Reja: Ichki va tashqi portlar 2

Reja:
1. Ichki va tashqi portlar
2. Qurilmali portlar.
3. Asosiy kompyuter shinasi.
4. Tizim shinalarining turlari.
5. Xulosa
6. Foydalanilgan adabiyotlar ro`yxati. Foydalanilgan internet manbalari.

Shina turlari va portlar xususiyatlari bilan tanishish

Kompyuterning ichki va tashqi portlari
Axborot texnologiyalarida port – bu yuborilayotgan va qabul qilinayotgan axborotlar o`rtasidagi bog`lanishni tashkil etadi (mantiqiy yoki fizik).Odatda quyidagilar:

Qurilmali (apparatli) portlar – bu asosan kompyuterning fizik qurilmasi bo`lib u asosan vilka yoki kabel yordamida kompyuterga bog`lanadi.Ularga quyidagilarkiradi: Parallel port, Davomli port, USB, PATA/SATA, IEEE 1384 (FireWire), PS/2 Kiritish- chiqarish porti – mikroprotsessorlarda (masalan Intel) qurilmalar yordamida ma`lumotlar almashish imkonini beradi. Kiritish- chiqarish porti dasturga ma`lumotlar berish va uni almashishni tashkil etadi. Tarmoqli port – TCP va UDP protokol parametrlari bo`lib u IP formatidagi ma`lumotlar paketi qo`llanilishini aniqlaydi.

Kompyuterning tashqi qurilmalari bilan axborot almashishi jarayonini, kopmyuterning tashqi interfeysi tashkil qiladi. Tashqi interfeys tashqi portlar, shinalar, kopmyuterlar birlashmasi va tashqi qurilmalar jamlamasidan iborat bo’ladi. Asosan kopmyuter va tashqi qurilmalarni bir-biriga bog’lashda shinalardan foydalaniladi. Kopmyuterga printer, scaner, sichqoncha, klaviatura va shunga o’xshash qurilmalarning kompyuterga ulanishi tashqi interfeysga misol bo’ladi. Tashqi interfeysni amalga oshirish uchun unga apparat va dasturiy ta’minot: tashqi qurilmani boshqaruvchisi (controller) va controller ni boshqaruvchi maxsus dastur, drayver (driver) kerak bo’ladi. Har qanday kopmyuterda tashqi interfeys bir qancha portlar, jumladan, LPT, PS/2, COM, USB, … kabilar orqali amalga oshiriladi. Har bir portning o’ziga yarasha vazifasi bor.

IEEE 1284 (Printer port, parallel port, LPT) – shaxsiy kompyuterga ulashga mo`ljallangan xalqaro parallel interfeys standartiga mos tushuvchi qurilma. “LTP” nomi MS DOS oilasidagi operatsion tizimdagi “LTP1” (Line Printer Terminal yoki Line PrinTer) standart nomidan kelib chiqqan. Hozirgi vaqtda bu interfeys asosan USB interfeysi bilan mos tushadi va u yi`g`ma apparatlarni (skaner – printer - kserokopiya) ulashsh uchun ishlatiladi. Lekin asosan yuqori tezlikda chop etish va printer uchun ishlatiladi. Bu bilan asosan Cetronics, Betronics, HP, Hewlett-Packard firmalari tomonidan ishlab chiqariladi. Ular 1284.3-2000 va 1284.4-2000 standartiga asoslangan.

SPP (Standart Paralell Port) — bir yo`nalishli port, to`laligicha Cetronics interfeysi bilan mos tushadi.

Nibble Mode — SPP rejimida ikki yo`nalishli ma`lumotlar almashinishga asoslangan (4 baytli) qo`shimcha qurilmalar bilan jihozlangan

Byte Mode — Ba`zida qo`llaniluvchi IEEE 1284 standartiga asoslangan eski kontrollerlardan ikki tomonlama ma`lumot almashish uchun foydalaniladi.

