Reja: Inson ekologiyasi haqida zamonaviy tasavvur. Ekologik valeologiyasi: biogen jihatlar. Ekologik valeologiya- sotseogen jihatlar. Inson faoliyat subyekti sifatida. Adaptiv (moslashish) o’zgarishlar va salomatlikning “bahosi”

Ekologik omil. Tabiat ekosistemasining biologik abyekti va jamiyat a’zosi bo’lgan nison ob-havo, kimyoviy, radiaktiv, elektromagnit, shovqin kabi murakab majmua va boshqa omillar, ya’ni u iste’qomat qiladigan ijtimoiy-iqtisodiy muhit deb ataluvchi barcha boylik ta’siri ostidadir. Shu sababdan inson salomatligini uning tabiat va jamiyat bilan o’zaro murakkab aloqasining jamlangan natijasi deb qaralmog’i lozim. Shu munosabat bilan jamiyat salomatligi progressiv o’zgarishlarni, yangi ekologik sharoitlarda inson evolyutsiyasini ta’minlovchi jarayon sifatida qaralishi mumkin. Shunday qilib, jamiyat salomatligi-yangi tushuncha bo’lib, u avlodlar almashhinuvi jarayoni, ularning psixofiziologik, intelektual, individual salomatlik kafolati, reproduktiv imkoniyatlari kafolatini o’zida mujassamlashtiradi. Insonning o’zi uchun xavfli ta’sir etuvchi ekologik omillar qatoriga shuningdek, yirtqichlar va kasallik keltirib chiqaruvchilar kiradi (parazitlar va patogenlar- ov qilish va tibbiyot yutuqlari natijasida shunchalik siqib chiqarilganki, butun dunyoda yirtqichlar inson uchun hech qanday ahamiyatga ega emas, parazitlar esa yuqori rivojlangan shaharlarda o’z ahamiyatini hali yo’qotmagan. Lekin rivojlanayotgan mamlakatlarda parazitlar faoliyati hali ham ko’plab o’limga sabab bo’lmoqda. Bular vaqtinchalik hamda doimiy parazitlar (bitlar, kanalar, o’rgimchakkanalar, qurtlar). Patogen mikroorganizmlar, shuningdek ko’payish imkomiyatlari yuqori darajada bo’lgan, dori-darmonlar uncha ta’sir qilmaydigan viruslar hozirgi kunda ham xavfli epidemiya va infeksiyalarni keltirib chiqarmoqdalar. Inson o’zining qishloq va o’rmon xo’jaliklarida deyarli barcha almashtirib bo’lmaydigan biomalardan foydalanib kelmoqda. Biroq, hozir uning faoliyati amalda barcha boshqa ekosestemalarga aloqadordir-ularga hech bo’lmaganda biosferada ular uchun destruyentlar mavjud bo’lmagan sanoat chiqindilari (masalan, plastmassalar) o’z ta’sirini o’tkazmoqda. Ushbu ekosestemalar o’zgartirib bo’lingan (antarktik pingvinglar organizmidagi va Arktika muzlari bo’ylab DDT) yoki antropogen ta’sirdan buzilgan (okeanlarning neft bilan, atmosfera esa SO₂ bilan ifloslanishi) va statsionar holatdan ko’p darajada chiqib ketgan. Inson genetik imkoniyatlari hayotiy ehtiyojlarning o’zidan-o’zi chegaralash va iste’molning qisqarishi bilan bog’liq bo’lgan bunday sifat o’zgarishlarini boshidan kechira olishi hali nomalum, buning ustiga inson tabiiy tanlab olish kuchlari harakatdan anchagina xalos bo’lib qolgan. Ishlab chiqarishni o’stirish g’oyasi tabiat muhofazasiga faqatgina “resurslardan yanada yaxshiroq foydalanish” ning vosita sifatida qarar ekan va butun dunyoda optimumga emas, balki maksimumga intilar ekan, insoniyat ekologik iqtisodiyot, ya’ni tabiat va unga qarshi amalga oshiriladigan sivilizatsiya rivojlanishi hisobiga emas, balki u bilan turg’un uyg’unlikdagi “ekologik ma’naviyat”ga yaqinlasha olmaydi.