Reja: Kirish. Mavzuning farmatsevtikadagi ahamiyati Adabiyotlar sharhi : 1 Benzosulfonkislotasi amidi guruhiga kiruvchi preparatlar haqida umumiy ma’lumot

Sulfanilamid preparatlarini qo’llanilishi
Sulfanilamid preparatlari kimyoterapevtik modda sifatida streptokokk, gonokokk, meningokokk, pnevmokokk, stafilokokk bakteriyalari hamda ichak tayoqchalari chaqiruvchi turli yuqumli kasalliklarni davolashda qo‘llanadi. Ular bilan davolashda preparatning organizmda shimilishi va ta’sir ko‘rsatish muddatini inobatga olgan holda doza va ichirish vaqti belgilanadi. Masalan, streptotsid, norsulfazol, etazol, sulfadimezin, urosulfan kabi qisqa muddat ta’sirga ega preparatlami har 4-6 soatda 0,5-1,0 g dan, uzoq muddat ta'sir ko‘rsatuvchi sulfamonometoksin, sulfadimetoksin, sulfapiridazinlarni har 24 soatda 0,5-1, 0-1,5 g miqdorida, o‘ta uzoq muddat ta’sir ko‘rsatuvchi sulfalen preparatini esa 7-10 kunda bir marotaba 2,0 g gacha ichiriladi. Sulfanilamid preparatlarining eruvchan natriyli tuzlari 1-2 % yoki 5-10 %li eritmalarda tegishli dozada mushak orasi, teri osti yoki qon tomiriga yuboriladi. Sulfatsil-natriyning 20-30 foizli eritmasi ko‘z tomchi yoki surtma dori sifatida ishlatiladi. Sulfanilamid preparatlari og‘zi mahkam berkitilgan shisha idishlarda «В» ro’yxati bo’yicha saqlanadi.




Sulfanilamid preparatlarining chinligini
aniqlashda qo‘llanadigan reaksiyalar
Sulfanilamid preparatlarining chinligini aniqlashga doir adabiyotda keltirilgan ko‘p sonli xilma-xil reaksiyalardan farmatsevtika tahlilida asosan azobo'yoq hosil qilish, galloidlash, og‘ir metal tuzlari (mis, kobalt va boshq.) bilan rangli birikmalar hosil qilish reaksiyalari hamda ulami termik parchalash natijasida hosil bo’ladigan mahsulotlaming xususiyati bo‘yicha va preparatlar tarkibidagi oltingugurtni aniqlash reaksiyalaridan –SO2-NH2 foydalaniladi. Bu reaksiyalar sulfanilamidlardagi C4 holatdagi aromatik amino-NH2 guruhi C₁ holatdagi sulfamid guruhi, benzol halqasidagi C₃ va C₅ holatdagi vodorodlaming o‘rin almashtirish qobiliyati va boshqa xossalariga asoslangan.
Azobo‘yoq hosil qilish reaksiyasi
Azobo‘yoq hosil qilish reaksiyasi barcha sulfanilamid preparatlari chinligini aniqlashda umumiy reaksiya sifatida Farmakopeya maqolalariga kiritilgan. Bu reaksiya odatdagicha sulfanilamid preparatlaridagi aromatik aminoguruhni kislotali muhitda natriy nitrit bilan diazotirlab, diazoniy tuziga o‘tkazish va keyinchalik uni P-naftolning natriy gidroksiddagi eritmasi ta’sirida qizil rangli azobo‘yoq hosil qilishga asoslangan:

Azobo‘yoq hosil qilishda ((J-naftol o‘miga boshqa fenol xarakteri- dagi birikmalar va m-(l-naftil)-etilendiamin gidroxlorid (I), n-fenil-a yoki p-naftilamin (II, III) olish mumkin:

C₄ –holatdagi aminoguruhga turli radikallar birikkan sulfanilamide preparatlarini, jumladan, eruvchan streptotsid, ftalazol va ftazinlami azobo‘yoq hosil qilish reaksiyasi bo‘yicha aniqlashda, avval ulani suyultirilgan xlorid yoki sulfat kislotalar yordamida qizdirib, gidrolizlanadi:

Azobo‘yoq hosil qilish reaksiyasidan sulfanilamid preparatlarining miqdorini fotokolorimetrik usulda aniqlashda ham foydalaniladi. Ayniqsa bu usul ulami biologik suyuqliklarda aniqlashda keng qollanadi.