Reja: Kirish 2

Mavzu: Korxonada mehnat unumdorligini oshirish yo’llari.
Reja:
Kirish ________________________________________________________ 2
1. Mehnat unumdorligi tushunchasi, uning omillari va mehnat unumdorligini
oshirishning rezervlari
2. Mehnat unumdorligining ko’rsatgichlari va uni oshirish yo’llari_5
3. Mehnat unumdorligini baholash usullari va muammolari_6
Xulosa___________________________________________________________10
Foydalangan adabiyotlari____________________________________________11

Kirish.
Mehnat unumdorligi - ishlab chiqarish jarayonida kishilar mehnatining

foydaliligi, samaradorligi va mahsuldorligi; Mehnat unumdorligi ishlovchining
maʼlum vaqt birligi (soat, smena, oy, yil) ichida tayyorlagan mahsulot hajmi
bilan oʻlchanadi. Mehnat unumdorligi tarmoqlari va korxonalarda mehnat
unumdorligi yalpi yoki sof mahsulot asosida hisoblanadi. Yillik mahsulot hajmini
oʻrtacha ishlovchilar soniga boʻlish orqali bir ishlovchi hisobiga yaratilgan
mahsulot aniqlanadi.Mehnat unumdorligining oʻsishi mahsulot birligini ishlab
chiqarishda mehnat sarfining kamayishi demakdir. Mehnat unumdorligi yuqori
boʻlsa, jami-yat har bir xodim hisobiga koʻproq mahsulot tayyorlash, binobarin,
oʻzining oʻsib borayotgan ehtiyojlarini toʻlaroq qondirish imkoniyatiga ega
boʻladi. Mehnatning asosiy kapital bilan taʼminlanishini yaxshilash, fantexnika
taraqqiyoti yutuqlari va yangi texnologiyani joriy etish, ishlab chiqarish
jarayonlarini avtomatlashtirish, xodimlarning malakasini va texnik tayyorgarlik
darajasini, madaniyatini, maʼlumotini oshirish Mehnat unumdorligi oʻsishining
eng muhim omillaridandir.Ayrim korxona yoki tashkilot darajasigi omillarni
ichkiva tashqi turlarga bo’lish mumkin. Ichki omillarga korxonaning texnika
bilan qurollanish darajasini, darajasini, ishlatilayotgan texnologiyaning
samaradorligi, mehnat va ishlab chiqarishning energiya bilan ta’minlashi
darajasini, tatbiq etilayotgan rag’batlantirish tizimlarining ta’sirchanligini,
kadrlarga ta’lim berish va ularning malakasini oshirishni kadrlar tarkibining
yaxshilanishini va korxona jamoasi, hamda uning rahbarlariga bog’liq bo’lgan
barchasi kiradi. Tashqi omillarga davlat buyurtmalari va bozordagi talab,
hamda taklifning o’zgarishi munosabati bilan mahsulot xillari va ularning
sermehnatlik darajasining o’zgarishi, jamiyat va mintaqalarning ijtimoiyiqtisodiy
o’zgarishlari, boshqa korxonalar Bilan kooperatsiyalashuv darajasi,
moddiy texnika ta’minotining pishiq-puxtaligi, tabiiy shart-sharoit va hokazolar
taalluqli.

