Reja: IV asr oxiri V asr boshlarida varvarlarning impyeriyaga bulgan munosabatlari va Vestgotlar impyeriyasi

Fritigern boshchiligidagi qo'zg'olon
Viloyat hokimi gotika rahbarlarining qabuliga jalb qilishga muvaffaq bo'ldi. Bayram davom etar ekan, hokim soqchilari Gotlarni qo'zg'atib, ularni o'ldirdilar. G'azablangan Gotlar yangi rahbarni sayladilar. Bu Fritigern edi - jasur va jangga qodir odam. Isyonchilar Rim shaharlarini egallab olishni boshladilar. Hukumat isyonchilarni to'xtatish uchun kuchga ega emasligi ma'lum bo'ldi.
Ikki yildan ko'proq vaqt davomida imperator Valens Gotlarni tinchlantirish uchun armiyani jihozlay olmadi. Qo'zg'olonni bostirish uchun yuborilgan qo'shinlar qo'zg'olonchilar safiga qo'shildilar. Va bu dahshatli ogohlantirish bo'lib, jamiyatning parchalanishidan dalolat edi. Keyin Rim davlati zo'ravonlik va zulm uchun ulkan volanga aylanishi kerak edi, unda "begonalar" "ularnikidan" yaqinroq bo'lib qoldi.

G'arbiy hududlarning imperatori Gratsian shtatni qutqara oladigan qo'mondoni izlashga shoshildi. Ular imperiyaga sadoqat bilan xizmat qilib, ispaniyalik Teodosni topdilar. Uning rejalari avustiyalik kishi bo'lishni o'z ichiga olmadi. O'zining aqlidan foydalanib, u rimliklarga ishonmaslik kerakligini anglab, gotika rahbarlari bilan bog'lanishga qaror qildi.
Atilla ulgandan keyin impyerator saroyidagi (saroy Ravennada edi) fitnalar avj olib ketdi, natijada Aesiyning uzi xalok buldi. Aesiy Rimning sungi davrdagi davlat arboblari ichida eng kuzga kuringan kishi edi. impyeratorning buyrugi bilan uldirilgan Aesiydan keyin Valentinian III uzi xam uldirildi.. Shundan keyin vandalar (455 y.) xujum kilib, Rimni un turt kun taladilar. Bu xujum impyeriyani uzil-kesil xalok kildi. Italiyani nomigagina taxtga utirgan impyeratorlar nomidan yollanma varvar drujinalarining boshliklari idora kildi. Shu drujina boshliklaridan biri Odoakr (kichkinagina bir gyerman kabilasining – skyerlarning boshligi) 476 yilda Rimning oxirgi impyeratori gudak Romul Avgustulni taxtdan tushirib, impyeratorlik nishonlarini Konstantinopolga, sharkiy impyeratorga yubordi.
Shunday kilib, Garbiy Rim impyeriyasi rasmiy jixatdan xam tamom buldi. Uning markazi Parij bulgan Shimoliy Galliyadagi kolgan-kutgan tyerritoriyasini 10 yildan keyin (486 yilda) frank koroli Xlodvig bosib oldi. Odoakr davlati etnik sostavi jixatidan kurama bir davlat edi. Uning kul ostida skyerlar, gyerullar, gotlarning bir. kismi, alanlar (Shimoliy Kavkaz kabilasi) va boshkalar bor edi. U Italiya zodagonlari kulida yerlarning uchdan bir kismini musodara kilib, uz tarafdorlariga byerdi. Lekin italiyalik-rimlik axolining ichki ishlariga aralashmadi. Odoakrning mavkei umuman mustaxkam emas edi. U, birorta yirik varvar kabilasidan yordam olaman, deb umid kila olmas edi. Odoakr rimlik kuldor zodagonlarning yeralarini musodara kilib olganlari uchun ular bilan Odoakr urtasidagi munosabat buzik edi. Shu bilan birga Konstantinopoldagilar xam unga ishonmas edilar va uning urniga uz kandidatini ostgotlar koroli Teodorixni tayyerlamokda edilar.

Teodorix murakkab ichki va tashki siyosat yurgazdi. U uzini varvar korolliklarining «kattasi» deb xisoblab, varvar korolliklari urtasidagi munosabatlarni tartibga solishga xarakat kildi. Teodorix Vizantiyaga nisbatan xam mustakil pozisiya tutdi. Sharkiy rim impyeratorlari uning «kurnamakligidan» norozi bulib, Italiyada impyerator xokimiyatining tiklashning yangi rejalarini tuzmokda edi. Ichki siyosatda Teodorix axolining ikkala etnik grupasini – rimliklar bilan varvarlarni murosaga keltirishga xarakat kildi. U uz saroyiga Rim olimlari va yozuvchilarni tortdi, kup eski Rim yodgorliklarini tikladi, atrofiga rimliklardan maslaxatchilar tupladi. Teodorix davlatining siyosiy tuzumi Teodorix xukmronligining oxiriga kadar ikki yoklama buldi. Gotlar rimliklarga kushilmay, aloxida vaziyatda yashadilar. Ular uzlarining gyerman sudi koidalariga muvofik sud kilinar edi.

