|
Ma’lumotlar bazasini loyihalashda har xil såmantik modållar ham ishlatiladi. Ulardan eng ko‘p tarqalganlaridan biriga — ER modåli dåyiladi. Bu modål ingilizcha “Entity-relatsion” dåyilib, ma’nosi “Mohiyat-bog‘lanish” dåmakdir.
Bu modål 1976-yil Pitår Chån tomonidan kiritilgan bo‘lib, u o‘ziga bir qator grafik diagrammalarni oluvchi bir nåcha har xil turdagi komponåntlarni birlashtirgan. Pitår Chån mohiyatlar to‘plami va ular orasida bog‘lanish sifatida rålyatsion ma’lumotlar strukturasini intårpretatsiya qilishni taklif qiladi. ER modålining asosiy komponåntlari mohiyat, bog‘lanish va atribut bo‘lib hisoblanadi.
Infologik modelni qurishda ER diagramma tilini ishlatish mumkin.
— mohiyat;
— yoki— assotsiatsiya
(birlashma);
— atribut;
— bog‘lanish, (uning ustida darajasi ko‘rsatiladi).
Ikki mohiyat, masalan, A va B o‘rtasida to‘rtta bog‘lanish turi bo‘lishi mumkin:
Birga-bir bog‘lanish (1:1):
Har bir vaqt momentida A mohiyatning har bir vakiliga (nusxasiga) B mohiyatning vakili 1 yoki 0 bilan mos keladi.
-
1-rasm. Birga-bir bog‘lanish.
Masalan: O‘quvchi jinsi erkak yoki ayol bo‘lishi mumkun.
Birga-ko‘p bog‘lanish (1:Ì): A mohiyatning bitta vakiliga 0,1 yoki B mohiyatning bir necha vakili mos keladi.
2-rasm. Birga-ko‘p bog‘lanish.
Masalan: O‘quvchi imtihonda javob berishga 1, 2, 3, 4 yoki 5 ball olishi mumkin.
Xuddi shunday ikkala yo‘nalishda ham mohiyatlar orasida aloqa bo‘lishi mumkin. Yana ikkita aloqa turi mavjud.
Ko‘pga-bir bog‘lanish (Ì:1):
3-rasm. Ko‘pga-bir bog‘lanish.
Ko‘pga-ko‘p bog‘lanish (Ì:N)
4-rasm. Ko‘pga-ko‘p bog‘lanish.
Misol. Agar “Erkak” va “Ayol” mohiyatlari orasida bog‘lanish mavjud bo‘lsa, unga “Nikoh” deyiladi. Bu holda bo‘lishi mumkin bo‘lgan to‘rtta bog‘lanish mavjud:
Erkak
|
1
|
M
|
Ko‘p ayollik.
|
Erkak
|
|
A n’anaviy nikoh.
Ko‘p erlik.
M N
Guruhli nikoh.
2.5-rasm. Erkak va ayol mohiyatining bog‘lanishi.
Mohiyatlar o‘rtasidagi aloqalar xaraktåri yuqorida kåltirilganlar bilan chågaralanmaydi. Yanada murakkab bog‘lanishlar ham mavjud.
M
D avolovchi doktor
2.6-rasm. Bir xil mohiyatlar o‘rtasidagi bog‘lanishlar to‘plami.
B itta doktor davolayotgan bemor bir nåcha doktor-maslahatchisiga ega bo‘lishi mumkin; doktor bir nåcha bemorlarni davolashi va bir vaqtning o‘zida boshqa bir nåcha bemorlarga maslahat bårishi mumkin.
2.7-rasm. Trenar aloqalar.
Doktor bir necha bemorga bir nechta tahlil belgilashi mumkun, tahlil bir nechta doktor tomonidan bir nechta bemorlarga nisbatan belgilanishi ham mumkin va bemor bir nechta doktor tomonidan bir nechta tahlillarga tavsiya etilishi mumkin. Bunday aloqalar trenar aloqalar deyiladi.
Yuqori tartibdagi aloqalar semantikasi ba’zan juda murakkab bo‘ladi.