1.Mehnat unumdorligini oshirish omillari va mehnat unumdorligini oshirishning

rezervlari.
Barcha omillarni o’z ichki mazmuni va mohiyatiga ko’ra, quyidagi uchta asosiy
guruhga birlashtirish qabul qilingan:
Mehnat unumdorligini oshirishning moddiy texnika omillari (ularga Fan-texnika
taraqqiyotini uzluksiz rivojlantirish asosida mehnatning texnika va energiya bilan
ta’minlanishini oshirish kiradi), tashkiliy omillar (ularning amal qilishi (ta’siri) shu
narsa bilan bog’liqki, fan-texnika taraqqiyotining avj olishi, ishlab chiqarish
(texnika, texnologiya) moddiy asosining ta’minlashuvi va xilma-xil, ko’p hollarda
esa anchamurakkab tashkiliy tadbirlarning amalga oshirilishi o’z-o’zidan sodir
bo’lmaydi, balki, faqat ijtimoiy ishlab chiqarish ishtirokchilari bo’lganlarning faol
mehnat faoliyati natijasidagina sodir bo’ladi). Bozor iqtisodiyoti sharoitida
unumdorlikni sotilgan mahsulot hajmi bo’yicha hisoblash ancha muhimroqdir,
chunki tugallanmagan ishlab chiqarishning ko’payishi va sotilmagan mahsulot
qoldiqlarining to’planib qolishi ijobiy iqtisodiy ahamiyatga ega emas. Mehnat
unumdorligi darajasi va uning dinamikasiga ko’pgina omillar ta’sir qiladi. Omillar
deb, mehnat unumdorligining o’zgarishiga ta’sir ko’rsatadigan
xarakatlantiruvchi kuchlar va sabablarga aytiladi. Ularning ayrimlari mehnat
unumdorligining ortishiga yordam bersa, boshqalari unumdorlikning pasayishiga
sabab bo’lishi mumkin: Omillarning birinchi guruhiga mehnat unumdorligi
kuchining ortishi, mehnatni va ishlab chiqarishni tashkil etishning,
mehnatkashlar ijtimoiy sharoitining yaxshilanishi, ikkichi guruhga tabiiy
sharoitlarning noqulay tasir etishi, ishlab chiqarish va mehnatni tashkil etishdagi
kamchiliklar, ijtimoiy sharoitdagi salbiy elementlarning yomon tasiri kiradi.
Mehnat unumdorligini oshirish rezervlari – bu texnika, texnologiyani
takomillashtirish, ishlab chiqarish, mehnat va boshqaruvni tashkil etishni
yaxshilash hisobiga mehnat unumdorligi ichidan, mehnatunumdorligini
oshirishning barcha omillaridan yanada to’laroq foydalanish imkoniyatidir.
Rezervlar (zahiralar) mehnat unumdorligini oshirish omillari bilan chambarchas
bog’liqdir. Mehnat unumdorligini oshirish rezervlarining bir necha tasniflari
mavjud bo’lib, ularning hammasi ikkita katta guruhga bo’linadi: jonli
mehnatdan (ish kuchidan)foydalanishni yaxshilash rezervlari (mehnat, sharoitlarini tashkil etish, ishlovchilarning ishlash qobiliyatini oshirish kadrlar
tarkibi va ularni joy-joyiga qo’yish, uzluksiz ishlash uchun tashkiliy shartsharoitlar
yaratib berish, shuningdek, xodimlarning mehnat natijalaridan yuqori
moddiy va ma’naviy manfaatdorligini oshirishnita’minlash bilan bog’liq
masalalar kiritiladi) asosiy va aylanma fondlardan yanada samaraliroq
foydalanish rezervlari (asosiy ishlab chiqarish fondlari (mashinalar,
mexanizmlar, apparatlar vash u kabilar) quvvat va vaqt jihatidan yaxshiroq
foydalanish rezervlarini, shuningdek, xom ashyo, materiallar, butlovchi
buyumlar, yoqilg’i, energiya va boshqa aylanma fondlardan yanada tejamli va
to’liq foydalanishni o’z ichiga oladi).
Rezervlar foydalanish imkoniyatlari belgilari bo’yicha zahira rezervlariga va
nobud bo’lish (bekorga sarflash) rezervlariga bo’linadi. Masalan, asbobuskunalardan
quvvuti va ish smenasi bo’yicha to’liq joydalanmaslik,
o’rganilgan, lekin hali joriy etilmagan mehnat usullari-zahira rezervlaridir. Ish
vaqtining bekor sarf bo’lishi yaroqsiz mahsulot ishlab chiqarilishi, yoqilg’ini
ortiqcha sarflash nobud bo’lish rezervlariga kiradi.
Rezervlar tushunchasiga ishlab chiqarishda i shvaqtining bekor sarf qilinishi
(bular smena ichida va kun mobaynida bekor turishlar, ishga kechikib kelish va
rejada ko’zda tutilmagan ishga kelmay qolishlarning barchasi) mehnatning
ishlab chiqarish bilan bog’liq bo’lmagan holda sarflanishi (mehnat qurollari va
mehnat ashyolaridan oqilona foydalanmaslik, ham belgilangan texnologiya
jarayonilarining buzilishi oqibatida mehnatning rejadagidan tashqarii ortiqcha
sarflanishi) ham kiradi.
Rezervlar foydalanish vaqtiga qarab joriy va istiqbol rezervlariga bo’linadi. Joriy
rezervlar texnologiya jarayoni muhim darajada o’zgartirilmay va qo’shimcha
kapital mablag’lar sarflanmay amalga oshiriladi, istiqbol rezervlari ishlab
chiqarishni qayta tashkil etishni ancha mukammal asbob-uskunalar o’rnatilishi,
tayyorgarlik ishlariga kapital mablag’lar va ko’proq vaqt sarflashni talab qiladi.
Rezervlar aniqlash va foydalanish joyiga qarab xalq xo’jalik, tarmoq va ichki
ishlab chiqarish rezervlariga bo’linadi. Xalq xo’jalik rezervlariga, avvalo, boy
tabiiy resurslar ulardan har tomonlama foydalanish va shu kabilar kiradi.
Tarmoq rezervlariga shunday rezervlar kiradiki, ulardan foydalanish, umuman
tarmoqda gi xodimlar mehnatunumdorligini oshiradi (korxonalarning
ixtisoslash-tirilishi, ishlab chiqarishning bir joyga to’planishi va
kombinatsiyalanishi, texnika va texnologiyaning takomillashtirilishi va hokazo). Ichki ishlab chiqarish rezervlari mehnat unumdorligini oshirishda muhim
ahamiyatga egadir, chunki pirovard natijada ularning hammasi aniqlanadi va
bevosita korxonalarda amalga oshiriladi.

