|
Xitoy modeli qishloq xo'jaligini isloh qilish bilan bog'liq - "xalq kommunalari" dan oilaviy shartnomalar tizimiga o'tish. Bu jarayon 1984 yil oxiriga qadar yakunlandi. Ularga foydalanish uchun berilgan erlarda 15-20 yilga, ba'zi joylarda esa 30 yilgacha oilaviy dehqon xo'jaliklari tashkil etildi. Ishlab chiqarilgan mahsulotlarning bir qismi shartnomalar bo'yicha davlatga, bir qismi soliqlar hisobiga, bir qismi mahalliy hokimiyat organlari mablag'lariga topshiriladi, qolgan mahsulotlar o'z ixtiyoriga ko'ra foydalaniladi.
Zamonaviy sharoitda kichik oilaviy dehqon xo'jaliklari yirik fermer xo'jaliklariga birlashtirilmoqda. Bu tanlov tomonidan belgilanadi. Muomala va ishlab chiqarish sohasida kooperatsiyaning turli shakllari mavjud, erlar mehnatni yollash bilan kuchli dehqon xo'jaliklari qo'lida to'plangan.
Agrar islohotdan so'ng 1984 yilda shahar islohoti boshlandi. "Aralash model" joriy etilmoqda. Davlat tomonidan tartibga solish bilan bir qatorda iqtisodiyotni tartibga solishning bozor mexanizmi mavjud. Shu bilan birga, mulkchilikning asosiy shakli eng muhim ishlab chiqarish vositalariga jamoat mulki bo'lib, markazlashtirilgan rejalashtirish makro darajada amalga oshiriladi. Bozorni tartibga solish asosan mikro darajada qo'llaniladi. Davlat, korxona va individual ishchi manfaatlarini birlashtirishga alohida e'tibor beriladi. Kollektivlar va jismoniy shaxslarga shartnomada korxonalarni ijaraga berish, shuningdek korxonalar aktsiyalarini erkin sotish amaliyoti mavjud. Bugungi kunda sanoat sektori 56, jamoaviy korxonalar - 36, xususiy sektor esa - 5% ishlab chiqaradi. Yaqinda, sharqshunos olimlar ta'kidlaganidek, Xitoy sanoat ishlab chiqarishi bo'yicha dunyoda eng yuqori o'sishga erishdi.
Yapon modeli iqtisodiyotni yuqori darajada davlat tomonidan tartibga solish va xususiy sektorning faol rivojlanishini, oz miqdordagi davlat tadbirkorligini nazarda tutadi. Davlat o'rta va kichik biznesni rivojlantirishni rag'batlantiradi, bu iqtisodiyotda band bo'lganlarning 80,6 foizini tashkil etadi. Qattiq antitrestlik siyosati olib borilmoqda. Davlat iqtisodiyotga qattiq aralashadi. Uzoq muddatli va o'rta muddatli rejalar ishlab chiqilmoqda. Shu bilan birga, rejalar direktiv xarakterga ega emas, balki tavsiya etuvchi davlat dasturlari hisoblanadi. Davlat ijtimoiy tengsizlikka qarshi kurashmoqda, garchi mulkni tabaqalashtirish uchun hech qanday to'siqlar mavjud emas. Yaponiya modeli uchun asosiy mezon - bu iqtisodiy o'sishning yuqori sur'atlari. Shu bilan birga, aholining turmush darajasi nisbatan yuqori. Shunday qilib, erkaklar uchun 75,5 yosh, ayollar uchun esa 81,8 umr ko'rish mumkin. Ish haqi darajasi mehnat unumdorligi o'sishidan orqada qolmoqda.Bu farq tufayli mahsulot tannarxining pasayishiga va uning jahon bozorida raqobatbardoshligining keskin o'sishiga erishiladi. Bunday model faqat milliy o'ziga xoslikni yuqori darajada rivojlanishi, millat manfaatlari ma'lum bir kishining manfaatlaridan ustunligi, aholining mamlakat ravnaqi yo'lida ma'lum moddiy qurbonliklarga tayyorligi bilan mumkin.
