Reja: Kadrlar tayyorlash tizimini takomillashtirish va uni infratuzilma tarmog‘i sifatida shakllantirishning ob’ektiv shartlari

Mavzu: Ishlab chiqarish infratuzilmasida tayyorlov tizimi va uning tashkiliy-iqtisodiy asoslari
Reja:
1. Kadrlar tayyorlash tizimini takomillashtirish va uni infratuzilma tarmog‘i sifatida shakllantirishning ob’ektiv shartlari

• Kadrlar tayyorlash tizimining tizimli-iqtisodiy va tashkiliy faoliyatini takomillashtirish masalalari

• Kadrlar tayyorlash tizimini takomillashtirish va uni infratuzilma tarmog‘i sifatida shakllantirishning ob’ektiv shartlari

Ma’lumki, moddiy ishlab chiqarish jarayoni unumli mehnat bilan chegaralanib qolmaydi. Bizning holatimizda unumsiz mehnat ham sotish kabi mehnatning ajralmas qismi hisoblanadi. Ushbu ikki mehnat shakli o'rtasida teskari bog'liqlik mavjud. Mehnat bilan band bo'lganlarning unumdor (mahsuldor) va unumsiz (ishlab chiqarish) pozitsiyalari qanchalik kam bo'lsa, mehnat unumdorligi shunchalik yuqori bo'ladi. Shu munosabat bilan qishloq xo‘jaligida birlamchi bo‘lmagan ikkilamchi savdo pozitsiyalarini samarali mehnatdan ajratish samaradorlikni oshirishning muhim sharti bo‘lib qolmoqda. Mahsulotni sotish bilan bog'liq mehnat ko'paytirishning boshqa ishtirokchilari zimmasida bo'lishi kerak.
Zamonaviy sharoitda qishloq xo‘jaligi korxonasining bir vaqtning o‘zida ham ishlab chiqarish, ham sotish bilan shug‘ullanishi endi o‘zini oqlayotgani oydinlashmoqda. Fan-texnika taraqqiyoti sharoitida ishlab chiqarishni oqilona tashkil etish va boshqarish vazifalari tobora qiyinlashib bormoqda. Zamonaviy ishlab chiqarish intensifikatsiya va konsentratsiya asosida rivojlanmoqda. Bu jarayonlar juda murakkab va alohida e'tibor va kuch talab qiladi.
Qishloq xo‘jaligining u yoki bu sohasi rahbari va mutaxassisining bevosita rivojlanishini tashkil etish, uni boshqarish bo‘yicha tobora ko‘proq ishlarni amalga oshirish zarur. Agar ishlab chiqarish va sotish masalalarini bir vaqtning o'zida hal qilish kerak bo'lsa, rahbar ko'pincha qaysi birini tanlash kerakligi haqidagi savolga duch keladi. Chunki aynan shu yerda tayyor mahsulot buzilib, nobud bo‘ladi va bu bosqichda uni sotish qiyinroq (qiyinroq, qiyinroq) bo‘ladi. Bu ishlab chiqarishning ko'p jihatlarini yo'qotishiga olib keladi. Qishloq xo'jaligidan tarmoqlarning ajralishi doimo uning rivojlanish darajasiga to'g'ri kelgan. Qishloq xo'jaligi o'z taraqqiyotida yangi bosqichga ko'tarilganligi sababli, uning uchun dastlab majburiy bo'lmagan ayrim vazifalarni bajarish qiyinlashdi.