2. Mehnat unumdorligining ko’rsatkichlari va uni oshirish yo’llari.

Mehnat unumdorligi darajasiga baho berish uchun umumlashtiruvchi, xususiy va
yordamchi ko’rsatkichlar tizimi qo’llanadi. Umumlashtiruvchi ko’rsatkichlarga
bitta ishlovchining ishlab chiqargan o’rtacha yillik, o’rtacha oylik, o’rtacha kunlik
va o’rtacha soatlik mahsuloti qiymatining ifodasi kiradi. Xususiy ko’rsatkichlarbu
muayyan turdagi mahsulot birligini ishlab chiqarish uchun vaqt sarfi yoki bir
kishi kunida yohud bir kishi soatda muayyan turdagi natural ifodada mahsulot
ishlab chiqarishga sarflangan vaqtni bildiradi. Yordamchi ko’rsatkichlar muayyan
ish turining birligiga yoki vaqt birligi ichida bajarilgan ishlar hajmiga sarflangan
vaqtni tavsiflab beradi.Mehnat unumdorligining umumlashgan ko’rsatkichi bitta
xodimning o’rtacha yillik mahsulot ishchilarning mahsulot ishlab chiqarishga
emas, balki ularning sanoat ishlab chiqarish xodimlari umumiy sondagi
salmog’igi shuningdek, ularning ishlagan kunlari va ish kunining qancha davom
etishi (muddati) ga ham bog’liq bo’ladi.
Mehnat unumdorligini oshirishga quyidagi yo’llar bilan erishish mumkin:
a)korxonaning ishlab chiqarish quvvatidan to’laroq foydalanish hisobiga
mahsulot ishlab chiqarishni ko’paytirish, chunki ishlab chiqarish hajmi oshganda,
ish vaqti sarflanishining, faqat o’zgaruvchan qismi ko’payadi, doimiy esa
o’zgarmasdan qoladi. Natijada, mahsulot ishlab chiqarish uchun sarflanadigan
vaqt kamayadi;
b)mahsulot ishlab chiqarishni intensivlashtirish, uning sifatini oshirish, ishlab
chiqarishni kompleks mexanizatsiyalash va avtomatlashtirishni joriy etish,
takomillashgan texnika va ishlab chiqarish texnologiyasini qo’llash, ishlab
chiqarishni tashkil etish, moddiy texnika ta’minotini va tashkiliy-texnikaviy
tadbirlar rejasiga muvofiq, boshqa omillarni yaxshilash hisobiga i shvaqtining
bekor sarf bo’lishini qisqartirish yo’li bilan mahsulot ishlab chiqarishga mehnat
sarflarini qisqartirish.