EPP (Enhanced Parallel Port) —ishchi qurilma Intel, Xircom va Zenith Data Systems — firmalariga tegishli ikki tomonlama ma`lumot almashish, 2 Mbayt/sekund tezlikda

ЕСР (Extended Capabilities Port) — ishchi qurilma Hewlett-Packard va Microsoft kompaniyalari, qo`shimcha ravishda ma`lumotlarni siqish appatiga ega va DMA rejimida ishlovchi qurilma

Tarmoq kommutatori (TCP/IP port) yoki svitch (switch- qo`shmoq, qaytaulagich)- kompyuter tizimlarida bir necha uzellarni bir segmentda birlashtirish uchun mo`ljallangan qurilma. Konsentratorlardan asosiy farqi bitta qurilmaga berilgan ma`lumotlar kommutator orqali boshqa kommutatorlarga uzatiladi. Kommutatorlar OSI modelining kanal rejimida ishlaydi va bir- bir biriga MAC adresslari orqali uzellar bir tarmoqqa bog`lanadi. Bir necha tarmoqlarni birlashtirish uchun tarmoq darajali marshrutizatorlardan foydalaniladi

Ona plata

Kompyuterning ichki portlari bilan ishlash. Kompyuterning ichiki portlari ichiqi qurilmalarning bir-biri bilan aloqasini ta’minlashga xizmat qiladi, xuddi tashqi portlarga o’xshab. Ichiki portlarda ham axborot (signal) lar uzatish uchun qo’llaniladi va har bir portning maxsus raqami mavjuddir. Har qanday ichiki qurilmaning o’zining porti mavjud. Bu portlardan protsessorning buyrug’iga qarab, shu portdan axborot qabul qilishi yoki uzatishi mumkin. Agar microprotsessor ma’lum raqamli portga OUT buyrug’ini bersa, shu portdan ma’lumot uzatish mumkin. Bu ma’lumotning o’lchami 1 yoki 2 bayt bo’lishi mumkin. Agar microprotsesseor IN buyrug’ini bersa, deman shu portdan axborot o’qilishi lozimligini bildiradi. Masalan, klaviaturada ixtiyori tugmaning bosilgani holati. Bu holatda darhol natijasi namoyon bo’ladi. Lekin bu jarayon bir necha bosqichlardan o’tadi. Klaviaturanig tugmasi bosilganda markaziy protsessor klaviaturaning portiga IN buyrug’ini beradi. Qaysi tugma bosilgani aniqlanib chiqish portlariga uzatiladi.

Ichki portlarning 944 (ЗВ0(16))-sidan boshlanadigan bir qancha portlar oq-qora grafikali rejim uchun, 976(3D0(16)) boshlanadiganlari ragli grafik rejim uchun. 1008 (3F0(16)) dan boshlanadiganlari yumshoq disk (floppy) ni boshqarish uchun, 1013(3F5(16)) da esa floppy diskka yozish va floppy diskdan o’qish uchun qo’llaniladi. Agar kompyuterda tashqi portlar mavjud bo’lmasa u kopmyuterda faqat o’zining ichida bor ma’lumotlar bilan ishlash mumkin, ya’ni tashqi qurilmalar ulab bo’lmaydi. Bu esa ancha qiyinchiliklar tug’diradi. Ichki portlarning mavjud bo’lmasligi mumkin emas. Chunki ularsiz kompyuter ishlashi emas yonishi qiyin. Insonning qon tomirlari inson tanasini kislorodni eltib bersa, portlar esa kopmyuterning qurilmalarini axborot (berilgan buyruq) ni eltib beradi. Ayonki, insonning qon tomirlari bo’lmasa yashamasligi aniq, kopmyuter ham shundoq portlari bo’lmasa u kopmyuter emas.

