Режа: Иқтисодий ривожланишнинг умумжаҳон томонлари

иқтисодий ривожланиш кўрсаткичлари
нинг 
турли-туманлиги улар тараққиёт даражасини қандайдир битта нуқтаи-назардан 
баҳолаш имконини бермайди. Шунга кўра, мазкур мақсадда бир неча асосий 
кўрсаткич ва мезонлардан фойдаланилади: 
- мутлақ ва нисбий ЯИМ; 
- миллий даромад ва унинг аҳоли жон бошига тўғри келувчи миқдори; 
- миллий иқтисодиётнинг тармоқ тузилмаси; 
- мамлакат экспорти ва импорти таркибий тузилмаси; 
- аҳолининг турмуш даражаси, сифати ва бошқалар. 
Мамлакатнинг жаҳон хўжалигидаги ўрнини аниқлашда бир неча 
ёндашувлар мавжуд. Улардан энг оддийлари – мамлакатларни 
аҳоли жон 
бошига тўғри келувчи даромад даражаси
бўйича гуруҳларга ажратиш 
ҳисобланади. Бундай ёндашув БМТ, Халқаро валюта фонди (ХВФ), Жаҳон 
тикланиш ва тараққиёт банки (ЖТТБ) томонидан қўлланилади. Масалан, ЖТТБ 
даромад даражасига кўра мамлакатларнинг учта гуруҳини фарқлайди. 1995 
йили аҳоли жон бошига тўғри келувчи миллий даромадларнинг қуйидаги 
чегаравий миқдорлари белгиланган эди:
- даромадларнинг паст даражаси – 765 долларгача (49 та мамлакат); 
- даромадларнинг ўртача даражаси – 766 доллардан 9385 долларгача (58 та 
мамлакат); 
- даромадларнинг юқори даражаси – 9386 доллар ва ундан юқори (26 та 
мамлакат).
Жаҳон ҳамжамияти мамлакатларини туркумлашга умумий асосда 
ёндашиб 
хўжалик тизимларининг хусусиятларига
мос равишда 
давлатларнинг учта гуруҳини ажратиб кўрсатиш мумкин: ривожланган, бозор 
иқтисодиётига асосланган ҳолда ривожланаётган ва бозор иқтисодиёти мавжуд 
бўлмаган мамлакатлар. 
Ривожланганлик даражаси
бўйича ҳам ўз навбатида 

---

учта гуруҳ фарқланади: паст, ўртача ва юқори ривожланган мамлакатлар. 
Шимоли-шарқий Осиё ва Лотин Америкасидаги янги индустриал мамлакатлар 
(ЯИМ), юқори даромадли нефть экспорт қилувчи мамлакатлар (Саудия 
Арабистони, Қувайт ва бошқалар), энг кам ривожланган мамлакатлар (ЭКРМ), 
шу жумладан энг камбағал мамлакатлар (Чад, Бангладеш, Эфиопия), ҳар хил 
минтақавий иттифоқлар ва байналминал гуруҳларга ажратилади. Бу барча 
турли-туманлик бир бутун яхлитликка ўзаро иқтисодий боғлиқликнинг ҳар хил 
жиҳатлари орқали тортилади. Ҳозирги хўжалик алоқаларининг чуқурлашиб 
бораётганлиги, байналминаллашувнинг кучайиши ҳамда фан-техника 
инқилобининг кенг қамровли тавсифи, алоқа ва коммуникация 
воситаларининг бутунлай янги роли шароитида миллий иқтисодиёт ўз-ўзини 
таъминлаш орқали самарали амал қилиши мумкин эмас. 
Жаҳон хўжалик алоқаларининг тез ўсиши шундай даврларга тўғри 
келадики, бу даврда ишлаб чиқариш омилларининг ҳаракати тезлашади, 
капитал миллий чегарадан ўсиб чиқади, ишчи кучи миграцияси кучаяди, 
халқаро меҳнат тақсимотининг шаклланиш жараёни тезлашади. Бу шундан 
гувоҳлик берадики, хўжалик алоқаларининг байналминаллашувини кўп 
жиҳатдан ишлаб чиқарувчи кучларнинг ривожланиш мантиқи тақозо қилади, 
яъни у миллий чегарадан ўсиб чиқади ва объектив равишда ишлаб чиқаришнинг 
байналминаллашувини зарур қилиб қўяди.