Reja: kirish I bob. Hajviy xarakter va badiiy mahorat

Hajviy harakter va badiiy mahorat

Atoqli adib Abdulla Qodiriy hajvietda ijtimoiy kulgining turlari haqida gapirar ekan, uning yana bir uslubi-xarakter kulgusi ham mavjudligini ta`kidlagan edi. «Sizni nafratlantirgan masala yoki yaxshi o`z hayotidan, o`z xususiyatidan olib kulgi holiga qo`yishingiz kerak. Ya`ni, siz bu kulgulikni yasagan bo`lib ko`ringan bo`lib ko`rinmang, balki o`zi yasalgan bo`lsin. O`z holini o`zi arz qilsin»-deb yozadi adib.1 Uning bu so`zlari hajvietda obraz yaratish bilan bog`liqdir. Chunki hajviet ijtimoiy hayotni aks ettirar ekan, undagi illatlar, salbiy voqea yoki faktlarni oldiy qayd etmaydi, balki uning mohiyatini ochib berishi shart. Bu esa hajvietda umumlashtirish, tipiklashtirish orqali obrazlar, tiplar, hajviy xarakterlar yaratish orqali amalga oshiriladi. Hajviy asarlarda yuqoridagi kabi aniq-umumlashma va umumlashma-to`qima obrazlar bilan birlikda badiiy ijodning mukammal unsuri bo`lgan hajviy tiplar ham mumkin. Hajviy tip yuqoridagi obraz turlaridan shu bilan farq qiladiki, unda ma`lum bir sinf, ijtimoiy tabaqa yoki guruh kishilariga tegishli bo`lgan belgilar bilan bir qatorda bu obrazning o`ziga tegishli bo`lgan shaxsiy xususiyatlar ham keng ifoda etiladi.O`quvichning ko`z oldida ham butun bir ijtimoiy tabaqaga mansub xususiyatlarni tashuvchi, ham jonli odamga xos bo`lgan fe`l-atvorli odam obrazi gavdalanadi. Bundi ikki tomon-shaxsiy va umumiy sifatlar uyg`unlashgan bo`ladi, ya`ni umumiylik-yakkalik orqali ochiladi. Hajviy xarakter

yaratish xiyla murakkab adabiy-ijodiy muammo bo`lib, yozuvchidan hayotni chuqur bilishni, katta mahoratni talab qiladi. U biror ijtimoiy tabaqa yoki guruhga mansub bo`lgan ko`p kishilarning fe`l-atvorlarini, odat va turmush kechirish tarzlarini o`rganib, to`plab, ularning xarakterli tomonlarini yig`ib, shuningdek bir obrazgagina xos bo`lgan jonli, individual xususiyatlarini ham topib, uni «tiriltirishi» lozim. Yozma adabiyotda bunday yig`ma hajviy tiplarga misollar ko`p. Yuqorida keltirilgan hajviy tiplar asosan hajviy adabiyotning yirik janrlari bo`lmish roman va povestlarda yaratilganligi ma`lum. O`ziga xos qonuniyat va imkoniyatlarga ega bo`lgan hajviy publiitsstika asarlarida ham hajviy xarakterlar yaratish masalasi bir tomondan yozuvchining¹ mahoratiga bog`liq bo`lsa, ikkinchi tomondan publiitsstika xususiyatlariga borib taqaladi. Chunonchi, bir fel`etonning o`zida to`la ma`nodagi, ya`ni ham individual, ham umumiy xususiyatlarga ega bo`lgan hajviy xarakter yaratish ancha mushkul ish. Shuning uchun bir fel`etonda hajviy tip emas, yuqorida ko`rib o`kanimizdek yo konkret-umumiy yoki umumlashgan tiplar yaratish mumkin. Ammo hajviy publitsistika janr jahatidan fel`eton va pamflet bilan cheklanib qolmaydi. Hajviy publitsistikada fel`etonlar yoki pamfletlar turkumi ham mavjuddirki, u o`z hajmi va imkoniyatlari bilan badiiy adabiyotning qissa /povest`/ janriga yaqindir. Bir fel`eton yoki pamfletda iloji bo`lmagan ijodiy muammo-hajviy xarakter yaratish-ulardan kengroq bo`lgan bu fel`etonlarni o`z ichiga olib, ular o`zaro umumiy mavzu yoki «qahramoni»ning umumiyligi bilan bir-birlariga bog`lanadi.