3.Interfeys bu ikki tizim, qurilma yoki dastur orasidagi chegara bo`lib u elementlar orasidagi bog`lanishni tashkil etuvchi yordamchi boshqaruvchi mikrosxemalar yoki bog`lanish qurilmasidir.

Foydalanuvchi interfeysi – foydalanuvchi bilan qurilmalar o`rtasidagi aloqani ta’minlab beruvchi muhit:

Buyruqlar qatori interfeysi: matnli qator (buyruq) yordami bilan yo`l ochuvchi kompyuter konstruksiyasi;

Foydalanuvchining grafik interfeysi(graphicaluserinterface, GUI): Monitorning elementlarini taqdim etuvchi dasturiy funksiya;

Dialogli interfeys;

Yagona tilli interfeys: foydalanuvchi dastur bilan uning ona tilisida “gaplasha oladi”.
Miya interfeysi (in english: brain- computer interface) – kompyuter elektordlar va miyaga o`rnatilgan retseptorlar yordamida foydalanuvchi miyasidagi o`zgarishlarga mos ravishda ovoz va nurlanishni boshqarib turishga javobgar bo`ladi.

Fizik interfeys – bu fizik qurilmalar bilan ishlash muhiti. Bu muhit haqida gapirilganda asosan kompyuter portlari tushuniladi:

Tarmoqli interfeys;

Shlyuz (telekommunikatsiya) – mahalliy tarmoqlarni undan kattaroq tarmoqlar bilan, misol uchun Internet, bog`lovchi qurilma;

Shina(Kompyuter);

COM interfeys (Component Object Model interface) – mavhum funksiyalar va xususiyatlarni shu interfeys komponentalari orqali boshqa dasturlarda aniq funksiya ko`rinishida qo`llash imkonini beradi;

Ma’lumotlar almashish uslubiga ko`ra interfeys parallel va interfeyslarga bo`linadi

ASOSIY KOMPYUTER SHINASI

Kompyuter markaziy protsessor, xotira, qattiq disk, shuningdek, ko'plab qo'shimcha va tashqi qurilmalar, masalan, ekran, sichqoncha, klaviatura, plaginli flesh-disklar va boshqalarni o'z ichiga oladi. kuni. Bularning barchasi protsessor tomonidan boshqarilishi, ma'lumotlarni uzatishi va qabul qilishi, signallarni yuborishi, holatini o'zgartirishi kerak.
Ushbu o'zaro ta'sirni amalga oshirish uchun barcha kompyuter qurilmalari shinalar orqali bir-biriga va protsessorga ulangan. shina - bu ma'lumot bir komponentdan ikkinchisiga uzatiladigan umumiy yo'l. Ushbu maqolada biz kompyuterning asosiy shinalarini, ularning turlarini, shuningdek qaysi qurilmalardan foydalanilishini va nima uchun kerakligini ulash uchun ko'rib chiqamiz.
KOMPYUTER SHINAsI NIMA?
Aytganimdek, shina - bu kompyuterning bir nechta tarkibiy qismlarini bir-biriga bog'lashga imkon beruvchi qurilma. Ammo bitta shinaga bir nechta moslama ulanishi mumkin va har bir shinada kabellar yoki kartalarni ulash uchun o'ziga xos uyalar to'plami mavjud.
Darhaqiqat, shina - bu to'plamga yig'ilgan elektr simlari to'plami, ular orasida elektr uzatish simlari, shuningdek ma'lumotlarni uzatish uchun signal simlari mavjud. shinalar tashqi simlar shaklida emas, balki anakart sxemasiga o'rnatilgan bo'lishi mumkin.
Ma'lumotlarni uzatish uslubiga ko'ra shinalar ketma-ket va parallel bo'linadi. Ketma-ket shinalar ma'lumotlarni bitta sim orqali uzatadi, bittadan bittadan, parallel shinalarda ma'lumotlar uzatish bir nechta simlarga bo'linadi va shuning uchun ko'proq ma'lumot uzatilishi mumkin.