Yaponiya o'zining xom ashyo va energiya manbalariga ega emas, ammo qisqa vaqt ichida u federal mamlakatdan qudratli sanoat qudratiga aylandi. "Yaponiya mo''jizasi" deb nomlangan voqea bo'lib o'tdi, unda Yaponiya 1947 yilgi urushdan so'ng darhol amalga oshirildi (er islohoti. Eng yirik monopoliyalar yo'q qilindi. Erlar kichik dehqonlarga o'tdi, qishloq xo'jaligi ishlab chiqarish samaradorligi oshdi, oziq-ovqat mahsulotlari narxlari pasaydi, raqobat paydo bo'ldi, ortdi xorijiy resurslarning rentabelligi Asosiy tanlov - ilmiy-texnik salohiyatni va bilim talab qiladigan sohalarni rivojlantirish, yuqori texnologiyalarni ishlab chiqarish va eksport qilish, o'z resurslari bo'lmagan taqdirda amalga oshirildi.
Yaponiyada ishlab chiqarishni boshqarish tizimida uchta postulat mavjud:
1) xodimlarning umr bo'yi ishlashi;
2) korxonada ishlash davriga va yoshiga qarab ish haqi va martaba belgilash;
3) tarmoq asosida emas, balki to'g'ridan-to'g'ri firmalar oldida kasaba uyushmalarini yaratish.
Ushbu model darhol ijobiy natijalarni berdi: Yaponiya hozirgi kunda dunyo yalpi ichki mahsulotining 14 foizini va sanoat mahsulotining 12 foizini ishlab chiqaradi. Mamlakatda tashqi qarz yo'q, inflyatsiya va ishsizlik darajasi dunyodagi barcha mamlakatlar orasida eng past ko'rsatkichdir.
Har bir mamlakat o‘ziga xos xususiyatlari va imkoniyatlariga ega. Bu davlatning geosiyosiy holatiga, resurs imkoniyatlariga, demografik jarayonlariga, milliy odatlar, an'analariga va boshqa ko‘plab sotsial, axloqiy-psixologik xususiyatlariga bog‘liq.Iqtisodiy islohotlar strategiyasini, fanimiz nuqtai nazardan, ikkita, o‘zaro bog‘langan guruhlarga ajratishimiz mumkin: 1.
Iqtisodiy strategiya:
-Mulkni xususiylashtirish va davlat tasaruffidan chiqarish ishlarini oxirigacha yetkazish. Mulkdorlarga mulkni o‘tkazishini tezlashtirish, tadbirkorlik faoliyatini qo‘llab-quvvatlash, YaIMni yaratishda nodavlat sektorining ulushini ko‘paytirish vazifalar belgilangan.
-Ishlab chiqarishning pasayishini to‘xtatish, makroiqtisodiy barqarorlikka, korxonalar, tarmoqlar va davlatning, moliyaviy barqarorligigiga erishish. Iqtisodiy strategiya mantiqi milliy ishlab chiqarishni tanlamay, iqtisodiyotni rivojlantirmay iqtisodiy mustaqillikni ta'minlab bo‘lmaydi, taraqqiy etgan bozorga haqiqatdan o‘tib bo‘lmaydi, ishonchli sotsial kafolatlarni yaratib bo‘lmaydi va aholini munosib turmush darajasini ta'minlash mumkin emas.
-Milliy valyutaning mustahkamligini, barqaror valyutalarga erkin almashuvini ta'minlash. Shu maqsadda pullar qadrsizlanishini pasaytirish, mollar va xizmatlarning milliy ishlab chiqarishini oshirish, ular bilan ichki bozorni to‘ldirish.
-Iqtisodiyot tarkibini tubdan o‘zgartirish, tayyor maxsulotni ishlab chiqarishga o‘tish, tashqi iqtisodiy faoliyatning xom-ashyoviy yo‘nalishini yo‘qotish, jahon bozorining talablariga javob beruvchi tayyor mahsulotni ishlab chiqarishni yo‘lga qo‘yish.
Sotsial strategiya:
Sotsial strategiya jamiyatni islohotlashtirish va yangilatish markazida inson ekanligidan, farovonligidan, munosib turmush darajasidan kelib chiqadi. Barcha islohotlar inson o‘z qobiliyatini, iqtidorini rivojlantirish imkonini yaratishga, shaxs sifatida ochilishiga xizmat qiladi. Har tomonlama rivojlangan insongina dinamizm va islohotlashtirish jarayonining natijalariga olib kelishda muhim omillardan biri hisoblanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
