Reja: Imom al-Buxoriyning hayoti va ijodi

Mavzu:Imom Al-Buxorining “ Al-Jome as-Saxix’’ asari-Islom dinining asosiy tarixiy manbasi .

Reja:

1. Imom al-Buxoriyning hayoti va ijodi.

2.Al-Buxoriy asarlarida tarbiyaviy masalalar.

3Uning “Jome as-Saxix “ asari haqida.

Imom al- Buxoriy

Buxoriyning to’liq ismi Abu Abdulloh Muhammad Ismoil ibn Ibrohim ibn al-Mug’ira ibn Bazdahbah al-Juafiy al-Buxoriydir.U Buxoroda Ismoil ismli katta olim oilasida hijriy hisobda 194 yil shavol oyining 13- kuni 810-yilda tug’ilgan ,yoshligidanoq o’zining o’tkir zehnli va kuchli iqtidorini namoish qilgan . Buxoriy go’dakligidayoq otasi dunyodan o’tdi va onasini qo’lida qoldi. Maktabda dastlabki savodini chiqargancha arab tili va hadis kitoblarni o’qishga ularni yod olishga rag’bat bildirdi. O’n sakkiz yoshga kirganda u bir qator yirik ilmiy asarlar mualifi edi.”Hoshid ibn Ismoil ismli bir hamdars olimning guvohlik berishicha ,Imom buxoriy bir nech sheriklari bilan Barsa shaxrining yirik ulamolaridan biriga borib saboq olar ekan . Hammalari eshitgan hadis va rivoyatlarni ustozining og’zidan chiqishi bilan batartib yozib olishga shoshilar ekanlar .Imom Buxoriy esa qog’oz qalamsiz dars tinglab yuraverar ekan .

Bir kuni talabalar “O’n olti kun olgan darsimizni Buxoriydan bir so’rab ko’raylikchi esida bormikin ?” deyishibdi imtixon qilishibdi . Buxoriy o’n oltita darsini birorta qolmay yoddan o’qib berigandan keyin, uning xotira va qobilyatiga lol qolib, ayni chog’da ,o’zlarining yozib olgan darslaridagi kamchiliklarini ham tuzatib olishibdi|.Hadislarning mavzu qamrovi nihoyatda keng ekan .Ular Muhammad payg’ambarimizning hayoti va faoliyati bilan bog’liq hadislar talqini, o’zaro insoniy munosabatlar , halolik , poklik, adolat, insof, diyonat, hasad, xiyonat,rostgo’ylik yolg’onchilik va boshqa insoniy fazilatlar va nuqsonlar ustida baxs yritiladi .Muhimi ,ularda yuksak insoniy fazilatlar ulug’langan ,kishilarda shundy xislatlarning bo’lishi maqullanadi va targ’ib qilinadi .

Bir kuni talabalar “O’n olti kun olgan darsimizni Buxoriydan bir so’rab ko’raylikchi esida bormikin ?” deyishibdi imtixon qilishibdi . Buxoriy o’n oltita darsini birorta qolmay yoddan o’qib berigandan keyin, uning xotira va qobilyatiga lol qolib, ayni chog’da ,o’zlarining yozib olgan darslaridagi kamchiliklarini ham tuzatib olishibdi|.Hadislarning mavzu qamrovi nihoyatda keng ekan .Ular Muhammad payg’ambarimizning hayoti va faoliyati bilan bog’liq hadislar talqini, o’zaro insoniy munosabatlar , halolik , poklik, adolat, insof, diyonat, hasad, xiyonat,rostgo’ylik yolg’onchilik va boshqa insoniy fazilatlar va nuqsonlar ustida baxs yritiladi .Muhimi ,ularda yuksak insoniy fazilatlar ulug’langan ,kishilarda shundy xislatlarning bo’lishi maqullanadi va targ’ib qilinadi .