TIZIM SHINALARINING TURLARI

Barcha kompyuter shinalarini maqsadiga ko'ra bir necha turga bo'lish mumkin. Mana ular:



Port turlari.
Ma'lumotlar shinalari - kompyuter protsessori va tashqi qurilmalari o'rtasida ma'lumotlarni uzatish uchun ishlatiladigan barcha shinalar. Uzatish uchun ketma-ket va parallel usullardan foydalanish mumkin, bir vaqtning o'zida bitdan sakkiz bitgacha uzatish mumkin. Tomonidan bir vaqtning o'zida berilishi mumkin ma'lumotlar hajmi, masalan, shinalar 8, 16, 32 va hatto 64-bit bo'linadi;

Manzil shinalari - protsessorning ayrim qismlari bilan bog'liq va RAMdan ma'lumotlarni yozish va o'qish imkonini beradi;

Quvvatli shinalar - ushbu shinalar ularga ulangan turli xil qurilmalarga elektr energiyasini etkazib beradi;

Timer Bus - Ushbu shina kompyuterga ulangan atrof-muhit birliklarini sinxronlashtirish uchun tizim soatini olib boradi.

Kengaytiruvchi shina - ovozli yoki televizor kartalari kabi qo'shimcha komponentlarni ulashga imkon beradi;
Shu bilan birga, barcha shinalarni ikki turga bo'lish mumkin. Bular protsessorni anakartdagi kompyuterning asosiy qismlariga, masalan, xotira bilan bog'laydigan tizim shinalari yoki ichki kompyuter shinalari. Ikkinchi turi - bu turli xil periferik qurilmalarni ulash uchun mo'ljallangan kirish-chiqarish shinalari. Ushbu shinalar protsessor chiplari shaklida amalga oshiriladigan ko'prik orqali tizim shinaiga ulangan.
Kiritish-chiqarish shinalariga kengaytirish shinai ham ulangan. Aynan shu shinalarga tarmoq kartasi, video karta, ovozli karta, qattiq disk va boshqalar kabi kompyuter komponentlari ulangan va biz ularni ushbu maqolada batafsil ko'rib chiqamiz.
Kompyuterda kengaytirish uchun eng keng tarqalgan shina turlari:
ISA - sanoat me'morchiligi;

EISA - kengaytirilgan sanoat standart me'morchiligi;

MCA - Mikro kanal arxitekturasi;

VESA - Videoelektronika standartlari assotsiatsiyasi;

PCI - periferik komponentlarning o'zaro aloqasi;

PCI-E - Periferik Komponent Interconnect Express;

PCMCIA - Shaxsiy kompyuter xotira kartalari sanoat assotsiatsiyasi ( shuningdek , PC bus deb ham ataladi );

AGP - tezlashtirilgan grafik port;

SCSI - kichik kompyuter tizimlari interfeysi.
Endi ushbu shaxsiy kompyuterlarning barcha shinalarini batafsil ko'rib chiqamiz.

Shina ISA

Ilgari bu eng keng tarqalgan shina turi bo'lgan. U IBM PC-XT kompyuterida foydalanish uchun IBM tomonidan ishlab chiqilgan. Ushbu shinaning kengligi 8 bit bo'lgan. Bu shuni anglatadiki, bir vaqtning o'zida 8 bit yoki bitta baytni o'tkazish mumkin edi. shina 4,77 MGts tezlikda harakatlandi.
IBM PC-AT-ga asoslangan 80286 protsessori bir vaqtning o'zida 16 bit ma'lumotlarni uzatishi uchun shinalar dizaynida modifikatsiyaga ega edi. Ba'zida ISA shinaining 16-bitli versiyasi AT deb nomlanadi.
Ushbu shinaning boshqa yaxshilanishlari orasida 16 megabaytli xotirani manzilga etkazish imkoniyatini yaratgan 24 ta manzil liniyasidan foydalanish kiradi . Ushbu shina orqaga qarab 8-bitli variantga mos edi, shuning uchun barcha eski kartalardan bu erda foydalanish mumkin edi. shinaning birinchi versiyasi 4,77 MGts chastotali protsessorda ishlagan, ikkinchi amalga oshirishda chastota 8 MGts gacha ko'tarilgan.