Ko‘rib chiqilayotgan bog‘lanishlarning ko‘rgazmaliligini oshirish uchun keltirilgan misollarda atributlar mohiyati va barcha ER diagrammalardagi assotsiatsiyasi ko‘rsatilmagan. Hatto bir nechtagina asosiy atributlarning kiritilishi ham ER diagrammani anchagina murakkablashtiradi. Shunga muvofiq ER diagrammalar tili bir nechta modellarni ko‘rishda va katta modellarning alohida qismlarini tasvirlashda foydalaniladi. Ko‘pincha kamroq ko‘rgazmali, lekin ancha mazmunli infologik modellashtirish tili (IMT) qo‘llaniladi, unda mohiyat va assotsiatsiyalar quyidagi ko‘rinishda ifodalanadi:
Mohiyat (Atribut1, Atribut2...., AtributN)
Assotsiatsiya [MohiyatS1, MohiyatS2,...] (atribut1, atribut2...., atributN)
Bu yerda S — bog‘lanish darajasi, atributlar esa kalitga kiruvchilardir va ular tagiga chizish orqali belgilanishi kerak.
Yuqo‘rida ko‘rib chiqilgan mohiyatlar orasidagi ko‘p bog‘lanishli misoli IMTda quyidagicha tasvirlanadi:
Doktor (doktor nomeri, Familiyasi, Ismi, Otasining ismi, Mutaxassisligi).
Bemor (qaydnoma nomeri, palata nomeri, Familiyasi, Ismi, Otasining ismi, Manzili, Jinsi).
Davolovchi doktor [doktor1, Bemor M] (doktor nomeri, Qaydnoma nomeri).
Maslahatchi [doktorM, BemorN] (doktor nomeri, Qaydnoma nomeri).
Xulosa.
Hisobotlar va formalardagi yozuvlar filtrlanishi mumkin. Buning uchun hisobotning Ôèëüòð (Filter) xossasi mavjud. Bu xossaning qiymati Select yo‘riqnomasining Where mantiqiy ifodasidir. Bu filtrning qo‘llanishi shunga olib keladiki, aniq yozuv uchun filtrda berilgan mantiqiy ifoda qiymati “Ha” (TRUE) bo‘lganda bu yozuv aks etadi, aks holda yo‘q. Hisobot xossalari oynasiga kiritilgan filtr hisobotdagi yozuvlarga qo‘llanishi uchun Ôèëüòð âêëþ÷åí (Filter On) xossasi qiymatini Äà(Yes) ga o‘rnatish kerak. Aks holda u saqlanadi, hisobot bajarilganda yuklanadi, lekin qo‘llanilmaydi. Xossani xossalar muloqot oynasida yoki makrosda yoki VBA protsedurasida o‘rnatish kerak.
Foydalangan adabiyotlar.
Càâåëüåâ Ñ. è äð. Áàçû äàííûõ. 1997 ã.
Àëëåí Ë. Óàòò è Á.Äæ. Ñèíèò. Îïòèìèçàöèÿ WINDOWS95: Ïåð. ñ àíãë. — Ê.:ÍÈÏÔ “Äèàñîôò Ëòä», 352 ñòð., 1996 ã.
×åòâåðèêîâ Â.Í., Ðåâóíêîâ Ã.È., Ñàìîõîëîâ Ý.Í. Áàçû è áàíêè äàííûõ. Ìîñêâà: Âûñø.øê., 248 ñòð., 1987 ã.
Àëüòõîóñ Ì. Excel: ñåêðåòû è ñîâåòû. 1995 ã.
Àëèìîâ Ê. Ñîçäàíèå íîâûõ èíôîðìàöèîííûõ êîìïüþòåðíûõ òåõíîëîãèé è ñèñòåì. 1993 ã.
Íàçàðîâ Ñ. Êîìïüþòåðíûå òåõíîëîãèè è îáðàáîòêà èíôîðìàöèé. 1995 ã.
Êîñàðåâà Â. è äð. Ýêîíîìè÷åñêàÿ èíôîðìàòèêà è âû÷èñëèòåëüíàÿ òåõíèêà. 1996 ã.
¢óëîìîâ Ñ.Ñ. âà á. ȳòèñîäèé èíôîðìàòèêà. — Ò.:ÒÄÈÓ, 1999 é.
Òåéëîð À.Äæ. SQL. — Ì.: Âèëüÿìñ, 2002 ã.
Õîìîíåíêî À.Ä., Öûãàíêîâ Â.Í., Ìàëüöåâ Ì.Ã. Áàçû äàííûõ. Ó÷åáíèê. Ïîä ðåä. ïðîô. À.Ä.Õîìîíåíêî. ÑÏá., ÊÎÐÎÍÀÏðèíò, 2002 ã.
Áåêàðåâè÷ Þ., Ïóøêèíà Í. Ñàìîó÷èòåëü Microsoft Access 2002, “ÁÕ — ÑÏá.”, 2003 ã.
Ïàñüêî Â. Microsoft Office äëÿ ïîëüçîâàòåëÿ, “ÁÕ— ÑÏá.”, 2001 ã.
Do'stlaringiz bilan baham: |
