Reja Iqtisodiyot tushunchasi, uning bosh masalasi va uning qamrov jihatidan turlari

---

1-mavzu. IQTISODIYOT NAZARIYASI FANINING PREDMETI VA OʻRGANISH 

USULLARI  

 

Reja 

 

1. Iqtisodiyot tushunchasi, uning bosh masalasi va uning qamrov jihatidan turlari. 

2. Ehtiyojlarning mazmuni va ularning turkumlanishi. Ehtiyojlarning oʻsib borishi 

qonuni. 

3. Iqtisodiyot nazariyasining fan sifatida shakllanishi va undagi asosiy oqimlar. 

4. Iqtisodiyot nazariyasi fanining predmeti va vazifalari. 

5. Iqtisodiy qonunlar va kategoriyalar (ilmiy tushunchalar). 

6. Iqtisodiy jarayonlarni ilmiy bilishning usullari. 

 

1.  Iqtisodiyot tushunchasi, uning bosh masalasi va uning qamrov jihatidan turlari. 

 

Cheklangan iqtisodiy resurslardan unumli foydalanib, kishilarning yashashi, kamol topishi 

uchun  zarur  boʻlgan  hayotiy  vositalarni  ishlab  chiqarish  va  iste’molchilarga  yetkazib  berishga 

qaratilgan, bir-biri bilan bogʻliqlikda amal qiladigan turli-tuman faoliyatlar yaxlit  qilib, bir soʻz 

bilan, iqtisodiy faoliyat deb ataladi. 

Qadimda  iqtisodiy  faoliyatning asosiy shakli uy  xoʻjaligi doirasida roʻy bergan. SHuning 

uchun  qadimgi  grek  olimlarining  (Ksenofont,  Platon,  Aristotel)  asarlarida  iqtisodiyot  –  uy 

xoʻjaligi  va  uni  yuritish  qonunlari  deb  tushuntirilgan.  Arab  leksikonida  «iqtisod»  tejamkorlik 

ma’nosida  tushunilgan,  chunki  islom  diniga  oid  adabiyotlarda  tejamkorlikka  alohida  e’tibor 

berilgan. Lekin, hozirgi davrda iqtisodiyot tushunchasi faqat uy, individual xoʻjalik yuritish yoki 

tejamkorlik  ma’nosi  bilan  cheklanmaydi.  Balki  iqtisodiyot  –  mulkchilikning  turli  shakllariga 

asoslangan xoʻjaliklardan, xoʻjaliklararo, davlatlararo birlashmalar, korporatsiyalar, kontsernlar, 

qoʻshma  korxonalar,  moliya  va  bank  tizimlaridan,  davlatlar  oʻrtasidagi  turli  iqtisodiy 

munosabatlardan iborat oʻta murakkab ijtimoiy tizimni anglatadi.  

Ushbu  cheklangan  iqtisodiy  resurslardan  oqilona  foydalanib,  aholining  toʻxtovsiz  oʻsib 

boruvchi ehtiyojlarini qondirish maqsadiga erishish, resurslar va mahsulotlarni toʻgʻri taqsimlash 

yoʻllarini topish iqtisodiyotning asosiy mazmunini tashkil etadi. 

Iqtisodiyot  qamrov  darajasiga  qarab  turlicha  boʻlishi  mumkin:  jahon  iqtisodiyoti,  milliy 

iqtisodiyot, tarmoq iqtisodiyoti, mintaqa va hudud iqtisodiyoti, korxona yoki firma iqtisodiyoti, 

oila iqtisodiyoti.  

Inson  tomonidan  yaratilgan  tovarlar  va  xizmatlarning,  resurslarning  harakati  boʻyicha 

takror ishlab chiqarish quyidagi fazalar birligidan iboratdir:  

1)  ishlab chiqarish jarayoni;  

2)  taqsimlash jarayoni;  

3)  ayirboshlash jarayoni;  

4)  iste’mol qilish jarayoni.  

Iqtisodiyotning  doimiy  va  bosh  masalasi  –  ehtiyojlarning  cheksizligi  va  iqtisodiy 

resurslarning cheklanganligidir.