shina MCA

IBM ushbu shinani ISA o'rniga , 1987 yilda chiqqan PS / 2 kompyuterining o'rnini bosuvchi vosita sifatida ishlab chiqdi . shina ISA bo'yicha yanada yaxshilandi. Masalan, chastota 10 MGts ga ko'tarildi va bu tezlikni oshishiga olib keldi va shina bir vaqtning o'zida 16 yoki 32 bit ma'lumot uzatishi ham mumkin edi.
Bus Mastering texnologiyasi ham qo'shildi. Har bir kengaytiriladigan panelga mini protsessor joylashtirildi, bu protsessorlar asosiy protsessor resurslarini bo'shatib, ma'lumotlarni uzatish jarayonlarining aksariyatini boshqarar edi.
Ushbu shinaning afzalliklaridan biri shundaki, ulangan qurilmalar o'zlarining dasturiy ta'minotiga ega edilar, ya'ni sozlash uchun minimal foydalanuvchi aralashuvi talab etiladi. MCA shinai endi ISA kartalarini qo'llab-quvvatlamaydi va IBM ushbu texnologiyadan foydalanganligi uchun boshqa ishlab chiqaruvchilardan pul olishga qaror qildi , bu uni ommalashtirmadi, chunki u hozirda hech qaerda ishlatilmaydi.

Odatda past tezlikli I / O shina tizimi
Shina EISA
Ushbu shinalar MCAga alternativa sifatida bir guruh ishlab chiqaruvchilar tomonidan ishlab chiqilgan. shina 4 Gb xotiraga ega bo'lgan 32-bitli kanal orqali ma'lumotlarni uzatish uchun moslangan. MCA singari, har bir karta uchun mikroprotsessor ishlatilgan va disk yordamida drayverlarni o'rnatish mumkin edi. Ammo shina hali ham ISA kartalarini qo'llab-quvvatlash uchun 8 MGts chastotada ishlagan.
EISA slotlari ISA'dan ikki baravar chuqurroq, agar ISA kartasi kiritilgan bo'lsa, u faqat ulagichlarning yuqori qatoridan foydalanadi va EISA barcha uyalaridan foydalanadi. EISA kartalari qimmat bo'lgan va odatda serverlarda ishlatilgan.

SHINA VESA

VESA shinasi video signallarning uzatilishini standartlashtirish va har xil shina ixtiro qilishga urinayotgan har bir ishlab chiqaruvchining muammosini bartaraf etish uchun ishlab chiqilgan.
VESA shinai 32 bitli ma'lumot kanaliga ega va 25 va 33 MGts chastotalarda ishlashi mumkin. U markaziy protsessor bilan bir xil soat tezligida ishladi. Ammo bu muammo bo'lib qoldi, protsessor chastotasi ko'paymoqda va videokartalarning tezligi oshishi kerak edi va atrof-muhit qurilmalari qanchalik tez bo'lsa, shuncha qimmatroq bo'ladi. Ushbu muammo tufayli VESA shinai oxiriga PCI bilan almashtirildi.
VESA uyalarida qo'shimcha ulagichlar to'plami mavjud edi va shu sababli kartalarning o'zi katta edi. Biroq, ISA muvofiqligi saqlanib qoldi.

