Reja; kirish asosiy qism

1-misol

8>6 3…3 , 6…5 , 3…1

2-misol


3-misol


4-misol


5-misol


6-misol

Davom ettiring :
5+3=8 6-1>4

6 4 = 2 7 3 = 4

5 1 <7 3 4 =7

7-misol . Ko’chirib yozing va misollarni yeching .



⁸-misol . Hammasi qancha ?


Masalalar yechishda og’zaki nutqni rivojlantirish .

Masalalar yechish matematika o’qitishning muhim tarkibiy qismidir . Masalalar

yechmasdan matematikani o’zlashtirishni tasavvur ham qilib bo’lmaydi .

Matematikada masalalar yechilishi nazariyani amaliyotga tadbiq qilishning

mutlaqo tabiiy yo’lidir .

Masalalar yechishning boshlang’ich sinflarda o’rganiladigan u yoki bu nazariy

materiallarni o’zlashtirish jarayonidagi muhim rolini ta’kidlab, dasturda shunday

deyiladi : “Natural sonlar arifmetikasi va rolni o’rganish maqsadga muvofiq

masalalar va amaliy ishlar sistemasi asosida tuziladi . Bu degan so’z har bir yangi

tushunchani tarkib toptirish har doim bu tushuncha ahamiyatini tushuntirishga

yordam beradigan, uning qo’llanishi keladigan u yoki bu masalani yechish bilan

bog’lanadi ”.

Arifmetik amallarning mazmunini. Amallar orasidagi bog’lanishlarni, amal

komponentlari bilan natijalari orasidagi bog’lanishlarni ochib berishda, har xil

miqdorlar orasidagi bog’lanishlar bilan tanishishda mos sodda masalalardan

foydalaniladi, yechilishi uchun bitta amal bajarish talab qilinadigan masalalar

sodda masalalar jumlasiga kiradi. Sodda masalalar o’quvchilarni matematik

munosabatlar bilan tanishtirishning muhim vositalaridan biri bo’lib hizmat qiladi .

Sodda masalalardan ulushlar, qator geometrik tushunchalar va algebraik

elementlarini o`rganishda ham foydalaniladi.

Sodda masalalar o’quvchilarda mantiqiy masalalarni yechish uchun zarur

bo`ladigan bilimlar, malakalar va ko`nikmalarni tarkib toptirish uchun asos bo`lib

xizmat qiladi. Yechilishi uchun bir nechta o`zaro bog`liq amallarni bajarish talab qilinadigan masalalar deyiladi. Sodda masalalar kabi mantiqiy masalalar ham,

bilimlarni o`zlashtirishga olingan bilimlarni mustahkamlash va

muhokamalashtirishga xizmat qiladi.

Sodda va mantiqiy masalalar bolalarning fikrlash qobiliyatlarini

rivojlantirishning foydali vositasi bo`lib, odatda, o`z ichiga, ”yashirin

informatsiyani” oladi. Bu informatsiyani qidirish masala yechuvchidan analiz va

sintezga mustaqil murojaat qilish faktlarini taqqoslash, umumlashtirish va

hokazolarni talab qiladi. Bilishning bu usullarini o`rgatish matematika o’qitishning

muhim maqsadlaridan biri hisoblanadi.

Psixalogiya kursidan ma’lumki, tafakkurning rivojlanishi shaxsning ijodiy

aktivligi orqali aniqlanadi. Chunonchi, masalalarni mustaqil yechishni tashkil

qilish o’qituvchiga o’quvchilarning mumkin bo`lgan aqliy qobiliyatlari

rezervlaridan foydalanish imkonini beradi . Bunday masalarning yana favqulotda

muhim funksiyasi kelib chiqadi . Masalalarni yechishda predmetga bo`lgan

qiziqish rivojlanadi, umuman mustaqillik erkinlik, talabchanlik, mehnatsevarlik

maqsadga intilishlik rivojlanadi.

Bolalarga zamonaviy tarbiya, berishda ham matnli masalalarning o’quvchilarning

fikr doiralarini kengaytirishga yordam beradi, ularni o`z shahrining, qishlog`ining,

jamoasining hayoti bilan kishilarning ishlab chiqarishi va qishloq xo`jaliklaridagi

mehnatlari bilan tanishtiradilar masalalar ustida ishlanar ekan, sistemali ravishda

va rejali asosda o’quvchilarning xususiy malakalarini takomillashtirishni ham

o`ylab ko`rish kerak, chunki bunday xususiy malakalardan masala yechishning

umumiy mantiqiy masalasi tarkib topadi.

Masalan, ushbu “ daraxtda 5 ta qush o’tirgan edi”, 2 ta qush uchib ketdi. Daraxtda

nechta qush qoldi ? – degan masalani yechishda birinchi sinf o’quvchisi masalani

yechish uchun 5dan 2 ni ayrish kerak, chunki qushlar oldingisidan kamaydi, deb

javob beradi. Ikkinchi sinf o’quvchisi shu masalani yechishda bunday mulohaza

yuritishi mumkin : “ Bu qoldiqni topishga doir masala bunday masalalar ayrish

bilan yechiladi 5dan 2 ni ayrisak, daraxtda qancha qush qolganini bilamiz ” .