Ilm olish maqsadida al-Buxoriyjuda ko’plab olimlardan ta’lim oladi. Nishopurlik al-Hakimning yozishicha , ustozlarning soni 90 ta atrofida bo’lib ular :Muhammad ibn Yusuf al-G’arobiy ,Ubaydulla ibn Musa al-Abasiy ,Abu Bakr Abdulla ibn az-Zubayr al-Hamiydiy ibn Rohaviyh nomi bilan mashxur bo’lgan Imom Is’hoq ibn Ibrohim , Imom Ahmad ibn Hanbal ,Ali ibn al- Madaniy va boshqalardir.

Ilm olish maqsadida al-Buxoriyjuda ko’plab olimlardan ta’lim oladi. Nishopurlik al-Hakimning yozishicha , ustozlarning soni 90 ta atrofida bo’lib ular :Muhammad ibn Yusuf al-G’arobiy ,Ubaydulla ibn Musa al-Abasiy ,Abu Bakr Abdulla ibn az-Zubayr al-Hamiydiy ibn Rohaviyh nomi bilan mashxur bo’lgan Imom Is’hoq ibn Ibrohim , Imom Ahmad ibn Hanbal ,Ali ibn al- Madaniy va boshqalardir.

Imom al-Buxoriy nafaqat yirik olim ,balki o’zining go’zal hulq atvori ,muruvatliligi ,hammatliligi va beqiyos sahovatliligibilan boshqalardan tamomila aralib turgan. U zehni o’tkirligi va yodlash qobilyatining kuchliligi bilan ham xalq orasida g’oyat shuhrat qozongan . Manbalarda al-Buxoriyning 600 mingga yaqin hadisni yod bilganligi keltirilgan.

Buxoro amiri Xolid ibn Ahmad az-Zuhaliy bilan al—Buxoriyning aloqasi buzilib qoladi. Bunga sabab , amir olimdan huzuriga kelib “AL-joma As-Saxix’’,”At- tarix’’ kitoblarini o’qib berishni talab qiladi. Lekin al-Buxoriy “Men ilmni xor qilib , uni hokimlar eshigi oldiga olib bormayman, kimga ilm kerak bo’lsa ,o’zi izlasin .Lekin Allox oxirat kuni ilmni yashirmay uni toliblarga sarf qilgani uchun meni kechiradi”,degan javobni aytadi.Amirga javob yoqmay, fitnachi, bo’xtonkor shaxslarning gapiga kirib al-Buxoriyga shaxarni tark etishni buyuradi. Shundan keyin al-Buxoriy Samarqandga qarab yo’l oladi va birmuncha muddat Xartang qishlog’ida o’z shogirtlari va qarindosh-urug’larinikida yashagandan keyin og’ir kasalga chalinib ,hijriy 256yil 60 yoshida vafot etadi va shu yerda dafn qilinadi.

Buxoro amiri Xolid ibn Ahmad az-Zuhaliy bilan al—Buxoriyning aloqasi buzilib qoladi. Bunga sabab , amir olimdan huzuriga kelib “AL-joma As-Saxix’’,”At- tarix’’ kitoblarini o’qib berishni talab qiladi. Lekin al-Buxoriy “Men ilmni xor qilib , uni hokimlar eshigi oldiga olib bormayman, kimga ilm kerak bo’lsa ,o’zi izlasin .Lekin Allox oxirat kuni ilmni yashirmay uni toliblarga sarf qilgani uchun meni kechiradi”,degan javobni aytadi.Amirga javob yoqmay,fitnachi,bo’xtonkor shaxslarning gapiga kirib al-Buxoriyga shaxarni tark etishni buyuradi. Shundan keyin al-Buxoriy Samarqandga qarab yo’l oladi va birmuncha muddat Xartang qishlog’ida o’z shogirtlari va qarindosh-urug’larinikida yashagandan keyin og’ir kasalga chalinib ,hijriy 256yil 60 yoshida vafot etadi va shu yerda dafn qilinadi.

“