Shina PCI

Periferik Component Interconnect (PCI) - kengaytiriladigan shinalarning eng so'nggi versiyasi. Bu shaxsiy kompyuterning kengaytma kartalari uchun amaldagi standartdir. Intel ushbu texnologiyani 1993 yilda Pentium protsessori uchun ishlab chiqqan. Ushbu shina protsessorni xotiraga va boshqa tashqi qurilmalarga ulaydi.
PCI 32 va 64 bitli ma'lumotlarni uzatishni qo'llab-quvvatlaydi, uzatilgan ma'lumotlar miqdori protsessor hajmiga teng, 32 bitli protsessor 32 bitli shinani va 64 bitli protsessor 64 bitli shinani ishlatadi. shina 33 MGts chastotada ishlaydi.
PCI Plug and Play (PnP) texnologiyasidan foydalanishi mumkin. Barcha PCI kartalari PnP-ni qo'llab-quvvatlaydi. Bu shuni anglatadiki, foydalanuvchi yangi kartani ulab, kompyuterni yoqishi mumkin va u avtomatik ravishda tanib olinadi va tuziladi.
Shuningdek, u shina boshqaruvini qo'llab-quvvatlaydi, ba'zi ma'lumotlarni qayta ishlash imkoniyatlari mavjud, shuning uchun protsessor ularni qayta ishlashga kam vaqt sarflaydi. Ko'pgina PCI kartalari 5 voltda ishlaydi, ammo 3 volt talab qiladigan kartalar mavjud.

shina AGP

Yuqori sifatli videoni yuqori tezlikda uzatish zarurati AGP rivojlanishiga olib keldi. Tezlashtirilgan grafik port (AGP) protsessorga ulanadi va protsessor shinaining tezligida ishlaydi. Bu shuni anglatadiki, video signallari qayta ishlash uchun video kartaga juda tezroq uzatiladi.
AGP 3D tasvirlarni saqlash uchun kompyuterning operativ xotirasidan foydalanadi. Bu asosan grafik kartaga cheksiz video xotirani beradi. Ma'lumot uzatishni tezlashtirish uchun Intel AGP-ni ma'lumotlarni xotiraga uzatishning to'g'ridan-to'g'ri yo'li sifatida ishlab chiqdi. Uzatish tezligining diapazoni 264 Mbit / s dan 1,5 Gbit / s gacha.


Shinalarning mahalliy arxitekturasi (VLB)
PCI-EXPRESS
Bu 2002 yilda chiqarilgan PCI standartining o'zgartirilgan versiyasi. Ushbu shinaning o'ziga xos xususiyati shundan iboratki, barcha moslamalarni shinaga parallel ravishda ulash o'rniga, ikkita qurilma o'rtasida nuqta-nuqta aloqasi ishlatiladi. Bunday ulanishlar 16 tagacha bo'lishi mumkin.
Bu ma'lumotlarni uzatishning maksimal tezligini beradi. Shuningdek, yangi standart kompyuter ishlayotganda issiq almashtirish qurilmalarini qo'llab-quvvatlaydi.
KOMPYUTER KARTASI
Shaxsiy Kompyuter Xotira kartasi sanoati uyushmasi (PCICIA) shina noutbukda ma'lumotlar shina standartlaştırmak yaratilgan.

SCSI SHINAsI

SCSI shinai M. Shugart tomonidan ishlab chiqilgan va 1986 yilda standartlashtirilgan. Ushbu shina qattiq disklar, DVD disklar va boshqalar kabi turli xil saqlash moslamalarini, shuningdek, printer va skanerlarni ulash uchun ishlatiladi. Ushbu standartning maqsadi barcha saqlash moslamalarini maksimal tezlikda boshqarish uchun yagona interfeysni ta'minlash edi