3.Mehnat unumdorligini baholash usullari va muammolari.

Jamoa va har bir xodimning yakuniy natijasi faqat ish vaqtining birligiga
mahsulot ishlab chiqarish bilan baholanmaydi. Mehnat unumdorligini
baholashda xom ashyo bilan ishlaydigan mehnat iqtisodiyotini hisobga olish
kerak, aks holda mehnat unumdorligi ko'rsatkichining qiymati keskin pasayadi.
Shu nuqtai nazardan, ular mehnat unumdorligini o'lchash usullarini ko'rib
chiqadilar - tabiiy, mehnat va qiymat
Tabiiy usul O'rtacha ishchi (ishchilar) ga yoki ma'lum bir davrga to'g'ri
keladigan mahsulotlarni birliklarda, metrda yoki shartli tabiiy birliklarda ishlab
chiqarishni aks ettiradi. Masalan, ko'mir sanoatida o'rtacha yillik, oylik, o'rtacha
kunlik ko'mir qazib olish sanoat ishlab chiqarish xodimlarining bir xodimiga yoki
bitta asosiy ishchiga to'g'ri keladigan tonnalarda, gaz va tog'-kon sanoatida
ishlab chiqarish kubometrda o'lchanadi. Tabiiy ko'rsatkichlar asosan mahsulot
turlari ahamiyatsiz bo'lgan sanoat korxonalarida qo'llaniladi. Shuning uchun, bu
erda ko'pincha ishlatiladi. shartli tabiiy usulunda mahsulotning yoki ishning bir
turi boshqa mehnatga nisbatan ustunlik qiladi (ustunlik qiladi), nisbatan
mehnat zichligi. Albatta, ishlab chiqarish va ishlab chiqarish hajmini
hisoblashda ishlab chiqarish birligining doimiy (me'yoriy) mehnat
intensivligidan foydalanish kerak. Mehnat unumdorligini o'lchash uchun
mahsulotlarning iste'mol xususiyatlariga (quvvat, og'irlik, foydali tarkibiy
qismlar tarkibi va boshqalar) shartli tabiiy ko'rsatkichlarga pasayish
koeffitsientlaridan foydalanish mumkin emas, chunki ushbu jismoniy va
mehnat ko'rsatkichlari o'rtasida funktsional bog'liqlik yo'q.
Xarajat usuli mehnat unumdorligi sanoat ishlab chiqarish xodimlarining
(ishchining) o'rtacha ishchilariga yoki bitta asosiy ishchiga (ishlab chiqarishga)
tegishli bo'lgan yalpi yoki sotiladigan mahsulotlarning qiymati bilan
tavsiflanadi. Ular tirik mehnat unumdorligini baholash uchun keng qo'llaniladi, ammo moddiylashtirilgan mehnatni tejash va mahsulot sifatini oshirishni
hisobga olmaydilar. Bundan tashqari, ushbu ko'rsatkichlar mehnat
unumdorligining haqiqiy qiymatini buzadigan bir qator kamchiliklarga ega,
masalan, kooperativ ta'minoti yoki moddiy iste'mol ulushining o'zgarishi, ishlab
chiqarishda tarkibiy siljishlar va boshqalar. Sof ishlab chiqarish eng ishonchli
ko'rsatkichdir.
Mehnat usuli mehnat unumdorligini o'lchash har bir mahsulotning mehnat
intensivligini hisoblash asosida amalga oshiriladi. Ushbu usulga muvofiq,
mehnat unumdorligi haqiqiy (rejalashtirilgan) xarajatlarni tartibga solish
xarajatlari bilan taqqoslash orqali baholanadi. Har bir mahsulot turining
murakkabligi ushbu mahsulotni ishlab chiqarishdagi mehnat xarajatlarining
uning miqdoriga nisbati sifatida hisoblanadi. Mehnat unumdorligini
o'lchashning mehnat usulida bir qator kamchiliklar mavjud (ular etarli darajada