• Kadrlar tayyorlash tizimini takomillashtirish va uni infratuzilma tarmog‘i sifatida shakllantirishning ob’ektiv shartlari

Bu soha rivojining yangi bosqichi, birinchi navbatda unga xos bo‘lgan ba’zi vazifalar, bizning holatimizda savdoni ajratish masalasini yana bir bor ko‘tardi. Ta'minot va sotish xizmatlarining mustaqil bo'limlarga bo'linishi qishloq xo'jaligini boshqarishni ishlab chiqarish omillarini boshqarish foydasiga tubdan o'zgartirishi kutilmoqda.
Bunday tizim ixtisoslashtirilgan texnologik va funktsional xizmatlarni yaratadi. Agrotexnika, zootexnika va boshqa turdagi xizmatlar mustaqil xizmatlarga bo'linadi. Ushbu xizmatlarni katta mutaxassislar boshqaradi. Ammo buning uchun maxsus ta'minot va sotish xizmatlarini yaratish kerak. Xulosa qilib aytganda, ishlab chiqarishni boshqarishni tubdan qayta qurish qayta qurish va boshqa xizmatlarni, jumladan, sotish va yetkazib berish xizmatlarini ajratishni talab qiladi.
Ba'zida maxsus xizmatlarni tashkil etishning maqsadga muvofiqligi haqida shubhalar mavjud, chunki bu ma'muriy va boshqaruv xodimlari sonining ko'payishi bilan bog'liq. Biroq, bu muammoning yechimi boshqaruvning progressiv tizimidadir. Cheklangan boshqaruv strukturasida funktsional ulanishlar kamayadi. Boshqaruv xodimlarining ixtisoslashuvi darajasi oshadi, ishlab chiqarish bo'limlari soni kamayadi va mutaxassislarga xizmat ko'rsatish doirasi kengayadi. Bularning barchasi rahbarlar sonining qisqarishiga olib keladi. Ushbu zaxira tufayli qishloq xo'jaligi mahsulotlarini sotish bo'yicha maxsus xizmatlar tashkil etilishi kerak.
Ishlab chiqarish va sotish faoliyatini ajratish zarurati shundan kelib chiqadiki, yalpi va tovar ishlab chiqarish hajmining o'sishi va uni sotishning bir qator tashkiliy-iqtisodiy sharoitlarining o'zgarishi. Birinchidan, ayrim turdagi mahsulotlarni yetkazib berish masofasi o'zgaradi, bu esa differensial renta I shakllanishiga sezilarli ta'sir ko'rsatadi. Fermer xo‘jaligining avtomobil yo‘llari, avtomobil yo‘llari, qayta ishlash korxonalari va tayyorlov bazalariga nisbatan joylashishi mahsulotni sotish uchun transport va boshqa xarajatlar darajasini belgilaydi.

• Kadrlar tayyorlash tizimini takomillashtirish va uni infratuzilma tarmog‘i sifatida shakllantirishning ob’ektiv shartlari