USB SHINA

Bu 12 Mbit / s gacha ma'lumot uzatish tezligini qo'llab-quvvatlaydigan tashqi shina standarti. Bitta USB (Universal Serial Bus) porti sichqon, modem, klaviatura va boshqa USB qurilmalar kabi 127 tagacha atrof-muhit qurilmalarini ulashga imkon beradi. Issiq olib tashlash va apparatni kiritish ham qo'llab-quvvatlanadi. Ayni paytda USB-ning tashqi USB shinalari mavjud, ular USB 1.0, USB 2.0, USB 3.0, USB 3.1 va USB Type-C.
USB 1.0 1996 yilda chiqarilgan va 1,5 Mbit / s gacha bo'lgan ma'lumotlarni uzatish tezligini qo'llab-quvvatlagan. USB 1.1 standarti allaqachon qattiq disklar kabi qurilmalar uchun 12 Mbit / s quvvatni qo'llab-quvvatlagan.
USB 2.0 2.0 yangi spetsifikatsiyasi 2002 yilda paydo bo'ldi. Ma'lumot uzatish tezligi 480 Mbit / s gacha o'sdi, bu avvalgiga nisbatan 40 baravar yuqori.
USB 3.0 2008 yilda paydo bo'lgan va tezlik tezligini yanada yuqori darajaga ko'targan, endi ma'lumotlar 5 Gbit / s tezlikda uzatilishi mumkin. Bitta portdan quvvat oladigan qurilmalar soni ham ko'paytirildi. USB 3.1 2013 yilda chiqarilgan va u allaqachon 10 Gb / s gacha tezlikni qo'llab-quvvatlagan. Shuningdek, ushbu versiya uchun ixcham Type-C ulagichi ishlab chiqilgan bo'lib, unga ulagich har ikki tomonga ulanishi mumkin.

Xulosa.
Alternativ shina arxitekturasi Multibus Intel tomonidan ishlab chiqilgan. Shina, shuningdek, bir yoki bir nechta etakchi tugunlarga ega tizim arxitekturasini taqdim etadi va turli tezlikda ishlaydigan qurilmalar o'rtasida aloqa o'rnatilishini tasdiqlaydi. Manzil shinasini va ma'lumotlar shinasini ajratish tufayli turli xil quvvatdagi protsessorlar uchun ushbu arxitekturani amalga oshirish mumkin. IBM PC uchun Multibus arxitekturasining 8 va 16 bitli versiyalari mavjud edi. Manzil shinasi 20 bitdan iborat. Multibus juda oddiy uskunani amalga oshirishni nazarda tutadi, ammo bir vaqtning o'zida shina resurslaridan foydalanadigan qurilmalar soni 16 abonentga cheklangan. Shuni ta'kidlash kerakki, Multibus shinasidagi almashinuv kursi Unibus shinasidagi kursdan past bo'lgan.

Foydalanilgan adabiyotlar ro`yxati:

1. 
   J. YU. Yunusov, X. YU. Abasxonova. Raqamli qurilmalar va mikroprotsessor tizimlari. Kasb-hunar kollejlari uchun o‘quv qo‘llanma. Toshkent 2010.
   
2. 
   U. B. Amirsaidov, X. Yu. Abasxanova. Mikroprotsessorlar. Oliy o‘quv yurtlari uchun o‘quv qo‘llanma. Toshkent 2014.
   
3. 
   Программирование на ассемблере для AVR-микроконтроллеров : Лаб.практикум по основам микропроцессорной техники / А.Ю.Бальзамов. — Саранск : Изд-во Мордов. ун-та, 2012. — 108 с.
   
4. 
   Ю. А. Шпак. Программирование на языке С для AVR микроконтроллеров К: «МК-Пресс», 2006., 400 с
   

Foydalanilgan internet manbalari:

1. 
   https://ru.theastrologypage.com/embedded-processor
   
2. 
   https://intuit.ru/studies/professional_skill_improvements/1461/courses/349/l ecture/8337?page=2
   
3. 
   http://hozir.org/6-amaliy-ish-shina-turlari-va-portlar-xususiyatlari-bilan-tani.html?page=7
   
4. 
   http://www.hozir.org/shina-turlari-va-ularning-xususiyatlari.html
   
5. 
   https://fayllar.org/shina-turlari-va-portlar-xususiyatlari-bilan-tanishish.html