Reja: IV asr oxiri V asr boshlarida varvarlarning impyeriyaga bulgan munosabatlari va Vestgotlar impyeriyasi

VARVARLAR Davlati
Reja:
1. IV asr oxiri – V asr boshlarida varvarlarning impyeriyaga bulgan munosabatlari va Vestgotlar impyeriyasi.
2. Rim impyeriyasidagi Tuluza, vandallar va Burgundiya kirolliklarining tutgan roli.
3. Garbiy Rim impyeriyasining kulashi va Gotlar urushi.
4. Shimoliy Italiyaning langobardlar tomonidan istilo kilinishi va varvarlar istilolarining natijalari.

Varvarlarning Rim impyeriyasiga bulgan munosabati IV asr oxirigacha kelib juda xam keskinlashib ketdi. Impyeriyaning zaiflashuvi varvar kabilalariga impyeriya chegarasidan deyarli bemalol utib, uning tyerritoriyasini egallab olish uchun imkon byerdi. Impyeriya varvarlarning sikuvini yana bir oz vakt tuxtatib tura olar edi, lekin u, impyeriyaga fedyerat – ittifokchilar tarzida xizmat kilayotgan varvarlarning uzining yordamiga tayangan chogdagina shunday kila olar edi. Ammo fedyeratlarning dushmanga aylanishi oson edi; buning oldini olish uchun impyeriya ularga tobora kuprok yon byerishga majbur bulmokda edi. Gyerman kabilalari II-IV asr urtalarida uzlarining ishlab chikarish kuchlarini anchagina rivojlantirdilar. Ular Sezar va Tasit zamonidagiga karaganda yaxshirok ishlay boshladilar. Ularda xayvonlarning nasli (jumladan, otlarning nasli) yaxshilandi. Xunarmandchilikdan rivojlantirishda ancha olga ketiladi. Gyermaniyaning kup joylarida yer ustidagi yoki uncha katta bulmagan chukurlikdagi rudalar ishlana boshlanadi. Chegara oblastida yashovchi gyermanlar rimlik savdogarlar bilan oldi – sotdi kila boshladilar. Varvarlarning axolisi tobora kupayib borganligi uchun yer masalasijuda keskin masala bulib koldi. Varvarlar axolisining oshib-toshib ketayotganligini sezmokda edilar. Ular impyeriyaning syerxosil va kisman butunlay ishlov byerilmagan yerlarini ishgol kilishga intildilar. Butun bir varvar kabilalarini rim impyeriyasiga karshi keskin kurash olib borishga olib kelgan eng muxim va asosiy sabab yer tankisligi edi. Bu vaktga kelib gyerman kabilalarining ichida katta uzgarishlar sodir buldi. Gyerman jamiyatining tobora kuprok tabakalanib borishi – zodagonlarning ajralib chikishi, ularga karam bulgan kishilarning sonini kupayishi va xokozolar bilan bir katorda, kabilalarning katta – katta ittifoklarga birlashuv prosessi xam yuz byermokda edi. Kuyi Reynda xamda Yutlandiya yarim orolida anglo–saks kabilalari birlashmasi; Yukori Reynda allemanlar ittifoki (bunga kvadlar, markomanlar, kisman svevlar kirardi); Elbada va Elbaning narigi tomonida langobardlar, vandallar burgundlarning ittifoklari tashkil topdi. Bundan oldingi bobda gotlarning ikkita ittifoki – vestgotlar ittifoki va ostgotlar ittifoki vujudga kelib, bularning xar biri Dunay va Kora dengiz buyi rayonida kup kabilali davlat tashkil kilinganligi gapirib utilgan edi. IV asrning oxirlaridan boshlab va ayniksa V asrda varvarlar yoppasiga impyeriya tyerritoriyasiga karab yul olib, uni asta–sekin istilo kila boshladilar. Tugri, bu istilo kilish kariyb butun bir asrga chuzildi. Ancha vaktgacha bu istilochilar rasman impyeriyaning “ittifokchilari” deb karaldi. Birok zamondoshlar bu nomga aldanmadi. Garbiy Rim impyeriyasining tobora kullab borayotganligi shubxasiz xakikat edi. chunki varvarlar impyeriyani istilo etish bilan bir vaktda impyeriya tyerritoriyasiga uzlarining butun oilalari, uy anjomlari, sigir – buzoklari va xokozolari bilan kuchib kelib, urnashayotgan edilar. Shuning uchun IV asrning oxiri va V asrning xammasini uz ichiga olgan bu davrni tarixchilari odatda Xalklarning buyuk kuchishi davri deb ataydilar.
Bu kuchish impyeriya tyerritoriyasiga gotlarning bostirib kirishidan boshlandi, deb xisoblanadi. Ostgotlar va vestgotlarning impyeriya bilan totuv yashashlari mumkindek tuyular edi. Usha vaktda Evropaning janubiy – sharkida bu varvarlarning juda keng yer maydonlari bor edi. Vestgotlarda xam, ostgotlarda xam xech kanday «yer kaxatchiligi» yuk edi. Tugri, ostgot zodagonlari gox-gox Bolkon yarim roliga xujum kilib turar edilar. Lekin ikkinchi tomondan, gotlar Sharkiy Rim impyeriyasi bilan tinch savdo alokalari olib borar edilar. Gotlar

xristianlikni sharkiy rimliklardan kabul kilgan edilar. Gotlar urtasida xristianlikni targib kilgan kishi episkop Ulfila buldi, u injilni va diniy kitoblarni got tiliga tarjima kildi.