Teodorix vafotidan keyin Ravenna saroyida ikkita grupa bir-biri bilan kattik kurash olib bordi: bulardan biri-Konstantinopol bilan ittifok tuzish tarafdori («Rim guruxi»), ikkinchisi – mustakil siyosat yurgizish va rimlik kuldorlarni yanada cheklash tarafdori edi. Impyerator Yustinian I zamonida vizantiyaliklar ostgotlar italiyasini istilo etdilar va butun Appenin yarim orolini Vizantiyaga kushib oldilar. Lekin Italiyani Vizantiya osonlik bosib olmadi. Gotlar urushi 20 yildan ortik davom etdi. Ostgotlar uzlarini juda kattik ximoya kildilar. Yangi saylangan ostgot kiroli Totilla (541-552) Vizantiyaga karshi kurashga, ostgotlardan tashkari, ezilgan italiyaliklarning bir kismini xam tortdi. Ostgotlar uzlarini juda kattik ximoya kildilar. Impyerator Yustinian farmonlar chikarib, Italiyada ilgarigi kuldorlik tuzumini tikladi. Totilaning kullar va kolonlar tugrisidagi farmon va xukmlari bekor kilindi.
Vizantiyaningn Italiyada xukmronlik kilishi uzokka bormadi.. 568 yilda Shimoliy Italiyaga yangi varvarlar – langobardlar bostirib kirdilar. Langobardlar oldin Elbaning chap kirgogida yashagan bulib, svev kabilalariga karindosh edi. Langobardlarning boshligi kirol Alboin edi. Yangi davlatning poytaxti Paviya shaxri buldi. Italiyada langobardlarning nomi shu maxalgacha xam saklanib kolgan-xozirgi shimoliy Italiya Lombardiya deb ataladi.
Langobardlar istilosining uziga xos bir kancha xususiyatlari bor edi. Birinchidan, langobardlar Shimoliy va kisman urta Italiyani batamom ishgol kildilar, maxalliy kuldor zodagonlar bilan xech kanday bitimga kelmadilar. Ular Appenin yarim oroliga rimliklarning fedyeratlari sifatida emas, balki ularni istilo kiluvchilar sifatida keldilar. Ikkinchidan, langobardlar Rim kuldorlarining juda kup mol-mulkini musodara kildilar. Masalan, biz yukorida kurib utganimizdek, vestgotlar, ostgotlar yoki uchdan ikki kismini musodara kilgan bulsalar, langobardlar esa, bunga konikmay, badavlat rimliklarning pomest’elarini butunlay trtib oldilar. Kpdan-kup rimlik kuldorlar kulga aylantirildi, bir kismi oila a’zolari bilan boshka mamlakatlarga sotib yuborildi. Langobardlar istilosining uchinchi xususiyati ulardagi ijtimoiy tuzumning uziga xos xislatidan kelib chikdi. Langobardlar Italiyaga kelgan vaktlarida ularda urugchilik alokalari birmuncha mustaxkam edi. Ularning Italiyada joylashuvini uzi xam xali xiyla darajada urugchilik tusida edi.
Langobard kirolligi bilan bir vaktda Italiyada VI-VII asrlarda yana bir siyosiy tashkilot-papalik vujudga keldi. Italiyaga langobardlar kelgandan keiyn xam rimlik episkoplar – papalar – rasman uzlarini Sharkiy Rim impyeratorlarining oliy xokimiyati kul ostida deb xisoblab keldilar. Xakikatda esa. Konstantinopolga bulgan bu karamlik kundan-kun yukola bordi. Papalar asta-sekin Urta Italiyaning mustakil xukmdorlariga aylana boshladilar. Rimning va Rim oblastining xam diniy, xam duneviy xokimi bulgan birinchi papa Grigoriy 1 (590-604) buldi. Langobard korollari keyincha papa oblastini uz xokimiyatlariga buysundirishga xarakat kildilar, lekin bu xarakat natija byermadi. Papalar frank kirollaridan iborat ittifokchilarga ega edilar. VIII asrning yarmida ular shu frank kirollarining yordami bilan uzlarining papa chyerkovi davlatini uzil-kesil tashkil etdilar, bu davlat xam, shunday kilib, ilgari Rim impyeriyasining uziga xos bir koldigi edi. Shunday kilib, Garbiy Evropa xaritasi eramizning V va VI asrlari ichida butunlay uzgarib ketdi. Goyat katta Garbiy Rim impyeriyasi esa Vizantiya degan nom bilan yashab keldi, birok uning sharoitlari va alokalari boshkacha edi. (U asosan slavyanlar va Sharkiy Osiyo bilan aloka kildi). Evropada davlat tuzumi ibtidoiy bulgan unlab mayda-mayda varvar kirolliklari vujudga keldi. Lekin bu uzgarish fakat siyosiy uzgarishlaridangina iborat emas edi. Xalklarning Buyuk kuchishi deb atalgan kuchishning tarixiy axamiyati uning ijtimoiy natijalaridir. Bu kuchish-antik kuldorlik tuzumining xalok bulishi edi. Yukorida kurib utganimizdek, varvarlar impyeriyani istilo kilish prosessida Rim jamiyatidagi ezilgan sinflar bilan-kullar va kolonlar bilan birgalashib ish kurdilar. Shunday kilib, kullar bilan kolonlar kuldorlik tuzumini yikitishda bevosita, aktiv ishtrok etdilar. Ularning kupi varvarlar kushini safiga kirdi. Kolganlari esa xujayinlarining kulidan kuplab kochib ketdi, bu vaktda xujayinlar kochoklarni kaytarib olib kelishdan ojiz edilar. Okibat-natijada Rim kullari va kolonlari dexkonlar ommasiga aylandilar, kelgindi varvar-dexkonlarning bu dexkonlardan farki shu ediki, kelgindilar bularga karaganda erkinrok va mustakilrok edilar.Darxakikat, varvar zodagonlari orasidan chikkan yangi yer egalari yer olish bilan birga bir necha kul xam oz bular edi, chunki usha vaktda kuldorlik latifundiyalarida kullarning soni umuman juda kamayib ketgan edi; ikkinchidan, eski xujayinlarning. Ya’ni Rim kuldorlarining urnini olgan yangi xujayinlar kullarni odatda darxol obrok tulaydigan dexkonlarga aylantirar edilar. Kullikning plantatorlar tomonidan kullanilgan formasini (yoki kazarma formasini) gyerman zodagonlari ilgari xam xaddan tashkari murakkab va besunakay forma deb xisoblar edilar. Plantatorlardagi kullik yangi sharoitga (kup kullar yakinda ozod bulib ketgan edi, markazlashgan polisiya apparati yuk edi, varvar kirolliklarining davlat xokimiyati kuchsiz edi) ayniksa tugri kelmas edi. Kuldorlik xukmronligini yuk kilib tashlagan buyuk uzgarish natijasida eskicha, rimcha kullik ma’nosidagi kulchilik uzil-kesil yukoldi. Eski kuldor zodagonlarning yer-mulklari juda kup yangi yer egalri urtasida bulinib ketdi. Bu yangi yer egalarining bir kismi yangi, varvar aristokratlar bulib, bular keyingi urta asr feodallarining
eng yakin utmishdoshlari edilar. Yerlarning bir kismi esa varvar dexkonlar kuliga utdi, bu dexkonlar shaxsiy erkinliklarini xali saklab kolgan va uzlarining jamoa tartiblarini yangi joyga kuchirib olib kelgan edilar, bu jamoa tartiblari sinflar paydo bulmasdan ilgari urugchilik tuzumi bilan boglangan edi.