asoslanmagan va teng bo'lmagan standartlar, ularni tez-tez qayta ko'rib chiqish
va boshqalar), bu hatto individual ish joylari va jamoalarda ham mehnat
unumdorligi darajasi va dinamikasini ob'ektiv baholashga hissa qo'shmaydi.
Jamoa va har bir xodimning yakuniy natijasi faqat ish vaqtining birligiga
mahsulot ishlab chiqarish bilan baholanmaydi. Mehnat unumdorligini
baholashda xom ashyo bilan ishlaydigan mehnat iqtisodiyotini hisobga olish
kerak, aks holda mehnat unumdorligi ko'rsatkichining qiymati keskin pasayadi.
Ushbu pozitsiyalardan ular mehnat unumdorligini o'lchash usullarini - tabiiy,
mehnat va qiymat usullarini ko'rib chiqadilar.Tabiiy usul ma'lum bir davrda
ishlaydigan o'rtacha ishchiga birliklarda, metrda yoki shartli-tabiiy birliklarda
tovar mahsulotlarini ishlab chiqarishni aks ettiradi. Masalan, ko'mir sanoatida
o'rtacha yillik, oylik, o'rtacha kunlik ko'mir qazib olish sanoat ishlab chiqarish
xodimlarining bir xodimiga yoki bitta asosiy ishchiga to'g'ri keladigan tonnada,
gaz va tog'-kon sanoatida ishlab chiqarish kubometrda o'lchanadi.
Tabiiy ko'rsatkichlar asosan mahsulot turlari ahamiyatsiz bo'lgan sanoat
korxonalarida qo'llaniladi.
Shuning uchun bu erda ko'pincha shartli-tabiiy usul qo'llaniladi, bunda
mahsulotning yoki ishning bir turi nisbiy mehnat zichligi bo'yicha ustunligi bilan
boshqasiga tenglashtiriladi. Albatta, ishlab chiqarish va ishlab chiqarish hajmini
hisoblashda, ishlab chiqarish birligining doimiy me'yoriy mehnat intensivligidan
foydalanish kerak. Mahsulotning iste'mol xususiyatlariga qarab shartli tabiiy
ko'rsatkichlarga pasayish koeffitsientlarini qo'llash, quvvat, og'irlik, foydali tarkibiy qismlar va boshqalar. mehnat unumdorligini o'lchash mumkin emas,
chunki bu jismoniy va mehnat ko'rsatkichlari o'rtasida funktsional bog'liqlik
yo'q.Mehnat unumdorligining iqtisodiy usuli ishchining sanoat ishlab chiqarish
xodimlarining o'rtacha ishchilariga yoki bitta asosiy ishlab chiqarish
mahsulotiga to'g'ri keladigan yalpi yoki sotiladigan mahsulotlarning qiymatini
tavsiflaydi.Ular tirik mehnat unumdorligini baholash uchun keng qo'llaniladi,
ammo moddiylashtirilgan mehnatni tejash va mahsulot sifatini oshirishni
hisobga olmaydilar. Bundan tashqari, ushbu ko'rsatkichlar mehnat
unumdorligining haqiqiy qiymatini buzadigan bir qator kamchiliklarga ega,
masalan, kooperativ ta'minoti yoki moddiy iste'mol ulushining o'zgarishi, ishlab
chiqarishda tarkibiy siljishlar va boshqalar. Sof ishlab chiqarish eng ishonchli
ko'rsatkichdir. Mehnat unumdorligini o'lchashning mehnat usuli har bir
mahsulotning murakkabligini hisoblash asosida amalga oshiriladi.
Ushbu usulga muvofiq, mehnat samaradorligi haqiqiy rejalashtirilgan
xarajatlarni tartibga soluvchi xarajatlar bilan taqqoslash orqali baholanadi. Har
bir mahsulot turining murakkabligi ushbu mahsulotni ishlab chiqarishdagi
