Reja: Kirish. Asosiy

NEYTRALIZATSIYA JARAYONINI MODDIY BALLANSI TUZILADI.

Kirim	kg	Chiqim	kg
HNO3	214.6 70%	NH4NO3 142,	5.6
HNO3	1590.8	Sharbat bug’i 366.8
JAMI:	1805.4 Yo’qolishlar

ISSIQLIK BALANSI:

Issiqlik kirim bandlari.

HNO₃ Q1=1590.8*2.763*30=131861 kdj =131.86 mdj bilan turayetgan issiqlik miqdori:

bu yerda 2.763 HNO₃ issiqlik sigimi, kdj1(kg*k) gaz xolatidagi nh3 bilan kirayetgan issiqli miqdori q2=214.6*2.186*50=23456 i dj

bu yerda 2.186 nh3 issiqlik sigimi kdj(kg*k) NH₄NO₃ hosil bo’lish reaksiyasiga asosan jarayon issiqlik chiqishi bilan boradi.

NH3+HNO3=NH4NO3 +Q
Bu ajralib chikayetgan issiqlikni grafikdan aniklash mumkin. grafikga asosan 50% li HNO3 uchun Q=105.1 kdj/mol neytrallanish natijasida kuyidagi issiqlik ajraladi.

Q3=105.09*10³*1000/90=13 136 25 kdj =1313.62 mdj
ISSIQLIK UMUMIY KIRIM BANDI.
Kirim=Q1+Q2+Q3=131861+23456+1313625=1468942 kdj
ISSIQLIK CHIQIM BANDI:

NH₄NO₃ bilan chikayotgan issiqlik miqdori Q1=1428.5*2.303 t_nip

Bu yerda 2.303 701 NH₄NO₃ issiqlik sig’imi kdj/kg*k t_kip – eritma qaynash harorati

70% li NH₄NO₃ eritmasi qaynash harorati neytrasizatsiya bo’limidagi 117.68 kPa (1.2 kg s/m²) bosimidagi kaynash harorati 103⁰C ga teng. atmosfera bosimida 70% li NH₄NO₃ kaynash harorati 120 ⁰C ga, suvni qaynashi harorati 100⁰C ga teng.

Harorat depressiya quyidagiga teng.

T=120-100=20°C shunday kilib 70% li NH4HO3 117.68 kPp (1.2 kgs/m²) bosimda

Tkay=Tp+Tz=103+20*1.03=123.6

Bu yerda z-harorat depressiyasi koeffitsenti (105⁰C da z-1.03 ga teng) eritma qaynash haroratini bilgan xolda

Q1=1428.6*2.303*123.6=406652 kdj=406.65 mdj

Suvni bug’latish uchun ketgan issiqlikni miqdori

Q2=366.8*2684=984491 kdj=984.8 mdj

bu yerda 2684 1.2 kgs/sm² bosimdagi suv bugi entemiyasi issiqlik yo’qolishi

shunday kilib umumiy issiqlik miqdori Qrosx=40665+984491=1391143 kd

Issiqlik yo’qolishi kirish va chiqish bandlari farqi bilan aniqlash mumkin.

Qkirii --Qchiqim=14689442-1391143=77799 kdj=77.79 mdj issiqlik yo’qolishi kirishga nisbatan (77799/1468942)*100=5.3%


Xulosa

Xulosa qilib shuni aytishim mumkinki azotli o‘g‘itlar ishlab chiqarish yo‘lga qo‘yilguncha faqatgina Chili selitrasi — NaNO₂ qishloq xo‘jaligida 0‘simliklar uchun mineral ozuqa sifatida ishlatib kelingan ekan.

Hozirgi paytda kimyo sanoati korxonalarida turli xildagi azotli o‘g‘itlar ishlab chiqarilmoqda ekan.

Azotli o‘g‘itlarning asosiy turlari: ammiakli (ammiak), ammoniyli (ammoniy tuzlari — fosfat, sulfat, xlorid va boshqalar), ammoniy nitratli, nitratli (nitrat kislotaning kalsiyli, kaliyli, natriyli selitralari) va amidli (karbamid — (NH₂)₂CO, kalsiy sianamid — Ca(CN)₂ va boshqalar) o‘g‘itlar hisoblanadi ekan.

Bundan tashqari bu tuzlar asosida aralash va murakkab o‘g‘itlar, suyuq azotli o‘g‘itlar — ammiak va ammiakli suv, aminlar va boshqa tuzlarning suvli eritmalari ishlatiladi ekan.