Ma’lumki, mahsulot ishlab chiqarish va sotish jarayonlarining bir-biridan ajratilishi bilan fermer xo‘jaliklarining joylashgan joyidagi differensial ijara shartlari bekor qilinadi, yagona tayyorlov tashkilotining tashkil etilishi esa jamiyat manfaatlariga xizmat qiladi. Qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishining ayrim sohalarida ixtisoslashuv va konsentratsiyaning pastligi kadrlar tayyorlash bo‘limlari ishini murakkablashtiradi. Bu esa to‘g‘ridan-to‘g‘ri aloqalarni rivojlantirishni qiyinlashtiradi, uy xo‘jaliklarining salmoqli qismida mahsulot ishlab chiqarishni qiyinlashtiradi, hattoki, amalda buning iloji yo‘q, bu esa korxonalar iqtisodiyoti va iqtisodiyotiga og‘ir yuk bo‘ladi. Shunday qilib, ishlab chiqarishni ixtisoslashtirish va konsentratsiyalashning ahamiyati yagona tarmoq doirasidan tashqariga chiqadi. Bu omillar xaridni oqilona tashkil etishning eng muhim shartlari va pirovardida ishlab chiqarishdan yakuniy iste’molchigacha bo‘lgan harakatning butun texnologik va tashkiliy zanjirini samarali boshqarish sharti hisoblanadi.
Shuni ta'kidlash kerakki, fermer xo'jaliklarida almashlab ekish maydoni cheklanganligi sababli er ishlab chiqarishni konsentratsiyalashning ko'plab masalalarini hal qilib bo'lmaydi. Yangi texnologiyalar va ishlab chiqarishning ilg‘or shakllarini joriy etish bo‘yicha bunday ekish sikllari tarmog‘i tobora ko‘zga tashlanmoqda. Konsentratsiya mashinasozlikni joriy etish va sanoatni sanoatlashtirish uchun qulay shart-sharoitlar yaratibgina qolmay, balki kadrlar tayyorlash tashkilotlari bilan iqtisodiy aloqalarni yanada mustahkam rivojlantirish va yo‘lga qo‘yish imkonini beradi. Avvalo, konsentratsiya, birinchi navbatda, arzonroq, lekin ayni paytda katta partiyalarni ishlab chiqarishdir. Bundan ishlab chiqarish va qayta ishlash korxonalari ham manfaatdor. Ikkinchidan, konsentrlangan ishlab chiqarish uchun mahsulotlarni sotish tashkiliy-texnologik jarayonning ajralmas qismi bo'lib qoladi. Ixtisoslashgan ishlab chiqarish sotishga katta talablar qo'yadi. Bu esa ta’lim muassasalarini tezroq qayta tashkil etishga, faoliyatini yangi talablar asosida takomillashtirishga majbur qiladi.

• Kadrlar tayyorlash tizimini takomillashtirish va uni infratuzilma tarmog‘i sifatida shakllantirishning ob’ektiv shartlari

Shunday qilib, fermer xo‘jaliklari va fermer xo‘jaliklarining diversifikatsiya qilinishi bilan kadrlar tayyorlash tizimining ahamiyati ortib boradi. Shu nuqtai nazardan, ushbu tizim ishlab chiqarishni tashkil etishning zamonaviy, yangi, progressiv shakllarining istiqboldagi talablariga javob berishi muhim ahamiyatga ega. Zamonaviy sharoitda bunday talablarning kuchayishi ishlab chiqarishning yangi tashkiliy shakli sifatida agrosanoat kooperatsiyasi (kooperatsiya) jarayonining paydo bo'lishi bilan bog'liq.
Agrosanoat kooperatsiyasi va ishlab chiqarish sanoat asosida tashkil etilgan sharoitda texnologik jarayonda sotishning roli beqiyos ortadi. Ishlab chiqarishni xo‘jaliklararo va agrosanoat korxonalari, zavod va birlashmalar shaklida tashkil etish maxsus savdo aloqalarini yaratish (yaratish) zaruriyatini keltirib chiqaradi (Moldovadagi kabi).
Bog'dorchilikdagi umumiy konsentratsiya ishlab chiqarishning o'sishida o'z aksini topdi. Bu nafaqat ishlab chiqarish jarayonini, balki mahsulotning iste'molchiga o'tishining barcha keyingi bosqichlarini ham aniq tashkil qilishni talab qildi. Shu bilan birga, fermer xo‘jaliklari o‘rtasidagi kooperatsiyaga asoslangan ixtisoslashtirilgan ishlab chiqarishning afzalliklari qay darajada amalga oshishini belgilaydi.
Keng ko'lamli ixtisoslashtirilgan rivojlanish maksimal natijalarni ta'minlaydigan barcha xizmatlar ishini aniq tashkil qilishni talab qiladi. Mahsulot sotishda fermer xo‘jaliklariga xizmat ko‘rsatish umumiy oziq-ovqat konveyerlari tizimi – shirkat, fermer va fermer xo‘jaliklari, transport va qayta ishlash korxonalarining muhim bo‘g‘ini hisoblanadi.