mehnat xarajatlarining uning miqdoriga nisbati sifatida hisoblanadi. Mehnat
unumdorligini o'lchashning mehnat uslubi bir qator kamchiliklarga ega: etarli
darajada asoslanmagan va teng bo'lmagan standartlar, ularni tez-tez qayta
ko'rib chiqish va boshqalar, bu hatto individual ish joylarida va jamoalarda ham
mehnat unumdorligi darajasi va dinamikasini ob'ektiv baholashga hissa
qo'shmaydi. mehnat unumdorligi bo'yicha.
Mehnat unumdorligi darajasini baholash uchun umumlashtiruvchi, xususiy va
yordamchi ko'rsatkichlar tizimi qo'llaniladi. Yakuniy ko'rsatkichlar tarkibiga
bitta ishchining o'rtacha yillik, o'rtacha kunlik va o'rtacha soatlik mahsulot
ishlab chiqarishi, shuningdek qiymat jihatidan bir ishchiga to'g'ri keladigan
mahsulotning o'rtacha yillik ishlab chiqarilishi kiradi.
Maxsus ko'rsatkichlar - bu bir kishining kuniga yoki kishi-soat uchun ma'lum bir
turdagi mehnat mahsuloti ishlab chiqarish bir qismini ishlab chiqarish yoki
ma'lum bir turdagi mahsulot ishlab chiqarish uchun sarflangan vaqt. Yordamchi
ko'rsatkichlar ma'lum bir turdagi ish birligiga sarflangan vaqtni yoki vaqt
birligiga bajarilgan ish hajmini tavsiflaydi. Mehnat unumdorligining eng
umumiy ko'rsatkichi bu bir ishchiga o'rtacha yillik mahsulotdir.
O'rtacha soatlik ishlab chiqarishning o'sish zaxirasini ish kunining
rejalashtirilgan davomiyligiga ko'paytirib, biz o'rtacha kunlik mahsulotning
o'sish zaxirasini olamiz. Agar ushbu zaxirani bitta ishchining ish vaqtining rejalashtirilgan jamg'armasiga
ko'paytirsak, ishchilarning o'rtacha yillik ish haqi zaxirasini topamiz.
Ishlab chiqarishni ko'paytirish uchun zaxirani aniqlash uchun RPM RFV barcha
ishchilarining ish vaqtining o'rtacha ish vaqtidagi jamg'armasiga mumkin
bo'lgan ko'payishini ko'paytirish kerak.RPTXi ma'lum bir voqea tufayli mehnat
unumdorligini oshirish zaxirasini quyidagi formuladan foydalanib hisoblash
mumkin: RPTXi RFRXi100-RFRXi100 RFRXi yoki ishchilar sonining nisbiy
qisqarishi foizi. ma'lum bir tadbir hisobidan xodimlar.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida mehnatning cheklangan mahsuldorligi
kontseptsiyasi, unga ko'ra ishchilar sonining qo'shimcha o'sishi, marjinal
mahsulotning tobora kamayib borishiga olib keladi, tobora keng tarqalgan.
Bundan tashqari, mehnatning cheklangan mahsuloti deganda korxona
qo'shimcha bitta ishchi yollash orqali oladigan qo'shimcha mahsulotlar miqdori
tushuniladi.Marjinal mahsulotni uning narxiga ko'paytirib, biz marjinal
mahsulotning pulli ifodasini yoki oxirgi ishchining bandligidan marjinal yoki
qo'shimcha daromad olamiz.Agar mehnatning cheklangan mahsuloti ishchi
kuchi qiymatidan yuqori bo'lsa, ishchilar sonini ko'paytirish kerak, shu bilan
birga korxonaning umumiy foydasi ishchilar soniga ko'payishi kerak. Agar mehnatning cheklangan mahsuloti ishchi kuchi qiymatidan past bo'lsa, unda
oxirgi xodim qabul qilinganidan keyin foyda pasaya boshlaydi.