Ikki davlatning eng kuchli - Ostgotlar davlati bulib, u kup kabilali ittifok edi, bu ittifok uzining ostgot kabilasidan tashkari, slavyan va sharkiy sarmat kabilalaridan bir kanchasini uz ichiga oladi va bu davlatga kirol Gyermanarix 50 yil boshchilik kildi (u 375 yilda vafot etdi) Ostgotlarning uzlari maxalliy madaniyat ta’siriga anchagina byerilib, maxalliy axoli bilan kisman aralashib keta boshlagan edi.
Vestgotlarning Dunaydan utishi yuzaki karaganda aytarli bir narsa emasdek edi. Rimliklarning butun-butun kabilalarini fedyerat kilib kabul kilish xollari ilgari xam bulgan edi . Lekin xakikatda esa, vestgotlarning Bolkon yarim orolida paydo bulishi katta okibatlarga olib kelgan edi.Gonoriyning lashkarboshisi Stilixon (aslida varvar edi) dastlabki vaktda vestgotlarning Italiyaga kilgan xujumini tuxtatib turdi. U xatto Britaniyadagi rim legionlarini (407 yilda) chakirib keltirdi, legionlarning bu vaktida Italiyaning uzida bulishi nixoyat darajada zarur edi. Birok saroy axli urtasida fitna natijasida Stilixon tez orada vazifasidan tushirildi va uldirildi. Vestgotlar kiroli Aliarix endi kattik karshilikka uchramay, 409 yilda Italiya tyerritoriyasiga kirib boradi. Keyingi yilda Alarix Rimni juda katta talonga soldi. Shu narsa xaraktyerliki, Alyerix Rimni kullar yordami bilan oldi. Rimda va uning atrofida yashagan 40 mingga yakin kul Alarix tomoniga utdi

Vaqt o'tishi bilan Rim armiyasi askarlar va qo'mondonlar bilan tobora ko'proq varvarlar bilan to'ldirildi. Biroq, ular Rim kiyim-kechak va qurol-yarog' bilan birga hamma narsani inkor etishdi. Bundan tashqari, ular jangda o'zlarining taktikalari va strategiyalaridan foydalanishni afzal ko'rishdi. Biroq, ularning harbiy tuzilmalari tufayli Rim imperiyasi ko'plab mashhur g'alabalarni qo'lga kiritdi.

Endi ular Hunlar nomini olishdi va bu mintaqaning ko'plab xalqlarini: Alanlarni va ko'plab Sharqiy Gotlarni (Ostrogotlar) bosib olishdi. Bosqinchilar shu qadar shafqatsiz munosabatda edilarki, qo'shnilari - G'arbiy Gotlar (Visigotlar) o'zlarining taqdirlarini kutishlari shart emas edi. Ular Rimning himoyasi ostida Dunaydan qochib ketishdi. Mesiyada joylashgandan so'ng Visigotlar Konfederatlar - ittifoqchilar nomini olishni boshladi. Imperiya qochqinlar xuddi shu xunlardan mol-mulkni himoya qilish va himoya qilish bilan shug'ullanishga umid qilar edilar.

Varvarlar= Shimoliy afrika axolisining kuyi tabakalari orasida Rim xukumatining va katta kuldorlarning e’tibori yukligidan foydalanib, bu keng tyerritoriyani bosib oldilar va 439 yilda Rim impyeriyasi tyerritoriyasida ikkinchi varvar kirolligini vujudga keltirdilar, bu davlatning poytaxti kadimgi Korfagen buldi.

Varvarlar Rim zodagonlarining juda kup yerlarini xam musodara kildilar. Lekin ularning uzlarida xam zodagonlar tezlik bilan tarkib topmokda edi, bu zodagonlar bosib olingan yerlar, olingan kullar va boshka xil uljalar xisobiga boyib ketdi, vandal zodagonlari Italiyaga kilingan boskinchilik xujumlari natijasida ayniksa boyigan edi. 455 yilda vandallar Rimni bosib olib, vestgotlarning 410 yildagi tolon-tarojidan battarok misli kurilmagan darajada taladilar va vayron kildilar. Vandallar Rimning eng nodir kadimgi yodgorliklarini ayovsiz buzib tashladilar. Shu sababli «vandalizm» degan suz madaniyat yodgorliklarini vaxshiyona vayron kilish timsoli bulib koldi. V asr urtalarida 443 yil bilan 457 yil oraligida Rona daryosi xavzasida yana bir varvar kirolligi vudjudga keldi, bu kirollikning poytaxti Lion shaxri. buldi. Bu Burgundiya korolligi bulib, xajmi jixatidan bir muncha kichikrok bulsada, xozirda Fransiyaning janubi-sharkini, geografik va strategik jixatdan juda muxim va syerxosil joyini ishgol kildi. Bu korollik vujudga kelishi natijasida impyeriyaning shimoliy Galliya bilan alokasi uzilib koldi. Shunday kilib, Garbiy Rim impyeriyasi usha vaktdan boshlab xakikatda birgina Italiyaning uz doirasi bilan cheklanib koldi.
Burgundlar xam maxalliy galliyalik-rimlik zodagonlarning yerlarini tortib oldilar, lekin bu tortib olish vestgotlar utkazgan musodaraga karaganda birmuncha xajmda buldi.