• Kadrlar tayyorlash tizimini takomillashtirish va uni infratuzilma tarmog‘i sifatida shakllantirishning ob’ektiv shartlari

Yangi sharoitda mahsulot qayta ishlash korxonalariga tezroq yetkazib beriladi. Qishloq xo‘jaligi korxonalari sotishning aniqroq tizimiga ega bo‘lib, qayta ishlash korxonalari esa xomashyo bilan o‘z vaqtida ta’minlash va quvvatlarning to‘liq bandligini ta’minlash imkoniyatiga ega.
Bizningcha, qishloq xo‘jaligi korxonalarini mahsulot sotishni tashkil etish majburiyatidan ozod qilish, qishloq ma’muriy hududida yangi savdo tarmog‘ini tashkil etish mantiqan to‘g‘ri ko‘rinadi. Savdo guruhining vazifasi qishloq xo'jaligi korxonalari tomonidan ishlab chiqarilgan barcha turdagi mahsulotlarni sotishdan iborat.
Albatta, bu taklifni amalga oshirish oson emas. Hozirgi vaqtda savdo tarmog'ini shakllantirishni qiyinlashtiradigan bir qator sabablar mavjud. Ulardan biri shundaki, bunday tizimni yangi joyda ishga tushirish zarur. Ayni paytda tumanda yangi tizim yaratishni boshlash uchun zarur moddiy-texnik bazaga ega bo‘lgan tashkilot yo‘q. Faqat iste'mol kooperatsiyasi ma'lum darajada javob berishi mumkin. Biroq, iste'mol kooperatsiyasining o'ziga xos xususiyatlari va qishloqda ko'p sonli funktsiyalarini hisobga olgan holda, bu kooperatsiya savdo xizmatlarini tashkil etish uchun asos bo'lmaydi.

• Kadrlar tayyorlash tizimini takomillashtirish va uni infratuzilma tarmog‘i sifatida shakllantirishning ob’ektiv shartlari

Boshqaruvning hududiy prinsipi masalasini hayotning o‘zi qo‘ymoqda. Shu bilan birga, aniq bir hudud doirasida qishloq xo'jaligini rivojlantirish bilan bog'liq barcha masalalarni hal qilishda birlikni ta'minlash mumkin. Bu ishlab chiqarishni ixtisoslashtirish, xo‘jaliklararo kooperatsiyani rivojlantirishda muhim ahamiyatga ega. Ishlab chiqarish darajasi uni sotish va iste'molchiga etkazib berishni tashkil etish darajasiga mos kelishi juda muhimdir.
Qishloq xo‘jaligi korxonalarining mahsulot sotishni tashkil etish vazifasidan ozod etilishi, bu vazifalarning ixtisoslashtirilgan xizmatlar tomonidan bajarilishi mamlakat iqtisodiyotiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Natijada ishlab chiqarishda mablag'larning ulushi ortadi. Qishloq xo'jaligida avtomobillar soni faqat ishlab chiqarish ehtiyojlari uchun zarur bo'lgan miqdor bilan cheklangan.
Ayni paytda qishloq xo‘jaligi korxonalari mahsulot yetkazib berish uchun zarur bo‘lgan avtomashinalar o‘rniga traktor, kombayn, o‘g‘it va ishlab chiqarishni kengaytirish bilan bog‘liq boshqa texnika sotib olishi mumkin. Ixtisoslashtirilgan tashkilotlarda transport vositalarining bir xilligi ulardan yuqori mahsuldorlik bilan foydalanishni ta'minlaydi, agrar davlatning joylashuviga ko'ra differensial rentani mahsulotlarni o'zi tashish hisobiga o'zlashtiradi. Natijada, agar qishloq xo'jaligi korxonalarining iqtisodiy sharoitlari teng bo'lib qolsa, sotishga ixtisoslashgan tashkilotlarda savdoni yaxshiroq tashkil qilish imkoniyati paydo bo'ladi. Ushbu mahsulot chiqindilarni va sotish xarajatlarini kamaytiradi. Natijada, bunday tizimda bevosita muloqotning ahamiyati ortadi.