Xulosa
Bir ishchining o'rtacha yillik ishlab chiqarish formulasi katta ahamiyatga ega va

korxonada mehnat unumdorligi kabi ko'rsatkichni hisoblashda ishlatiladi.
Ishlab chiqarishning umumiy mehnat intensivligi (PP) barcha toifadagi PPP
xarajatlarini, ishlab chiqarish birligini ishlab chiqarish uchun tirik mehnat
xarajatlari yig'indisini ifodalaydi. Formula bilan aniqlanadi:
TP = Ttechn + To + Tu
Mehnat xarajatlarining xarakteri va maqsadiga qarab, ko'rsatilgan mehnat
zichligi ko'rsatkichlarining har biri dizayn, istiqbolli, me'yoriy, rejali va haqiqiy bo'lishi mumkin:Mehnatning me'yoriy intensivligi amaldagi mehnat me'yorlari
asosida hisoblanadi: vaqt me'yorlari, ishlab chiqarish me'yorlari, xizmat
muddati va ishchilar soni normalari. U alohida mahsulotlarni ishlab chiqarish
uchun ham, butun ishlab chiqarish dasturini amalga oshirish uchun zarur
bo'lgan mehnat xarajatlarining umumiy miqdorini aniqlash uchun ishlatiladi;
rejalashtirilgan mehnat intensivligi tashkiliy -texnik tadbirlarni amalga oshirish
hisobiga joriy davrda rejalashtirilgan mehnat xarajatlarini kamaytirish miqdori
bo'yicha normativdan farq qiladi;
Haqiqiy mehnat zichligi - bu ishlab chiqarilgan mahsulot hajmi yoki bajarilgan
ish hajmining majburiy mehnat sarflari yig'indisi.Mehnat unumdorligini oshirish
katta iqtisodiy va ijtimoiy ahamiyatga ega, uni makro va mikro darajada ko'rib
chiqish kerak.Makro darajada (milliy iqtisodiy nuqtai nazardan) mehnat
unumdorligining oshishi quyidagilarni anglatadi: yalpi ichki va milliy
mahsulotning o'sishi; jamg'arma fondi va iste'mol fondining o'sishi;
kengaytirilgan takror ishlab chiqarish uchun asos; mamlakat fuqarolarini
ko'tarish va ijtimoiy muammolarni hal qilish uchun asos; mamlakat taraqqiyoti
va davlatning Mehnatning texnik jihozlanishi - asosiy hajm ishlab chiqarish
aktivlari har bir xodim uchun;Mexaniklashtirish va avtomatlashtirish darajas mexanizatsiyalashgan va avtomatlashtirilgan mehnat bilan band ishchilar
ulushi;Ishlab chiqarishni kimyolashtirish, ilg'or materiallar va kimyoviy
jarayonlardan foydalanish - ishlab chiqarilgan kimyoviy jarayonlarning uning
umumiy hajmiga nisbati.Asosiy moddiy-texnik omillardan biri bu mahsulot
sifatining yaxshilanishi-ijtimoiy ehtiyojlarning pul va ishchi kuchi xarajatlarining
pastligi bilan qondirilishi, chunki yuqori sifatli mahsulotlar ko'p sonli sifatsiz
mahsulotlarning o'rnini bosadi. Mahsulotlarning chidamliligini oshirish ularning
ishlab chiqarish hajmining qo'shimcha o'sishiga tengdir.ing xodimlari
(xodimlari)

Foydalangan adabiyotlar:

1.Abdurahmonov Q.H., Bozorov N., Volgin N. va boshqalar. «Mehnat
iqtisodiyoti va sotsiologiyasi». Toshkent: «O’qituvchi»-2019 yil, 280-326 betlar.
2.Abdurahmonov Q.H, Holmo’minov Sh.R. «Mehnat iqtisodiyoti va
sotsiologiyasi». Toshkent-2016 yil, 126-143 betlar.
3.Dodoboev Yu.T., Xudoyberdiev.A. «Mehnat iqtisodiyoti va sotsiologiyasi».
Farg’ona-2017 yil, 64-84 betlar.
4.Usmonov S.N., Dodoboev Yu.T. «Bozor iqtisodiyoti asoslari». Toshkent: «Fan»-
2015yil, 88-90-betlar.
5. Aim.uz
6. www.arxiv.uz
7. www.vkipediya.uz.