Xulosa;
Varvarlar mavzusini o’qib chiqib men shuni tushunib yettimki,

Ular o’zlarini yerlar, erk va ozodliglari uchun juda qattiq kurash olib borishgan. O’qib chiqishim davomida varvarlar jang qilish usullari va dexqonchilik, chorvachilikdagi olib brogan ishlari menda aloxida qiziqish uyg’otdi.

Foydalanilgan Adabiyotlar:

1. Urta asrlar tarixi. V.F. Semyonov. T., 1973.
2. Dnevnik puteshestvie k dvoru Timura. Ri Gonzelesa de Klavixo. (1403-1406). M., Nauka 1990.
3. Istorii italii. V 3 t. M., Nauka.1970. T.1.
4. Kultura epoxa Vozrojdeniya M., - "Nauka" 1986.
5. Urta asrlar tarixi V.N. Semyonov, M., - 1971.
6. Kultura epoxa Vozrojdeniya i Reforfasii L.,
7. Urta asrlar tarixi. V.F. Semyonov. T., 1973.
8. Dnevnik puteshestvie k dvoru Timura. Ri Gonzelesa de Klavixo. (1403-1406). M., Nauka 1990.
9. Istorii italii. V 3 t. M., Nauka.1970. T.1.
10. www.ziyonet.uz