari hajmi faoliyat turlari bo‘yicha qayta tarkiblanadi.
To‘g‘ri usulda pul mablag‘larini tahlil etish quyidagi savollarga aniq javob topish imkonini beradi:

1. 
   joriy faoliyatdan keladigan pul mablag‘larini faoliyat uzluksizligini va rejalashtirilgan investitsion faoliyatni ta’minlashga yetarlimi yoki yetishmasligini baholash;
   
2. 
   moliyaviy faoliyatdan keladigan pul mablag‘larining balanslangan sifatiga erishish uchun qancha mablag‘;
   

asosiy, investitsion va moliyaviy faoliyatdan xarajatlar va ularning kelish manbalarini korxona bo‘yicha jamlangan holda baholash;

0. 
   pul mablag‘lari kirimi va chiqimining ularning davr oxiriga qoldiq summalariga qay darajada ta’sir etishini baholash;
   
1. 
   faoliyat turlari bo‘yicha pul mablag‘lari tarkibiga, har bitta faoliyat turi bo‘yicha sof pul mablag‘lari sof kirimi (chiqimi)ni baholashga imkon beradi.
   

Joriy faoliyatdan sof pul mablag‘lari kirimi (chiqimi) ijobiy va salbiy holatlari kuzatiladi.
Ijobiy holat – korxona faoliyatining va kelgusidagi rivojlanish strategiyasining o‘z mablag‘lari hisobiga to‘g‘ri yo‘lga qo‘yilganligidan dalolat beradi. Investitsion faoliyatdan pul mablag‘larining salbiy holati uzoq muddatli aktivlarga investitsiya kiritish holatlarida kuzatiladi. Bu holat samaradorligi va natijaviyligida strategik qarorlar to‘g‘ri belgilangan bo‘lsa, joriy davr bo‘yicha xarajatlarni ko‘paytiradi va kelgusi davrlar bo‘yicha pul tushumlarining oshishiga olib keluvchi holat sifatida baholanadi. Moliyaviy faoliyatdan pul mablag‘larining sof harakatida ijobiy holat korxonaning kengaytirilgan faoliyatini tashqi manbalar hisobiga moliyalashtirilayotganligini bildiradi. Yuqoridagilarning aksi salbiy holatni ifoda etadi.
Pul mablag‘larini egri usuldagi tahlili. Egri usulda pul mablag‘larini tahlil etishning axborot ta’minoti sifatida buxgalteriya balansi, metodologiya asosi tahlilning balans usuli hisoblanadi.
Mazkur usulda pul mablag‘larining kirimida balans passivi moddalarining o‘sishi va aktiv moddalarning kamayishi, pul mablag‘lari chiqimida balans aktiv moddalarining ko‘payishi va passiv moddalarining kamayishini xarakterlaydi.
Pul mablag‘lari ko‘payishida asosiy manba joriy davr foydasi va amortizatsiya ajratmalari hisoblanadi.
Umumiy ko‘rinishda pul mablag‘lari harakatini, hisob-kitobini quyidagi formula asosida topish mumkin
SPX=SF+AA-(ΔA+AA)+(ΔP-SF)
Bunda
SF – joriy davr sof foydasi;
AA– amortizatsiya ajratmalari;
ΔA – aktivlarning o‘zgarishi;
ΔP – passivlarning o‘zgarishi.
1. Joriy faoliyatdan pul mablag‘larining sof harakati hisob-kitobi:
PMj.f. = SF+ AA - ΔZ - ΔDM + (ΔKjamg‘. -SF) + ΔKM
Bunda:
ΔZ – zaxiralarning o‘sishi;
ΔDM – debitorlik majburiyatlarining o‘sishi;
ΔKM – kreditorlik majburiyatlarining o‘sishi
(ΔKjam. - SF) – jamg‘arilgan kapitalning o‘sishi (taqsimlanmagan foyda va rezerv kapitalining) joriy davr foydasidan farqi (farq – joriy davrda ishlatilgan foyda summasi)ni xarakterlaydi.
Joriy faoliyatdan sof pul mablag‘lari harakati:
“+” sof foyda summasi amaortizatsiya, kirimga olingan schyotlardagi kamayish, kelgusi davr xarajatlarining o‘sishi, nomoddiy aktivlarni sotishdan zararlar, soliqlar bo‘yicha majburiyatlarning ortishi qo‘shiladi.
“-” qimmatli qog‘ozlarni sotishdan tushumlar, avans to‘lovlari ortishi, TMZ o‘sishi, to‘lovga qabul qilingan schyotlarning kamayishi, majburiyatlarning kamayishi, bank kreditlarining kamayishi.
2. Investitsion faoliyatdan sof pul mablag‘lari harakati hisob-kitobi:
ChDPi.d. = - (Δ OTA + AA)
Bunda:

0. 
   OTA – oborotdan tashqari aktivlar o‘sishi. Investitsion faoliyatdan sof pul mablag‘lari harakati:
   

“+” moddiy aktivlar va qimmatli qog‘ozlarni sotishdan pul
mablag‘lari kirimi;
“-” moddiy aktivlar va qimmatli qog‘ozlarni sotishdan pul mablag‘lari chiqimi.
3. Moliyaviy faoliyatdan pul mablag‘lari sof harakati hisob-kitobi:
PMm.f. = ΔKinv + Δ Mu + Δ Mq
Bunda:
Kinv – investitsiyalangan xususiy kapitalning o‘sishi (sotib olingan aksiyalar va qo‘shilgan kapital summasiga farq etuvchi ustav kapitali);
ΔMu – uzoq muddatli majburiyatlarning o‘sishi;
ΔMq – qisqa muddatli kreditlar va qarzlar summasining o‘sishi. Moliyaviy faoliyatdan sof pul mablag‘lari harakati :
“+” oddiy aksiyalarning emissiyasi;
“-” qarzlarni qoplash va dividendlar to‘lovi
4-jadval