1- sinfda berilgan sonni bir necha birlik orttirishga doir masalani yechishda

o’quvchi taxminan bunday mulohaza yuritadi : “ Masalada birinchi kuni do’konda

24 ta ko`p kartoshka sotilgani ikkinchi kuni esa undan 8 ta ko`p ortiq sotilgani

haqida gapiriladi . Demak, ikkinchi kuni birinchi kundagidan 8 ta ko`p ortiq

sotilgani ma’lum, bu birinchi kuni qancha sotilgan bo’lsa shuncha va yana 8 ta

ko`p sotilganini bildiradi, shuning uchun 24 ga 8 ni qo’shish kerak, shunda

ikkinchi kuni necha ko`p kartoshka sotilganini bilamiz ”.

II va III sinflarda o’quvchilar bir muncha boshqacha mulohaza yuritishi

mumkin: “ Masala shartidan, ikkinchi kuni birinchi kundagiga qaraganda ortiq

sotilgani ma’lum : ikkinchi kuni nechta ko`p kartoshka sotilganini bilish kerak .

Demak, masalada katta sonni topish talab qilinadi va u qancha qattaligi

ko’rsatilgan, masala qo’shish bilan yechiladi ”.

Keltirilgan misollardan sodda masalalarni yechish malakasini egallab olishlariga

qarab o’quvchilar umumlashtirishning yuqoriroq darajalariga ko’taradilar . Ammo

bu jihatdan ham o’qitishning har bir bosqichidan umumlashtirishning har xil

darajalari, tanish masala yoki yangi xil masala yechilayotganiga qarab , amal

tanlashni asoslashga har xil yaqinlashishlar kuzatiladi, albatta .

Murakkab masalani yechishda masalani isbot qilish malakasi asosiy ahamiyatga

ega.

5- yechimni bajarish, uni o’qituvchi talabiga mos qilib rasmiylashtirish va masala

savoliga javob berish malakasi. Sodda masalalardan boshlaymiz. Sodda masalani

arifmetik usul bilan ham, algebraik usul bilan ham yechish mumkin. Bu o’rinda

masalalarni arifmetik usul bilan yechish haqidagina so’z boradi, masalani algebraik

usulda yechish keyinroq alohida qaraladi .

Sodda masalani arifmetik usulda yechishda ifoda tuziladi va uning qiymati

topiladi. Masalan, “ o’quvchi qiz birinchi kuni kitobning 9 betini, ikkinchi kuni esa

birinchi kundagidan 2 marta ortiq o’qidi o’quvchi qiz ikkinchi kuni necha bet kitob

o’qigan? ” degan masala yechilishni bunday yozish mumkin : 9×2=18 ( bet )

Bunda 18 soni yonidagi ismni yozmasa ham bo’ladi . U holda masala

yechilishning yozilishi misol yechilishning yozilishi bilan hech bir farq qilmaydi .

Javob : O’quvchi qiz ikkinchi kuni 18 bet o’qigan .

Murakkab masalaning arifmetik usul bilan yechilishini har xil usulda yozish

mumkin.

O’qituvchining u yoki bu topshirig’iga binoan yechimlarning yozilishi

namunalarini quyidagi masala misolida keltiramiz :

“ 4 ta daftar 20 so`m turadi , huddi shunday 6 ta daftar qancha turadi ?”.

Masala sharti jadval tarzida bunday yoziladi:

1. Yechimning ifoda ko’rinishida yozish.

a) Ifodaning sekin – asta izoxlar bilan yozilishi

20 : 4 – daftar baxosi,

( 20 : 4 ) · 6 ( so’m ) – 6 ta daftarning puli .

( 20: 4 ) · 6 = 30 ( so’m )

Javob: 6 ta daftar 30 so’m turadi .

b) yechilishning alohida amallarsiz va izohlarsiz yozilishi :

( 20 : 4 ) · 6 = 30 ( so’m )

Javob : 6 ta daftar 30 so’m turadi .

2. Yechimni alohida amallar shaklida yozish .

a) Izohlar bilan yozing :

1) 20 : 4 = 5 ( so’m ) – daftar baxosi .

2) 6·5 = 30 ( so’m ) -6 ta daftar puli .

Javob : 60 ta daftar 30 so’m turadi

Izohlar bilan yozish boshqacharoq ko’rinishda ham bo’lishi mumkin :

1) Bitta daftar : 20 : 4 = 5 ( so’m ) turadi :

2) 6 ta daftar : 5· 6= 30 (so’m ) turadi

Yozuvlardan birinchisi ( tushuntirishlarni amal bajarilgandan keyin yozish )

berilgan amal bilan nimani bildik, degan savolga javob bo’ladi, ikkinchi yozuv esa

berilgan amal bilan nimani bilib olishimizni bildiradi .

b) izohlarsiz yozish :

1) 20 : 4 = 5 ( so’m )

2) 5· 6 = 30 ( so’m )

Javob : 6 ta daftar 30 ( so’m ) turadi .

v) Amallarni tushuntirishni tasdiq shaklidagina emas, balki savol shaklida ham

berish mumkin .

1) 1 ta daftar qancha turadi ?

20 : 4= 5 ( so’m )

2) 6 ta daftar qancha turadi ?

5 · 6 = 30 ( so’m )

Javob: 6 ta daftar 30 ( so’m ) turadi .

Shuni aytib o’tish kerakki, birinchi sinfda yechishni yozishning ushbu

shakllaridan foydalanishni tavsiya qilish mumkin : yechimni ifoda ko’rinishida

yozish va yechimni alohida amallar bilan izohlarsiz yozish :