Ushbu bobda ozuqa sifatida faqatgina bir komionentli — azotli o‘g‘itlar haqida so‘z yuritiladi. Ammmoniyli va nitratli tuzlarning ko‘pchiligi hamda karbamid suvda yaxshi eriydi. Ulardagi azot o‘simliklarga yaxshi o‘zlashadi (ayniqsa, NO₃^- ning tuproqda xarakatchanligi yuqori bo‘ladi). Ammoniyli o‘g‘itlar uchun xom ashyo sifatida ammiak, nitratli o‘g‘itlar uchun esa nitrat kislotasidan foydalaniladi. Ular esa atmosferadagi behisob miqdordagi azotdan olinishi menda juda ajoyb ta’surotlar qoldirid.

Foydalanilgan adabiyotlar
Asosiy adabiyotlar:

1. 
   Gafurov Q., Shamsiddinov I.T. Mineral o’g’itlar ishlab chiqarish nazariyasi va texnologik hisoblar. Darslik. Toshkent. “Fan vatexnologiya”. 2010. 360 b/
   

2. 
   Mirzakulov X. Ch., Shamsiddinov I.T., To’raev Z. Murakkab o’g’itlar ishlab chiqarish nazariyasi va texnologik hisoblar.Oquvqo’llanma. Toshkent. “Tafakkur Bostoni”. 2013. 216 b.
   

3. 
   Ибрагимов Г. И. Эркаев А.У. Якубов Р. Я. Туробжонов С. М. Калий хлорид технологияси. Ўқув қўлланма. Тошкент. 2010. 210 б.
   

4. 
   MirzaevF.M., LikevichV.A., OtakuzievT.A.. Mirzakulov X.. Kimyoviy texnologiyaning nazariy asoslari. Larslik. - T., Uzbekiston, 2012. 134 b.
   

5. 
   IsmatovA.A., OtakuzievT.A., IsmoilovN.P., MirzaevF.M.. Noorganik moddalar kimyoviy texnologiyasi. Darslik. T., Uzbekiston, 2002, 336 b.
   

6. 
   G'afurov Q., Shamsiddinov I. Mineral o'g'itlar va tuzlar texnologiyasi. Darslik. T., “Fan va texnologiya”, 2007. 352 b.
   

Qo’shimcha adabiyotlar

1. 
   Производство аммиачной селитры в агрегатах бльшой единичной мощности. Под. Редакцией Олевского В. М. –М.: Химия, 1990. -228 с.
   

2. 
   Позин М. Е. Руководство к практическим занятиям по технологии неорганических веществ. Учебное пособие для вузов. –Ленинград, «Химия», 1980, 148 С.
   

3. 
   Технология фосфата и комплексных удобрений. Под редакцией Эвенчика С.Д., Бродского А.А. Учебник для вужов. М.: Химия, 1987, 464 с.
   

4. 
   Позин М.Е., Зинюк Р.Ю. Физико-химические основы неорганической технологии. Учебное для вузов. Л.: Химия. 1985. 382 с.
   

5. 
   Позин М. Е. Технология минеральных удобрений. Учебник для вузов. 5-е изд., переработанное. –Л.: Химия. 1983, 336 с. Kattayev N. Kimyoviy texnologiya. O'quv qo'llanma,-T., Yangiyul polygraph servise, 2008, 432 b
   

6. 
   Mirzaev F.M., Atakuziev T.A., Yakubov SH.A. “Noorganik moddalar va mineral o’gitlar tehnologiyasi”. O'quv qo'llanma. T. “Talqin”. -2007-424b.
   

7. 
   Muxlenov I.P., Gorshteyn A.E. Osnovы ximicheskoy texnologii. Uchebnik. 3-e izd., prerab i dop. M. Vыs shkola, 1983. -335 s.
   

8. 
   Vasilev B.T. Otvagina B.I. Texnologiya sernoy kislotы. Uchebnik M. Ximiya. 1985. - 384 s.
   

Internet saytlari

1. 
   www. texhology. ru
   
2. 
   www. texhology. ru
   
3. 
   www. ziyonet. uz
   
4. 
   www. google. uz
   
5. 
   www. wikipediya.uz
   
6. 
   www. chemport.uz
   
7. 
   www. bilim.uz
   
8. 
   www. gov.uz
   

3 33