Reja: Iqtisodiy taraqqiyot modeli tushunchasi

Sotsial iqtisodiyotning Amerika modeli. Sotsial-iqtisodiy rivojlanishining Amerika liberal bozoriy modeli tadbirkorlik faoliyat erkinligini har taraflama rag‘batlantirish, resurslarning to‘liq bandligini va narxlar barqarorligini ta'minlash tizimi bo‘yicha tuzilgan. Bu holat aholining eng faol qismini boyishi uchun sharoit yaratadi. Urushdan keyingi davrlardagi AQShning kuchli iqtisodiy qudrati asosida aholi turmush darajasi va turmush sifatini yuqori ko‘rsatkichlarga erishish imkoniyatlari paydo bo‘ldi. Iqtisodiy va sotsial hayotning o‘zaro aloqalar amerika modeli mehnat unumdorligining yuqori darajasiga va shaxsiy muvaffaqiyatlarga erishishning ommaviy intilishiga asoslangan. “Umumiy tinchlik”, “xalq kapitalizm”, “xalq farovonligi” nazariyalari amerika turmushini aks ettiradi. Jahon iqtisodiyotiga xos, ko‘plab sotsial muammolar AQShda oldinga surilmaydi. Masalan, sotsial guruhlar orasidagi tuliq sotsial tenglikka erishish vazifasi iqtisodiy siyosatda yo‘nalish sifatida o‘z aksini topmagan. Buning evaziga kam ta'minlangan guruhlar uchun shaxsiy imtiyoz va nafaqa hisobidan ma'qul turmush darajasi ta'minlanadi. Eng samarali bo‘lgan bozoriy iqtisodiyot ham sotsial rivojlanishga ayrim xavf tug‘diradi, jiddiy sotsial muammolarga olib kelishi mumkin. Ular davlatning faol sotsial siyosati orqali hal etilishi mumkin. Daromadlarni taqsimlash bozor mexanizmi tadbirkorlik faoliyatini rag‘batlantiradi tabiiy qobiyaliyatga ega bo‘lgan, oliy ma'lumotli, mehnat malakasiga, to‘plangan kapitalga va mulkga ega bo‘lgan odamlar yuqori daromadlarga va ta'minlangan hayotga ega. Bundan tashqari, biron - bir sabablarga ko‘ra yuqorida aytib o‘tilgan tomonlarga ega bo‘lmagan odamlar toifasi ham mavjud. Keksa insonlar, jismoniy va aqliy nuqsonli jamiyat a'zolari, bevalar, ishsizlar, yetim bolalar va boshqalar jamiyat tomonidan yordam va qo‘llab-quvvatlanishga muhtojdir.
“Sotsial yo‘naltirilgan iqtisodiyotning” Shvetsiya modeli. Sotsial yo‘naltirilgan iqtisodiy model shved maktabiga xosdir. Bu konsepsiyaning eng mashhur namoyondalari G. Myurdal, B.Olin, G.Kassel, E. Lindal, E. Lundberg, B. Xansenlar hisoblanadi. Shved maktabi XX asrning 30 yillarida vujudga kelgan. Shu paytda mamlakatning iqtisodchi olimlari “Ulug‘ depressiya”ning sabablarini va undan chiqib ketish yo‘llarini topish bilan shug‘ullandilar. Dj. M.Keyns kabi shved maktabining namoyandalari o‘sha yillarda sotsial transfertlarni muzlatish va ish haqini qisqartirish siyosatining yaroqsizligi to‘g‘risidagi fikrni kun tartibiga qo‘ydilar. Ular tanglikka qarshi pul siyosatini tartibga solish talabi bilan chiqdilar. Ular tomonidan iqtisodiyotga davlat aralashuvini kengaytirish, aholini sotsial himoyalashni ta'minlash, soliqka tortishni progressiv usullarini joriy etish modelini yaratgan edilar. Sotsial yo‘naltirilgan iqtisodiyot shved modeliga iqtisodiyotni tangliksiz rivojlantirish maqsadida davlat tomonidan tartibga solishni qo‘llab-quvvatlash ,daromadlarni va mulkni qayta taqsimlash muammosini faol o‘rganish, sinfiy birdamlik g‘oyasini qo‘llash hosdir. Shved maktabining g‘oyasi siyosiy harakatlar, ayniqsa, sotsial-demokratlar tomonidan keng ishlatilmoqda.